Элементар электр заряды. Электр зарядыны саталу заы.

Элементар (минимал) электр заряды дегеніміз Кл.

Теріс табалы элементар зарядты тасушы – электрон. Оны массасы кг. Элементар о табалы зарядты тасушы – протон. Оны массасы кг.

Тжірибе жзінде таайындалан электр зарядыны мынадай негізгі асиеттері бар:

- Запрядты екі трі бар: о жне теріс. Аттас зарядтары тебіледі, р аттас зарядтар тартылады.

- Электр заряды инвариантты – оны шамасы сана жйесіне байланысты емес, яни ол озалады ма, лде тыныштыта болады ма.

- Электр заряды дискретті – кез-келген денені заряды элементар заряда бтін еселі болады.

- Электр заряды аддитивті – кез-келген денелер жйесіні заряды (блшек) осы жйеге енетін денелер (блшектер) зарядыны осындысына те.

- Электр заряды зарядты саталу заына баынады; кез-келген тйы жйедегі электр зарядыны алгебралы осындысы берілген жйе ішінде андай процесс жрсе де згеріссіз алады.

51-СРА

Кулон заы

Нктелік зарядтарды зара серлесуіні негізгі заын, тжірибе жзінде Кулон анытады. Кулон заын тжырымдамас брын нктелік заряд ымын енгіземіз (кинематикада енгізілген материялы нкте туралы тсінік сияты) нктелік заряд дегеніміз – сызыты лшемдері серлесуші зарядталан денелерді ара ашытыынан те аз болып келетін денеде орналасан заряд. Кулон заы бойынша: вакуумда орналасан екі жне нктелік зарядтарды зара серлесу кшіні модулі оларды шамаларыны кбейтіндісіне тура, ал ара ашытыыны квадратына кері пропорционал:

, (11.1)

мндаы -лшем жйесіне байланысты болатын пропорционалды коэфффициент. Зарядтар арсындаы бл кш осы зарядтар орналасан тзу сызыты бойымен баытталан, яни орталы кш болып табылады. Аттас зарядтар шін ( жне немесе жне ) , ал зарядтар р аттас болса, болады. Векторлы трде Кулон заы былай жазылады:

, (11.2)

мндаы - бірінші заряда екінші зарядты сер етуші кші, - бірінші зарядтан екінші заряда баытталан радиус-вектор, . Бл тедеу аттас зарядтарды бірін-бірі тебетіндігін, р аттас зарядтарды бірін-бірі тартатындыын крсетеді. Егер де серлесуші зарядтар вакуумда емес, андай да бір ортада орналасан болса, онда Кулон заы былай жазылады:

, (11.3)

мндаы -лшем бірлігі жо, ортаны электрлік асиетін крсетуші диэлектрлік тімділік деп аталатын физикалы шама. Вакуум шін болады. Жоарыдаы (11.1) жне (11.3) тедеулерінен -ні берілген ортадаы серлесуші кшті, вакуумдаы серлесуші кшінен анша есе аз екенін крсететінін байау иын емес. Бірліктерді халыаралы жйесінде (БХЖ)

, (11.4)

Бл формуладаы ) немесе Ф/м – электр тратысы деп аталады. Осы (11.4) жне (11.3) - тедеулерге сйене отырып, Кулон заын тмендегідей жазуа болады:

. (11.5)

мндаы екендігін айта кеткен жн. Фарад (Ф) – электр сыйымдылыыны лшем бірлігі.

52-СРА