Салыты міндеттемелеріні проблемалары жне оларды дістемелік негізі

 

Брында ткізген олма-ол аша аражатыны амтистиясы жне де брыны декларацияларды жою меншікті жне ксіпкерлерді активтерін ашанмен, бл тжірибені жасы мен жаман жатары да білінеді. Оан себеп, соы кезде шыан «Млікті ашы деп жариялау», «Шаын бизнес ксіпкерлігі мен халыа амнистия беру» туралы задар бл мселелерді толыымен шешпейді. Оан негізгі себептер:

Біріншіден, бл задарды кмегімен шаын бизнес ксіпкерлері мен халытарды з аша орларын жне млкіні шын баасын з еріктерімен крсетілетіні неайбыл.

Екіншіден, есепте тран мліктерді з баалары мен оларды сатып аландаы бааларыны айырмашылыы. Сондытан да бл млік ны салы базасы мен несие алу шін банктерге жне соттарда кепілге оюа айшы келеді.

Бл шін бл занамаларды абылдамас брын Салы кодексіне згерістер мен толытырулар енгізу керек еді. Олар:

Бірінші жадай,азастан Республикасы Конституциясыны 6-шы бабына сйкес барлы меншіктегі мліктер за алдында бірдей, сондытан млікті жеке меншікке немесе ксіпкерлікті млкі деп блу дрыс емес, оан себеп, ксіпкерлерді млкіне салынатын салы базасы 10 есе жоары.

Осы себептерді ескеріп, Салы кодексіне барлы мліктерді бірдей ставкамен салы баасы ретінде арау керек немесе мны жеке меншікті млкіне салы салу нына теестіру керек. Себебі, 0,5 % салы ставкасы млік ны 10,0 миллион тегеден асанда ана олданылады. Бл жадайда мемлекет те, ксіпкер де тыста болмайды.

Баса жаынан араса, бл жадайда ксіпкерді ызыушылыы артады.

Екінші жадай, салы салу объектісі ретінде ксіпкерді млкісіні е тменгі дегейінен бастап салы салынады. Бізді ойымызша осы тменгі салы салынатын млік нын 200 айлы есептік крсеткіштен ары арай алу керек. Себебі, млік ныны баасы 1000 доллардан аспаса, ол мемлекетке де, баса да мекемелер мен банктерге ешандай экономикалы оам мдделерін сынуа ызытырмайды.

Мемлекетті экономикасын белгілі бір нысана келтіру барысында шаын бизнес негізгі рлді атарады.

«азастан –2030» стратегиясында шаын ксіпкерлікті тратануы мен дамуы, сонымен атар нерксіп секторыны блшектенуі з орнын тапты.

ай мемлекетті алып араса та, оны лдырауыны болдырмау жадайын ктеруді негізгі шарты - ол нерксіпті ркендету [46,14б.].

Сондытан да алдыы атардаы дамыан елдерді тжірибесіне жгінсек, р мемлекетті дамуы мен рлеуі негізінен кіші жне орта ксіпкерлікті дамыту болып табылады. Шаын бизнес субъектілері – мемлекеттегі е оралымды нерксіпті дрыс жола ойып, баса керекті, сранысы мол тауарлар шыаруа, сонымен атар бл салада айналым капиталы рі жылдам, рі тез з айналымына айтып келеді. Екінші жаынан, шыаран аржылы инвестицияларды мерзімі те ыса.

Шаын бизнес белгілі бір ттынушыа бейімделген елді тез тауарлармен амтамасыз етеді, нары кезінде тауарлар мен ызметтер тез озалыста болады жне де ірі монополистермен бсекелестікке тседі.

Барлы мемлекеттерде шаын бизнесті мемлекеттік олдау, олара салы жеілдіктерін беру арылы шешіледі. Бл жерде бірден салы ставкаларын тмендету емес, тек ана салы жйесін реформалау арылы осы саладаы экономиканы ктеру.

Шаын бизнес секторындаы е негізгі проблемаларды бірі, ол бл саладаы аржы-несие ресурстарыны жеткіліксіздігі. Оан себеп, шаын ксіпкерлікті алашы капиталы аз жне де алашы шыындарын жабуа жетпейді. Ал коммерциялы банктер негізінен з аражаттарын сауда операцияларын аржыландыруа несиелерін бледі. Ал шаын ксіпкерлікті несиелеуге оларды ызыушылыы шамалы, себебі, бл саланы кепілдікке оятын капиталы аз.

Келесі бір проблема – ол шаын бизнес саласы ксіпкерлікті е бір салыты баылауа иыншылы туызатын экономикалы салаа жатады, егер де ірі нерксіп ксіпорындары салы органдарыны баылауында болса, мониторинг объектілері ретінде ыли кіл блінсе, онда шаын ксіпорындар бл баылаудан тыс алады [47,173б.].

Бюджетке тсетін салытарды басым кпшілігі аса ірі немесе орташа ксіпорындардан тседі, біра шаын ксіпкерлікте жергілікті бюджеттерді тсімдерін кбейтуге з лестерін осады.

Оан себеп, біріншіден, шаын ксіпорындар мемлекетті нім ндіру, ызмет крсету салаларыны негізгі клемін райтын боландытан, олардан тсетін салытар мен баса да міндетті тлемдер оматы болып келеді.

Екіншіден, ксіпкерлікпен айналысатын жеке жне шаын зады тлалар брын есепте жо, жаа салы тлеушілер ретінде бюджет жйесіне осымша салы тсімдерін келеді.

Салыты тексерулерге талдау жасаса, онда мынадай фактілерге кз жіберуге болады: мірде е кп салыты ыты бзушылы осы шаын ксіпорындарда байалады, сіресе уаытында салы тіркеуіне трмау, уаытында салыты есепті ткізбеу, тскен олма-ол ашаны есепке алмау, жымыру, бухгалтерлік есепті дрыс жргізбеу жне таы басалары.

Сондытан да салыты баылауды кшейту осы салада зіні ебегін тейді деп ойлауа болады. Сонда ана осымша салытар бюджетке кбірек тседі, сіресе ірі салы тлеушілерден. Себебі, мндай фирмалар салы тлеуден блтару шін тжірибеде тірік шаын ксіпорындарды ашып, солар арылы нім бааларыны арасында олмен епті іс жасау арылы салы базасы болатын таза табыстарын жасырып алады, сол себептен мемлекет азынасына кп салытар клемі тспей алады.

шіншіден, салы органдары да шаын ксіпкерлікпен айналысатын салы тлеушілерді тексеру барысында, алдымен олара млімет жинап, айсысы салы есебіне транын, ай салада ызметтерін атаратындарын, барлы ы орау орындарындаы олара тскен мліметтерді жинап, содан кейін ана білікті, рі сапалы салы тексерулеріні сапасы артып, бюджетке осымша салытар тсуіне жол ашылады. Ол шін:

- рбір салы тлеушіні, сіресе шаын ксіпкерлік саласында тексеру йымдары алдымен олда бар барлы шаруашылы-аржылы есеп жаттарына талдау жасау;

- камералды баылау барысында негізінен:

- рбір жеке есеп жаттарыны бір-бірімен байланысын талдап, оны салы базасын шыару,

- есеп беру крсеткіштеріні салыстырмалыын, оларды салы декларациясында крсетілгендей табыс кздеріні растыын,

- салы деларациясы мен бухгалтерлік есепті дрыстыыны баасын, оларды сапасын здерінде бар мліметтермен салыстырып, оларды дрыстыына кз жіберу.

Тртіншіден, осы шаын бизнеспен айналысатын ксіпкерлерді млімет кзін баса да йымдардан, сіресе ызмет крсететін банктерден, жол полициясыны жне кеден органдарыны мліметтерінен жинап, содан кейін ана сапалы салы тексерулерін ткізу керек.

Салы тлеушілерді ауыртпалыын жеілдету жолдары – ай салы реформасын алса та, мемлекетті е негізгі аидаттарыны атарына жатызуа болады. Себебі, ай салы жйесін алса та, прогрессивті немесе регрессивті салы тлеушілер шін салы ставка млшері мен салытарды айта блінуі р салы тлеушілер арасында жне де соы салы тлеушілер кімдер екеніне байланысты болады [48,257б.].