Философияны пні – адамны дниеге атынасы, дниені адама лде «адам-лем» жйесінде жалпылы.

· таным туралы ілім (гносеология жне эпистемология);

Идеализм – идеяны алашы екендігін мойындайтын философиялы кзарас.

Объективті идеализм – идея, рух адамны сана-сезімінен тыс, туелсіз.

Субъективті идеализм – идея, рух адамны сана-сезіміне тн.

Монизм – дниені алаш бастамасын бір ана субстанция деп мойындайтын философиялы кзарас.

Дуализм – дниені алаш бастамасын екі субстанция деп мойындайтын философиялы кзарас .

Плюрализм – субстанцияны кптігі жніндегі философиялы кзарас.

Дін

Мифология

Философия

Жалпы, бріне орта

	Айырмашылы
Адамны сезіміне назар аударады, сенімге сйенеді		Алдамны аылына баытталан, ылым мен дние туралы білімге сйенеді

20 . аылшын философы Бертран Расселді пікірінше философияны барлы сратары негізгі 13 срата тжырымдауа болады:

1. Дние рух пен материяа блінген бе?

2. Олай болса, рух дегенміз не жне материя дегеніміз не?

3. Рух материяа баынады ма лде згеше кш иесі ма?

4. арыш бірттас па жне оны масаты бар ма?

5. лем бір баытта дамиды ма?

6. Олай болса, андай масата жеткізеді?

7. Табиат задылытары бізді талдау жне пайымдау абілетімізді нтижесі ма лде згеше бар ма?

8. Адамны мір сруі жне згеше мні неде?

9. Бір мір жолы дрыс жне мейірімді, екінші – брыс жне айырымсыз деп блуге бола ма, лде олар екеуіде – жарамсыз ба?

10. Дрыс мір бар болса, оан алай жетуге болады?

11. Злымдылы пен ігілік бар ма, жне ігілікке мтылуды ажеттіліг бар ма, сбебі, мір лімге келеді, ал арыш – снуге?

12. Аыл бар болса, оны біз алай анытаймыз, лде аыл деп атаанымыз ессіздікті згеше трі ма?

13. Философ болу ажет па?

Сйтіп, біріншіден, философия мн жне мір сру туралы ылым. мірде болып жатан жадайлар адамды анааттандырмайды, сйтіп, ол оны згерткісі келеді. Оны масаты – жалпы адамзат пен жеке адам шін мнгі мселелерді бастамасы.

Екіншіден, философия – ол ойлауды тсілі,детінде,реалдылыа деген атынасында крінетін философтын ойлау бйнесю. Философия адамды мнайтатын жне тбіне жететін кнделіктен ктереді. .

шіншіден, философия, рашанда – тсіну жне пайымдау. Пайымдау дегеніміз адамны индивидуалды таным абілеттерін бетке шыарып жетілдіру. Пайымдауа адам тіл арылы жетеді. Ол себептен оны тередігі крінеді. Пайымдау мен тсінік адамны атал станымдарын тудырады, себебі, адамны іс-рекеті мен реалдылы атынасы оны басында жалас табады. станымдар білімге араанда дылы жне баалау пікірлерді бастамасы. Флософия пайымдауды трі ретінде станымдарды жаратады.

зіні негізінде философия теориялы ылым. «Теоретик» деген ым грек тіліннен «назар аудару». Теоретик практиктан рі креді. Платон: философияны «he episteme ton eleutheron» - «спорт айналушыларды ылымы» лде «еркін адамдарды ылымы» деп тжырымдаан. Плотин: филосфофия е маызды туралы ылым, философия зі - to timiotation, яни е маыздысы.

Философияны пні – адамны дниеге атынасы, дниені адама лде «адам-лем» жйесінде жалпылы.

Философия – тек дниеге кзарас емес, сонымен атар діс болып табылады. Оны згешелігі – жалпы жне универсалды асиетінде.

Екі негізгі философиялы діске - диалектика мен метафизика жатады.

Философияны леуметтік функциялары:

1) Днигекзарасты – дние туралы толы бейне береді, дниені толы жне бірттас деп тсінеді.

2) Методологиялы – дниені тсіндіру, пайымдау, зерттеу дістері мен тсілдерін сыну, сол арылы оны згерту. Философия бкіл наты ылымдар шін жалпы методология болып табылады. к.

3) Гносеологиялы - адамны дниеге танымды атынасымен байланысты, философияны негізгі сраымен атысты, жне оны екінші жаымен – бізді ойлау абілетіміз дниені тануа жете ма.

4) Интерграцияландыру /біріктіру/ - згеше ылымдара негізділіп з категориялы аппарат пен таным дістері арылы тжырым жасайды.

5) Аксиологиялы – оны наты дылытара баытталуы мен аныталады. Ешандай философиялы баыт з ережелерін сыну мен длелдеумен шектелмейді, олара жаа тсінік беріп, баалайды, дылы жйесін алыптастырып, идеал сынады.

6) Сыни функциясы – наты дылытар мен идеалдарды длелдеп, соан лайы емес философиялы жйелерді сыни баа береді.

Философия– зарасты тарихи трі, адамзат мдениетінде баса кзарас трлерімен бірге дамиды /арапайым, дін, аыз, нер жне жартылай ылым/. Кзарасты негізгі мселесі – адамны оршаан ортаа атынасы болып табылады /табиата, оама, баса адамдар мен зіне/. Осы атынастарды негізінде жеке адам мен леуметтік оамда алыптасан ндылы жйесі жатыр /игілік пен злымдылы, аиат пен жалан, йлесімдік пен йлесімсіздік /гармония мен дисгармония/, борыш пен іс-шексіздігі, махаббат пен кек алу, міт пен мітсіздік, пайда мен зияндылы, белсенділік пен абілетсіздік т.б. Осы дниегекзарастарды барлы трлері /арапайым трінен баса/ згеше асиеттерге ие, яни мселелерді шешуде зге тіл мен дістерді олданады. Философияа келсек оны теориялы асиетін айтып кетуге болады. р-трлі дниегекзарас мселелерді шешімінде /онтологиялы, гносеологиялы, этикалы, эстетикалы, экзистенциалды, праксеологиялы т.б./ ол аыла, анытамалы ойлауа, длелге ара сйейді. Осы оны басымдылыы да кемшілігі де деп айтуа болады. Себебі, р-трлі ндылыа атысты мселелерді шешімі логика задылыына баымбайды. Философия зіні жалпылыа жаын табиатымен бкіл эмпирикалы материалдарды жй жиынтыы емес, керісінше соларды рационалды трыдан схемамен крсетеді, талдау, салыстыру арылы жйелендіреді. Жне зіні табиатыны ерекшелігімен ол плюралсыз да болалмайды. Біра осы асиетіні жасы тымды жаы бар: 1. адамзат жымы кптрлі жне айшылыы мол болан сон, олара орта рационалды тсінік ммкін емес; 2. реалды тариха араанда философияны плюралдылыы адамзатты болашата ктіп тран р-трлі мселелерді шешімін схема лде баса рационалды трмен крсете алады.

ылым– р-трлі заттар мен объектілерді, оларды асиеттері мен атынастары туралы жаа білімді алыптастыратын нтижелерге баытталан згеше алым жымдарыны когнитивтік ызметтері. ылыми білімні лшемі: пнділік, зін жаырту, объективтілік, логикалы длел, эмпириялы жне теориялы длел, логикалы длелділігі, пайдалылыы. азіргі кезде ылым зін крастыра жне жаырта алатын, оны жетіктістері азіргі оамны дамуын негіздейтін аса крделі леуметтік жйе болып табылады.

Метафизика– екі маыналы философиялы категория: 1. жалпы, синтетикалы априорлы білім /философия рационалды лде метафизикалы деген синонимдара те/; 2. философия жалпы мен ажетті жне бкіл былыс пен процесстерді /материалды жне рухани/ дамуы деген идеядан дниеге кзарасты теориялы модельдерінен абстракциялау. Екінші маынада Гегель зіні философиялы ойларында олданан жне келесі де маркс-лениндік жне баса баыттар /неогегельяндар/. Метафизика ымынын оны бірінші маынасында бинарлы оппозициясы «априорлы білім» лде «наты-ылыми білім» болады. Метафизика ымынын екінші маынасында бинарлы оппозициясы - жалпы даму теория, Гегель мен марксистер оны жалыз аиатты философия жне ойлаудын жалпы дісі деп тсінген «диалектика» термині болып табылады.

Дін -зарасты тарихи трі, адамзат мдениетінде баса кзарас трлерімен бірге дамиды /философия, арапайым білім, аыз, нер жне жартылай ылым/. Діндік кзарасты негізінде адамны дайа деген сенімі. Онтологияы мселе дін шеберінде абсолютты жаратушылы /шыармашылы/ абілетімен байланысты. дай дниені зіні бейнесіне сас ылып жне зіні ерік кшімен жаратан. Философия тарихында дін философиясы жне діндік кзарасы орта асырда стемді трде дамыан. Адамзат тарихында монотеистік дін баыттарына христиан, ислам жне буддизм жатады. Дние туралы білім жне задылытар, мір срі ережелері асиетте кітаптарда концентрацияланан, оны ішінде Інжіл, Тора, ран, Авеста, Трипитака т.б.

Білім жне сенім –дін оамды сананы ерекше бір трі болады. Гносеологиялы трысында сенім жне білім мселесі згеше орын алады. Орта асыр батыс жне араб-мсылман философиясында таным процесінде сенім мен аыл бір-біріне кмескі деп тсінген /Тертуллиан «Сенемен, абсурд болсада!»; Августин «Тсіну шін сенемін!»; Фома Аквинский аылды –танымны табии ры деп, ал діндік сенімді - дайды ры деген/; тбінде приоритет /стемділік/ діндік сенімге берілген. Білім, сенім жне кмн жалпы адам санасыны згешелігіні крсеткіші, сол себепте крделі мселелерді бірі болады. Мысалы, таным процесінде сенім ролі жоа шыарылмайды, бірата сенімні гносеологиялы, логикалы-методологиялы статусы, леумттік-мдени жне коммуникативтік негіздері мен бастамалары азіргі гуманитарлы білім шін актуалды.