Мірі мен шыармашылы жолы

 

Жаяу Мсаны мірі туралы наты деректер кбірек саталан. Оларды кейбіреулерін ншіні зі ле трінде жазып кеткен мірбаянынан, жне азан аласында басылып шыан «азан дптерінен» табуа болады.

Мса Байжанлы солтстік азастанда орналасан А шоы деген елді-мекенде дниеге келген. кесі байуатты адам болан, шешесінен ерте айырылан. Бастапы білімді Петропавл (ол кезде – ызыл жар) аласында алады. Мектепте оып жріп-а ле жаза бастайды, скрипка мен гармонда ойнап йренеді, татар, орыс тілін мегереді.

Оуын бітірген со ауылына Мса млдем баса адам болып оралады. Ол енді з ыын орай алатын, ділетсіздікке ттеп бере алатын адам ретінде танытады. Сол шін бірнеше рет удалауа шырайды. Аыры дшпандары оны стіне жала жауып, сібірге айдауа жібереді. Тобол аласында «жазасын» теп жріп бірнеше рет тініш жазады, соны арасында жер аударылудан босатылып, скер атарына алынады. Орыс скерімен бірге Ресейді кптеген алаларын аралайды, Польша, Литва, Украина жерлерінде болады. Отанына айтып оралан со саяси-оамды жмыса белсене кіріседі, жаа кіметті саясатын жзеге асыру барысында байларды мліктерін конфескелейді, кшпенді халыты трашылы мірге аударуа атысады.

А сиса

Бл Жаяу Мсаны е ататы ні. Кзіргі кезде ол брыны, дстрлі трінде ана емес, кптеген деулерде, соны ішінде хора арналан трінде жиі орындалады. сіресе ол композитор А.В.Бычковты деуімен орындалан «Менім атым ожа» фильміарылы танымал болды.

кінішке орай, бл деулерде «А сиса» ні зіні алашы, А.Жбанов айтандай, «аза халы кресіні н раны» сипатын жоалтып жылдамыра екпінде орындалатын клкілі, жеіл-желпі нге айналды.

н шума пен айырмадан трады. Шума халы аындарды «мені тыда» дегендей аратпа сзі сияты жоары дыбыстардан басталады. Шуматы бастапы уені айырма блімінде де олданылады, біра бл жерде ол «гек-кай, гек-кай» деген одаай сздермен орындалады.

Хаулау

 

Бл нге академик А.Жбанов «абыройлы, салтанатты» деген мінездеме берген. Кпке дейін ншілер «Хаулауды» «А сисаны» сздерімен, ал «А сисаны», керісінше, «Хаулауды» сздерімен орындап жрді. Оны себебі – бл ндер мн-мазмны жаынан бір біріне те жаын. Жаяу Мса «Хаулау» нінде зіні мірі туралы, негізсіз удалануы жайлы, ел-жртыны иын мірі туралы айтады.

«Хаулау» нін жалпы халы ксіби ншілік неріні е крнекті лгісі деп айтуа болады. сіресе ол жарын уені мен рылымыны мінсіздігі арылы ерекше кзге тседі. Сондытан болар, М.Тлебаев бл нді «Біржан-Сара» операсында Біржанны рлінде олданады.

 

Ккаршын

Жаяу Мсаны бл нін аза халы ксіби музыкасыны классикалы лгісі деуге болады. Оны мтінінде жалпы ншілік нер туралы айтылады.

 

Ал, Ккаршын, н еркесі баппен айтса,

Ер жігіт не болады серттен айтса,

н болмас Ккаршындай айда барса,

н білем деген адам шынын айтса

Уридай уридай, уридай ай ай

Уридай, уридай ай ай.

Ал, Ккаршын, кіліме онан нім,

Сйеді слу нді мені жаным.

Айайлап, жз былтып нге салсам,

Кетеді бойым балып, ызып аным.

 

н бірттас йлесімді рылым ратын шума пен айырмадан трады. Шарытау шегі шуматы соында берілген, сол себепті айырмасы ерекше сезімділікпен абылданады.

 

Сратар мен тапсырмалар

1. Жаяу Мсаны мірі туралы деректер.

2. нші шыармашылыыны негізгі баыт-бадары.

3. «А сиса»,«Ккаршын»,«Хаулау» ндеріне сипаттама бер.

4.Осы ндерді жата айт.

 

 

Таырып

Абай (1845-1904)

 

Абай нанбаев – лы аын, аартушы демократ, з заманыны здік ойшысы, философ, аза жазба дебиетіні негізін алаушы. Абай з шыармаларында халыты ой-арманы мен баытты келешегін жырлап ана оймай, оамны прогрессивтік дамуына тосауыл жасаан кері тартпа кзарастара да арсы крескен.

Абайды аза поэзиясына косан лесі орасан зор. Ол халыты дстрлі мдениетін, аынды, жыраулы нерімен оса шыыс, орыс халытарыны классикалы поэзиясын тере мегеріп, сол арылы лтты поэзияны тілін жаыртан. Соан оса, Абай – аза музыка нерініжаа баытпен дамуына жол ашып,дстрлі н жанрына кптеген жаалытар енгізген композитор. з ндерінде ол кптеген замануй таырыптар мен зекті мселелерді ктерген. Оны ндерін халы бгінгі кнге дейін з ніндей сйсініп тыдайды, жне орындайды.