Ылым жне философия.

«Философия дегеніміз не?» деген сраа келесі жауапты естуге болады «ылымны ылымы». Осында жауапты екі лайыты жаы бар: 1. априорлы трыдан ол философияны стемді, дрежелі трде сынады; сйтіп, философия адамзат аылыны р саласына атысты; 2. «ылымны ылымы» деген атау алдынала философияны крделі пн деп, ркім оны абылдай алмайды деген пікірді тудырады.

Орта асыр принципі «ажеттіліксіз мндерді кбейтпеіз». Яни, философия ылымдарды жй жиыны болса, ол соларды ортасында зіні мні жоалтар еді. Бкіл ылымдарды жетістіктері бір полотноа кшіріп, сиыдыру оай іс емес. Біра, осындай істе философиядан ештене жо. Философия Лир патшасы сияты бкіл ыздарына байлыын лестіріп, зі дымсыз далада алды. Сйтіп, философияда зіні пндігінен, згешелігінен, ажеттілігінен айырылды. Позитивистер сол трыдан философия дербестігі мен з ндылыынан айырылды дейді.

Ал, енді екінші жаынан, р практикалы жадайда кмекке сіз рине маманды шаырасыз. рине, философия бкіл дние туралы згеше-ылыми білімдерді зіне жинап алуы ммкін емес. Философ дрігерді ме, т.б. айырбастай алмайды. Яни, философия ылымны ылымы бола алмайды, жне наты ылымда болмайды. Философия мен ылым арасындаы тарихи заа созылан пікірталас – айсысы оама ажетті – кп пікірлерді тудырды. Философия мен ылым арасындаы атынас туралы келесі тезистерге тотауа болады:

• Наты, згеше ылымдар оамны ажеттіліктеріне баынады – техникаа, экономикаа, трбие неріне, задара т.б. Оларды брі болмысты зіне жаын фрагменті зерттейді. Сйтіп, дниені тек бір блігімен анааттанады. Гегельді пікірінше, наты ылымдар наты материала батып, аыл-парасатты таныммен шектеледі. Ал, философия дниені толы, ттас трде амтиды. Универсумды тану шін натылыпен шектелмейді. Мн, универсумны бірлігі – яни, барлы бар болса, оны мні неде? Сонда, философия «бірінші бастама, бірінші себеп» туралы ылым деген анытама дрыс болар.

• Наты ылымдар адамнан тыс былыстар мен заттарды, реалды дниені зерттейді. Оларды адам ндылы шкаласы ызытырмайды. зіні тжырымдарын ылым теория, за, формула т.б. трлерде жариялайды. Сонда жашыны сыртында эмоция, тлалы атынаста алады; оамда олар андай салдара келеді деген сратара назар аудармайды алымны фигурасы, оны ой рісі, темпераменті, мірлік тандаулары т.б. ылым шін ызыты емес. Себебі, задар, теориялар т.б. объективті, жне алымны жадайы мен тлалы дегейіне атысты емес.

Ал, дние болса философ шін атып алан статика емес, ол тірі динамикалы озалыста дамиты жанды бірттас. Осы кп-трлі байланыста себеп пен салдар, циклдік пен спонтандылы, реттілік пен деструкция, ігілік пен злым кші, гармония мен хаос исындары /рістері/ шатысан. Сонда, философияландырылан аыл зіні дниеге атынасын білдіреді. Сйтіп, философия адамны дниеге білдірген атынасы /ойлауды дниеге атынасы, сананы материяа атынасы/. ылымны нтижелеріне сйеніп, философия адам болмысыны контекстінде сол процесстер мен былыстарды ажеттілігі мен мндік маынасын арастырады.

• Наты ылымдар наты елестерден бастайды, оларды длелсіз толы абылдайды. Еш маман зіні пні алай пайда болды, оны згешелігі неде деп сра оймайды. Осы мселелер ойылса, сонда табиаттанушы философиялы дегейге ктеріледі. Философия р білімні, оны ішінде философияны негізін іздейді. Сонда, ол бріне айын, бріне млім, басалара бастаушы нкте, тсінікті млшері бола, жне баа бере алатын негіздерді іздейді /аиат пен пікірді, эмпирия мен теорияны, бостанды пен белсенделекті, озбырлы пен биілікті ажыратады/. р наты ылымда бастамасын алатын жне сонын табатын сратар – философиялы ойларды сйікті таырыптары.

• Реалды дние туралы объективтік, жйеленген, шынды пен аиата сай білім – ылымны ызмет тріндегі жетістіктері. Жне де ол жаа білімді алуа баытталан, дниені пндік трде тануа лайы оамды сананы бір трі. ылымны масаты р-ашанда задар арылы дниені сипаттау, тсіндіру, болжау деген. ылым жйесі техникалы, табиаттану, оамды трлеріне блінеді. Жне тарихта р 15 жыл алымдарды саны екі есе седі. ылымны дамуында нормалды кезедер революциялытармен ауысады. Олар жалпы рылымыны, принциптреніні, таным дітері мен йымдастыру трлері.

Философия субъекті объектке теориялы-рефлексивтік жне рухани-практикалы атынаспен негіздейді. леуметтік болмыса жаа идеал мен нормаларды, мдени ндылытрды сынып сер етеді. Оны тарихи алыптасан салалары: онтология, гносеология, логика, этика, эстетика жне жаа алыптасып жатандар: философиялы антропология, аксиология, мдениет теориясы, леуметтік философия, философия тарихы, дін философиясы, методология, ылым философиясы т.б. Философияны негізгі тенденциялары келесі мселереді тсінуге арналан: дуние жне сол дниеде адамны орны, азіргі ркениетті тадыры, кп-трлі жне бірттас мдениеттер, адам танымыны табиаты, болмыс жне тіл.