КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны мысалында міндеттемелерді талдауы жне аудиті
азпочта ТМД аумаында бірінші болып пошта-жина жйесін растырып енгізген бірден-бір пошта кімшілігі болып табылады. «азпочта» А-ны сапалы пошта-жина жйесін растырудаы жмысыны нтижелері Байланыс саласындаы айматы достастыпен стті деп танылды. Ал азастандаы жаа пошта жйесіні лгісі Достасты елдері пошта кімшіліктері шін болашаы мол даму жолы ретінде атап тілді.
Бгінгі кні азастанды пошта 21 000-а жуы ызметкер, республика бойынша 3200 байланыс блімшелері, 14 облысты жне 4 республикалы мндегі филиалдан трады.
азіргі кезде азастанды поштаны кп функционалды аржылы супермаркетке айналдыру рдісі жедел іске асырылуда. Мнда жаын арада пошталы, аржылы жне баса да ызметтер крсетіледі. азастан сияты лкен мемлекетте апаратты оамны дамуы жадайында мбебап логистикалы операторыны ызметінсіз ммкін емес.
Пошта саласында жріп жатан згерістер, ттастай аланда компанияны ала жылжуына негіз алады. «Standard & Poor's» халыаралы рейтингтік агенттігі 2005 жылы «азпочта» А-а за мерзімді несиелік ВВ+ «Траты» рейтингісін берді. Бл компанияны траты дамып келе жатан ксіпорын екенін длелдейді.
штбе аласында орналасан «КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны Алматы облысты филиалы -жылды аржылы есебіні дрыстыын анытау жне оны бекіту шін, сондай-а серіктестікті аымдаы ызметіні жадайын тексеру, баалау масатымен серіктестікпен, бас директормен, серіктестікке атысушылармен зара мліктік трыдан мдделі байланысы жо ксіби аудиторды тартуа ылы.
Баланс активтерінін рамы мен рылымыны динамикасын талдау – ксіпорынны барлы мліктеріні жне оны жекелеген трлерінін абсолютті жне салыстырмалы арту немесе кему млшерін белгілеуге ммкіндік береді.
аржылы есепті маызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында, осы активтерді наты олда бары, рамы, рылымы жне оларда болан згерістер зерттеледі. Активтерді жалпы рылымын жне оны жеке топтарын талдау, оларды рационалды таратылуын талылауа ммкіндік береді.
Активтерді суі (артуы) ксіпорынны болашатаы дамуын крсететін боландытан, ол осы ксіпорын жмысыны о нтижесін сипаттайды. Алайда, ксіпорын млік ныньщ су себептерін талдаанда, жоары дегейі балансты есепті номиналды крсеткіштеріні наты крсеткіштерден айтарлытай ауытуына келіп сотыратын инфляция серін ескеру ажет. Отанды тжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі ралдарды балансты нын ру барысында жргізіледі.
Отанды есептік-аналитикалы тжірибеде ндірістік орлар, дайын нім жне тауарларды айта баалау жргізілмейді. Сондытан да оларды ныны суі, инфляциялы фактор серінен болатыны кмнсіз.
Баланс мліметтері бойынша активтерді рамы мен оларды таратылуына талдау жасау шін келесі 3-аналитикалы кесте рылады.
Кесте 4
«КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны 2013-2015жж. бухгалтерлік балансы мы теге
| Активтер | Ауыту 2015 ж 2013ж араанда | Ауыту 2015 ж 2014ж араанда | |||||
| I. ыса мерзімді активтер | |||||||
| Аша аражаты жне оларды эквиваленттері | +106904 | ||||||
| ыса мерзімді дебиторлы берешек | +43924 | -156677 | |||||
| орлар | -17676 | -26176 | |||||
| зге де ыса мерзімді активтер | +585 | ||||||
| ыса мерзімді активтерді жиыны | +133734 | -76205 | |||||
| II. за мерзімді активтер | |||||||
| Негізгі ралдар | +119414 | ||||||
| за мерзімді активтерді жиыны | +119414 | ||||||
| Баланс (100жол+200жол) | +253148 | ||||||
| Пассивтер | Ауыту 2015 ж 2013ж араанда | Ауыту 2015ж 2014ж араанда | |||||
| III. ыса мерзімді міндеттемелер | |||||||
| ыса мерзімді аржылы міндеттемелер | +5700 | -65186 | |||||
| Салытар бойынша міндеттемелер | +15380 | ||||||
| ыса мерзімді кредиторлы берешек | +24518 | ||||||
| ыса мерзімді баалау міндеттемелері | +29134 | ||||||
| зге де ыса мерзімді міндеттемелер | +1401 | -2608 | |||||
| ыса мерзімді міндеттемелерді жиыны | +76133 | ||||||
| IV. за мерзімді міндетгемелер | |||||||
| V. Капитал | |||||||
| Меншікті капитал | |||||||
| Сатып алынан жеке меншік лестік аспаптар | -80 | -80 | |||||
| Резервтер | +2681 | ||||||
| Блінбеген пайда (жабылмаан залал) | +45139 | -70957 | |||||
| Капитал жиыны | +47740 | ||||||
| Баланс (300жол+400жол+500жол) | +253148 | -87635 | |||||
Ескерту - «КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны жылды есебі автормен растырылан.
Балансты кестеге ойылан тепе-тедік ата талапа сай, мндаы жинаталан активтер мен пассивтер сомасы рашанда те сомада болуы керек. Жинаталан соманы тепе-тедігі екі жатылы принципке тн активтер сомасы аржы кздері пассивтер сомасынан кп не аз болмауы керек. Талданып отыран йымда салытар бойынша міндеттемелер 2013 жылы- 24310 мы тегені рады, 2014 жылы- 28120 мы тегені рады, ал 2015 жылы- 39690 мы тегені рап отыр. 2015 ж 2014ж араанда салытар бойынша міндеттемелерді ауытуы- 11570 мы тегені раан, ал 2015 ж 2013ж араанда- 15380 рап отыр.
аржылы орытынды есеп даярлау мен тапсыру процесіне бухгалтерлік баланс сияты Табыстар мен шыындар жніндегі орытынды есепті маызы мен тигізетін сері те зор. Тменде азастан Республикасы аржы министрлігінде 2007 жылды 1 атарынан бастап олданылатын Табыстар мен шыындар жніндегі орытындыны екінші лгісі берілген.
Кесте 5
«КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны 2013-2015жж. табыс жне шыындар жніндегі орытынды есебі
| Крсеткіштерді аталуы | Ауыту 2015 ж 2013ж араанда | Ауыту 2015 ж 2014ж араанда | |||
| німдер жне крсетілген ызметтерді сатудан тскен табыс | +23600 | +1900 | |||
| Сатылан німдер мен крсетілген ызметтерді зіндік ны | +3600 | +300 | |||
| Жалпы табыс | +20000 | +70 | |||
| аржыландырудан тскен табыстар | +400 | +30 | |||
| Басалай табыстар | +61700 | +1500 | |||
| німдерді жне крсетілген ызметтерді сатуды шыындары | +5990 | +540 | |||
| кімшілік шыындары | -700 | -150 | |||
| аржыландыруа арналан шыындар | +650 | +60 | |||
| Басалай шыындар | +1090 | -50 | |||
| лестік атысу дісімен есептелінген (пайдадаы шеккен зияндаы) лес | +9700 | -20 | |||
| ызметі жаласан кезедердегі пайда (шеккен зиян) | +77350 | +2180 | |||
| Тотатылан ызметтен тскен пайда (шеккен зиян) | - | - | +400 | +400 | |
| Салы салана дейінгі пайда (шеккен зиян) | +81350 | +41900 | |||
| Корпоративтік табыс салыы бойынша шеккен зияндар | +28890 | +13890 | |||
| Кесте 5 жаласы | |||||
| Есепті кезедегі жиынты пайда | -340 | +18010 |
Ескерту - «КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны жылды есебі негізінде автормен растырылан.
Табыстар жне шыындар жніндегі орытынды есеп алыпты жадайда шаруашылы ызметін атарушы йымдарды таза пайдасы немесе шеккен зиянына осылатын осымша нды баалар згерісіні есебін жргізуге арналан. Сырты пайдаланушылар шін табыстар жне шыындар жніндегі орытынды есеп ыса лгіде жасалынады.
Табыстар жне шыындар жніндегі орытынды есеп сату принципіне сай жасалынады. йымны аша аражатыны озалысы жне осы йымны теушілік абілетіні мліметтері орытынды есепті бл трінде крсетілмейді.
Табыстар жне шыындар аша аражатыны кбеюі немесе азаюына тікелей байланысты болмайды. Аша аражаттары сомасыны кбеюі немесе азаюы активтік бухгалтерлік есеп счеттарыны згеруіне тікелей байланысты болады.Табыстар мен шыындар сомасыны згерісі капитал немесе блінбеген таза пайда есебіне арналан бухгалтерлік есеп счеттарын згеріске тсіреді.
«КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны 2013-2015жж. табыс жне шыындар жніндегі орытынды есебіні мліметтері бойынша, корпоративтік табыс салыы бойынша шеккен зияндар 2013 жылы- 305210 тегені рады, 2014 жылы- 320210 тегені рады, ал 2015 жылы- 334100 тегені рап отыр. 2015 ж 2014ж араанда ауытуы- 13890 тегені раан, ал 2015 ж 2013ж араанда- 28890 теге рап отыр.
Дайын німдерді, тауарлар, жмыстар жне крсетілген ызметтерді сатудан тскен табыстарды есепке алу жніндегі мліметтер бухгалтерлік есеп тжірибесіне сату (есептеу) принципі бойынша танылып тіркеледі [43].
Тмендегі кестеде тікелей дісті олданып жасалатын аша озалысы жніндегі орытынды есепті шінші лгісі берілді.
Кесте-6
«КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны 2013-2015жж. аша озалысыны орытынды есебі (тікелей діс)
| Крсеткіштерді аталуы | Ауыту 2015 ж 2013ж араанда | Ауыту 2015 ж 2014ж араанда | |||
| Аша аражаттарыны орташа алдыы | +1041 | +941 | |||
| Аша аражаттары шоты бойынша кредиттік айналымдарды сомасы | +27320 | +25380 | |||
| Банк шоттарындаы аша аражаты болу затылыы | 28,4 | 28,1 | 35,8 | -0,3 | +7,7 |
Ескерту - «КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны жылды есебі негізінде автормен растырылан .
Халыаралы аржылы есеп стандартыны талабына сай аржылы орытынды есеп рамына енгізілетін осымша лгіні бірі „Аша озалысыны орытындысы лгісі" болып табылады. Негізінен бл лгі баланс жне табыстар мен жмсалан шыындар жніндегі орытындыны жекелеген баптарын ашалай лшеммен лшеп крсетуге арналан. Оны негізгі масаты - сырты жне ішкі пайдаланушылара аша аражаттары озалысы жнінде апараттар даярлап беру.
Аша озалысы жніндегі орытынды есебін жргізуге арналан жекелеген шоттардаы мліметтер негізінде жасалынып, есепті кезені басындаы жне аяындаы алан ашаны алдыымен салыстырылып крсетіледі.
Ксіпорынны бкіл шаруашылы ызметі 3 топа блінеді:
Инвестициялы ызмет - бл за мерзімді активтерді жне аша баламаларына жатпайтын баса инвестицияларды сатып алынуымен жне шыып алуымен байланысты ызмет;
аржылы ызмет - компанияны меншікті капиталы мен тартылан аражаттарыны млшері мен рамындаы згерістерге алып келетін ызмет;
Операциялы ызмет - компанияа табыс келетін негізгі ызмет жне инвестициялы пен аржылы ызметтен баса ызмет.
Халыаралы есеп жргізу тжірибесінде аша озалысы есебін жасауда екі -тікелей жне жанама діс олданылады.
Тікелей діс -бл жалпы ашалай тсімдер мен жалпы ашалай тлемдерді негізгі трлері ашып крсетілетін діс.
Тікелей діс кезінде таза аша аражаттары пайда мен залал туралы есепті рбір бабын:
- кезе ішіндегі босалылардаы жне операциялы кредиторлы жне дебиторлы берешектерді згерістері сомасына;
- баса ашалай емес баптара;
- инвестициялы жне аржылы аша аындарыны туындауына келетін зге баптара тзету жолымен есептеп шыарылады
Келтірілген мліметтер негізінде банк шоттарындаы аша аражаты болу затылыы есепті кезеде 0,8 кнге азайанын круге болады. Бл ксіпорынны аша аражаттарыны жоспарлы трде келіп тсуі мен шыынын крсетеді, яни аша аындарыны жасы тегерімділігін сипаттайды.
Жанама діс - таза табыс немесе залал аымдаы активтер мен міндеттемелерді, ашалай емес баптарды згерістеріне, сондай-а инвестициялы жне аржылы ызметті нтижесі болып табылатын табыстар мен залалдара ткен кеземен салыстыранда тзетілетін діс [44,864б.].
Кесте 7
«КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны 2015 жылы жанама дісті олданып жасалатын аша озалысыны орытындысы мы теге
| Жазулар мазмны | Сомасы |
| Таза табыс | |
| Таза табысты реттеуші операциялар: | |
| Амортизация жне тозу жарналары | |
| Берешектер арызы сомасыны згеруі | -200 |
| Тауарлы -материалды босалыларды згеруі | -80 |
| Алдаы кезе шыындарьшы згеруі | +150 |
| Аымдаы баса да активтерді згеруі | -25 |
| Алашатар арызы сомасьшы згеруі | -85 |
| Салытар бойынша есеп айырысуды згеруі | +50 |
| Аымдаы баса да міндеттемелерді згеруі | +50 |
| Операциялы ызмет нтижесіндегі таза ашаны кбеюі (+), азаюы(-) | +1365 |
Ескерту - «КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны жылды есебі негізінде автормен растырылан .
Меншікті капитал згерісі жніндегі орытынды есеп йымдарды меншікті капиталыны жадайы мен озалысын, жарияланан жарылы капитал, тленбеген жне осымша тленген капитал згерісін, сондай-а резрвтік капитал мен белінбеген табысты (зиян) алыптасуы жніндегі крсеткіштерден трады. Капиталды р тріні немесе резервтер озалысы тмендегі балансты тедік принципіне арай былайша рнектеледі:
Б+КК — Ка =С
Мндаы:
Кк - капиталды кбеюі (есепті жылы тскен)
Ка - капиталды азаюы (есепті жылы жмсалан)
СК - есепті кезені соына алан капиталды р тріні, резервтер жне орларды соы алдыы.
Капитал аражатыны алдыы бухгалтерлік есеп мліметтеріне сай аныталады.
Бухгалтерлік есеп ережелеріне сай капитал сомасьщы азаюына акциялар саныны тмендеуіне байланысты сомалар, акцияларды номиналды ныны тмендеуі жне осылара байланысты шыындар сомасыны азаюы жеке аралып, капитал клеміні азаюына тікелей сер етеді. Тмендегі кестеде меншікті капитал озалысы жніндегі орытынды есепті азастанды лгісі берілді.
Кесте 8
«КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны 2013-2015 жж. меншікті капиталдаы згерістерді орытынды есебі
| Крсеткіштерді аталуы | Ауыту 2013-2014 | Ауыту 2014-2015 | |||
| Жарылы капитал | - | ||||
| Резервтік капитал | +200 | +500 | |||
| осымша капитал | +2000 | +1750 | |||
| леуметтік сала оры | - | - | - | ||
| Масатгы аржыландыру | - | - | - | ||
| Блінбеген табыс | +750 | +2250 | |||
| Алдаы кезе шыыстары мен тлемдеріні резерві | +50 | +100 | |||
| Барлыы | +4200 | +4600 |
Ескерту - «КАЗПОЧТА» акционерлік оамыны жылды есебі негізінде.
Кестедегі берілгендер меншікті капиталды клеміндегі згерістерді крсетеді: жарылы капиталды лес салмаы азая отырып, блінбеген табысты жне резервтік орды лесі кбееді. Меншікті капиталды жалпы сомасы есептік кезе аяында 4600 мы тегеге немесе 18,25 %-ке сті.
Меншікті капитал згерісі жніндегі орытынды есеп йымны з меншігіндегі активтерді жадайын сипаттайды.
аржылы орытынды есеп рамы мен мны жекелеген элементтерін тануа байланысты мселелерді арастыра отырып, біздер орытынды есеп жасауды кез келген олданбалы дістері сабатасты баланыстылыты амтамасыз ететін кптеген осымша крсеткіштерге, мысала, сатуа, аржы нтижесіне, бухгалтерлік баланса байланысты алыптаратындыын зерделеп отыруымыз керек [45].