Антика философтары дниені бастамасы мселесін алай шешті?

Философия пні бойынша емтихан сратары

Емтихан билеті № 1

1. Дниеге кзарас (дниетаным) дегеніміз не? Оны адам жне оам міріндегі мні андай? Дниетаным — бл аиатты дниеге жне ондаы адамны алар орнына, оны оршаан болмысына жне з-зіне атынасына деген кзарастар жйесі, сонымен атар, адамдарды осы кзарастар арылы алыптасан негізгі мірлік станымдары, наным-сенімдері, масат-мраттары, таным мен ызмет принциптері, ндылы баыттары. Дниетаным оамды жне жеке адам санасыны йтысы болып табылады. Дниетанымды алыптастыру — тек жеке тланы ана емес, сонымен атар белгілі бір леуметтік топты, оамды тапты жетілуіні елеулі крсеткіш.

Дниетаным оамды сананы жалпы жне жоары трі болып табылады. Ол з трлеріне тн бірнеше элементтерден алыптасады (философия, ылым, эстетика, мораль, т.б.) Осыларды ішінде философиялы, ылыми, саяси, адамгершілік жне эстетикалы кзарастар лкен рл атарады.
Философиялы кзарастар мен сенімдер бкіл дниетаным жйесіні негізін райды. Философияны зі таным ызметтеріні тымды-ымды мнерін жне дниетаным бадарын негіздейді: ол ылыми деректер мен тжірибе жиынтыын теориялы трыда ындырады жне шынды бейнесін объективті жне тарихи трыда айындауа мтылады.
ылыми білім дниетаным жйесіне ене отырып, адамды оршаан леуметтік жне табии орта шындыына баыттау масатында, сондай-а шындыа атысты тиімділікке, адасулар мен ескілік кзарастардан арылуа ызмет етеді.

2. Ежелгі нді философиясындаы жайнизм баыты адама рухани- адамгершілік трысынан дамуды андай жолын сынады? Джайнизм (джина - жеіс) негізін алаан – Махавира. Жеіс – ол адамны зін-зі жеуі. Негізгі ымдары: тірі (джива), лі (аджива), ізгі, кн, жанны бзылуы (ашрава), самвара – жанны тазалануы, туелдік, карманы бзу – нирджара, босау. Джайнизмдегі «ш асыл»: - дрыс сенім, дрыс білім, дрыс жріс-трыс.

Джайнизмде адам зін-зі жеу шін бірнеше аидаларды стану керек:

Апариграха – дние заттарына ызыпау, байланбау, самараулы;

Сатья – ешбір иындыа арамастан шындыты айту;

Астья – рлы жасамау;

Ахимса – иындытарп жніндегі ілім, еш нрсеге збірлік крсетпеу

3. озалыс - бл материяны мір сруіні тсілі. Материя озалысыны негізгі нышандары. Санны сапаа, соыны сана туі озалыс арылы жреді, ал оны зі кеістік пен уаытты талап етеді. Олай болса, озалыс - бкіл болмыстаы дниені мір сру тсілі болып шыады да, кеістік пен уаыт - озалыстаы дниені формасы ретінде аралуа тиіс. Жалпы трде озалыса ысаша анытама беруге болады, ол - Дниедегі айсыбір згеріс, байланыс, іс-рекет. рине, мндай анытаманы мазмн жаынан трпайы екенін де жасыруа болмайды. Бкіл философия тарихындаы ізденістер оны аса иындыын крсетеді. арапайым тжірибені нтижесінде сонау кне заманда-а ойшылдар Дниені аым екенін, бір нрсе дниеге келіп, екіншісі кетіп жатанын байаан. Тіпті лы Гераклит озалысты астарында арама-арсылыты кресі жатыр деп мезеген. Сонымен атар, Парменид пен Зенон оан арсы шыып, озалысты ішкі сырын ашуа ммкін еместігін длелдеуге тырысан. Мысал ретінде Зенонны «Садатан атылан о озалмайды» деген апориясын (арогіа - грек сзі иынды, шешімі жо деген маына береді) келтіруге болады. Зенонны ойынша, атылан о рбір стте кеістікті бір блігінде тратайды, келесі стте - келесі орында, оны рі арай шексіз жаластыра беруге болады. Ал тратауа тратауды осанда озалыс шыпайды, яни, ол - жо.

Емтихан билеті № 2

Антика философтары дниені бастамасы мселесін алай шешті?

Алашы грек философтары Иония топыраында дниеге келеді. Олар тарихта фисиологтар, яни табиатпен айналысатын ойшылдар ретінде кірді. Дние жніндегі мифологиялы кзараса анааттанбай, олар бкіл Дниені біріктіретін,соны негізінде жатан алашы затты іздеді. Оларды ойынша, ол зат, біріншіден, сезіммен танылатын, е ке тараан, ртрлі асиеттері бар зат болуы керек. Сонымен олар Дниені бастауын мифологиядаы дайлардан іздемей, табиатты зінен табуа тырысады. Егер мифология дайларды аяны ретінде есептелсе, Дниеге келген ойшылдар здеріні даналыа деген штарлыын білімге деген талпыныстарын крсеткісі келеді. Пифагор айтандай, Толыынан дана ол дай ана, ал біз тек сол даналыа штармыз.Тарихи бірінші рет осындай ой рісіне кшіп, Милет аласынан шыан Фалес болды, ол алашы дниені негізін су деген. йткені су ртрлі згеріске шырайтын табиатты заты, сондытан ол табиаттаы барлы згерістерді негізінде жатуы ммкін. Сонымен Фалеспен бірге грек ой-рісі бірте-бірте аыз-иялдан айырылып, ылым жолына арай бетбрысты есігін ашты. Милет мектебіні келесі лкен ойшысы - Анаксимандр. Алашы негіз (аrсе - бастау, грек сзі) шексіз жне бейнатылы болуы керек. Оны Анаксимандр апейрон деген ыммен береді (ареіron - шексіз, бейнатылы, грек сзі). Апейронны кеістікте сырты шектеуі жо, яни санды жаынан шексіз, сонымен атар ішіне арай да шектелмеген, яни сапа жаынан да аныталмайды. Анаксимен (585-525 б..д.) деген ойшыл да Милет аласында мір срген. Табиатты негізінде жатан алашы негіз шексіз жне біреу боланымен ол бейнатылы емес, керісінше, натылы - ол ауа (аеr грек сзі, ауа). Біра ауаны ерекшелігі -ол крінбейді, сонымен атар ол не бойы озалыста, олай болса згерісте. Ауа сирей келе отты тудырады, ысыла келе желге, содан кейін блта, содан кейін жерге, сосын таса т.с.с. айналады.

2. «Зар-заман» аындарыны озаан мселерін крсетііз. Зар Заман Аындары – аза дебиеттану ылымына алаш рет (1927) М.уезов енгізген термин, зар заман кезеінде мыр кешіп, отарлы езгіге тскен аза халыны тадырын м-зармен жырлаан аындар шоыры. Зар заман аындары шоырыны белгілі кілдері: Дулат Бабатайлы, Шортанбай анайлы, Мрат Мкелы, бубкір Кердері, Албан Асан, т.б. уезов Зар заман аындары дуірін Абылай хан тсынан Абайа дейінгі жз жыла ластырып, Нарманбетпен аятайды. Зар заман аындары тсынан аза дебиеті жазбаша сипат алатынын атап крсетеді. Дстрлі аза оамындаы брыны алыптасан ндылытарды згеруі, елді басару жйесіні баса сипата ауысуы, отаршылдыты беле алуы, халыты атты кйзелуі Зар заман аындарын тарих сахнасына шыаран. Зар заман аындары халыны жай-кйін ойлаан лт айраткерлері ретінде танылды. Оларды шыармалары халыты салт-дстрлерді аймаы бзылмаан алпында сатауа, лтты болмыс-бітімнен ажырамауа ндейді

3. Аиат жне оны объективтілігі мен натылыы дегеніміз не? Абсолютті жне салыстырмалы аиат арасында байланыс бар ма? Аиат деп дниедегі заттар мен былыстарды адамны санасында сйкес бейнеленуін айтамыз. Сонымен атар біз мына нрсені мыт алдырмауымыз керек. Дниені зерттеуде адамзат шегіне жеткен аиата ешашанда жете алмайды, йткені ол - шексіз рдіс. Сондытан да аиат жніндегі ілімде оны объективтік, салыстырмалы, абсолютті, прагматистік, когеренттік т.с.с. жатары ерекше блініп алынып талданады. Объективтік аиат деп адам, я болмаса адамзата туелсіз, яни затты зіндік асиеттерін бейнелейтін білім мазмнын айтамыз. Абсолютті аиат деп дние жніндегі толы сарылып шегіне жеткен білімді айтуа болады. Алайда Дниені іш жне сырт жаына да шексіздігі бізді абсолюттік аиата жеткізбейді. Сонымен атар дниені зерттеу жолындаы алынан объективті аиаттар бір-бірімен осыла келе, бізді абсолюттік аиата жаындата тседі. Оны шексіз рдіс деп те айтуа болар еді. Негізінен, адамзат олы жеткен білім рашанда салыстырмалы десек те боланы, йткені ол оны натылы тарихи алыптасан іс-рекетімен, яни сол заманны практикасымен шектелген.

Емтихан билеті № 3