Ток кші жне ток тыыздыы

Электр зарядтарыны бір баыттаы реттелгенозалысын электр тогы деп атайды. Егер арастырылып отыран ортада зарядталан блшектерді реттелген озалысы электр рісіні серінен тетін болса ондай ток ткізгіштік тогы деп аталады. Ток баыты электр рісі кернеулігіні баытымен сйкес келеді. Ток кші деп бірлік уаытта ткізгішті клдене имасынан тетін заряд млшерімен лшенетін скаляр шаманы айтады. Егер dt уаытта млшері dq заряд тасымалданса, онда ток кші

. (15.1)

болады. Уаыт бойынша згермейтін (I = const) токты - траты ток деп атайды. Ток кшіні лшем бірлігі БХЖ-де - ампер (А). Бл лшем бірлік БХЖ-дегі негізгі бірліктерді бірі, ол екі токты зара серлесуі негізінде абылданан. Токты маызды сипаттамаларыны бірі – ток тыыздыы векторы . Ток тыыздыы векторы ток баытымен баытталан жне оны сан мні ток баытына перпендикуляр dS ауданы арылы тетін dІ ток кшіні осы аудана атынасына те болады:

, (15.2)

мндаы - тогы тетін аудан.

Егер ток кез келген аудан арылы тетін болса, онда

,

мндаы -бетке нормаль бірлік вектор. БХЖ-де ток тыыздыыны лшем бірлігі: . Сонымен, ткізгіштік тогыны болуыны ажетті шарты – арастырылып отыран ортада еркін электр зарядын тасымалдаушыларды (зарядталан блшектерді) жне электр рісіні болуы. П. Друде анытап, Г. Лоренц дамытан металдарды ткізгіштігіні классикалы электронды теориясы тжірибелік жолмен сынылан электр тогыны негізгі задарын: Ом жне Джоуль-Ленц задарын алуа ммкіндік берді. Ток тыыздыы шін Ом заыны рнегі келесі трде жазылады:

, (15.3)

мндаы жне -векторларыны баыттары бірдей боландытан, соы рнекті мына трде жазуа болады:

. (15.4)

Ток тыыздыыны жылулы уаты шін Джоуль-Ленц заы мына трге келеді:

. (15.5)

Бл рнектердегі - меншікті электр ткізгіштігі, оан кері шама, яни - ткізгішті меншікті кедергісі деп аталады. (15.3) жне (15.5) рнектерден Ом жне Джоуль задарыны интегралды трлеріне туге болады.

64-СРА

Бгде кштер жне оларды электр тізбектеріндегі рлі. Электр озаушы кші жне оны физикалы маынасы. Электр кернеуі.

Бгде кштер.

Электр тогыны пайда болуы жне мір сруі шін ажеттілер:

1) реттеліп озалуа абілетті еркін ток таситын- зарядталан блшектерді болуы.

2) Энергия толтырылып отыратын андай да бір электр рісіні болуы.

Егер тізбекте тек электростатикалы рісті сері болса, онда тасушыларды блай орын ауыструы нтижесінде барлы нктедегі потенциалдар тееседі де, электр рісі жоалады.

Траты токты мір сруі шін тізбекте тегі электростатикалы емес кшті есебінен потенциалдар айырымын тудыруа абілетті жне стап тратын ондыры керек.

Мндай ондырыны ток кзі деп атайды.

Тегі электростатикалы емес, ток кзі тарапынан заряда сер ететін кшті бгде кш деп атайды.

Бгде кшті санды сипаты бгде кшті рісі жне оны о бірлік заряда сер ететін бгде кштермен аныталатын кернеулігі болып табылады.

Бгде кшті табиаты р трлі болуы ммкін. Мысалы гальваникалы элементке ол электродтар мен электролиттерді арасындаы химиялы реакцияны энергиясы есебінен пайда болады, генераторда генератор роторыны айналуыны механикалы энергиясы есебінен, кн батареясында фотон энергиясыны есебінен т.б.пайда болады. Электр тізбегіндегі ток кзіні ролі, гидравликалы жйедегі сйыты аыныны сталып труы шін керекті насосты ызметі сияты.

Бгде кштерді серінен ток кзі ішінде электр рісіні баытына арсы электр зарядтары озалады, соны серінен тізбек штарында потенциалдар айырымы сталып трып, тізбекпен траты ток жреді.