Философиялы анытама аппаратыны згешелігі неде?

• Философия реалдылыа саналы атынасты реттеуін жне негіздік шекті іздеуге мтылады. Сйтіп, философия реттелген схема емес, ол ойылан мселені шешуде сыншыл салыстыру, баалау, жариялап аылдасу, талдауды бкіл иын жаын детальдік трде крсетуге тырысады. Бріне млім сентенция - философия шін нтиже ажетті жне ызыты емес - оан жету жолы. Ньютонны сзі «Физика философиядан ауыпты бол!» дегені философияда бір натылыты жотыын білдідіреді. Философия р-ашанда бір-неше длел мен терістеулерді сынады. Оны р аиаты бір ауыз абылдалынбайды. «Бріне кмндн!» жне догматтара баас – философияландырылан аылды кредосы.

• ылымда дстрлі трде ала деген кумулятивтік озалыс абалданылады, яни, алыптасан нтижелер арылы ала басу. Яни, бл жерде жинаушыны образы аны. ылым аиат білімдерді жинаы. Философияа бл образ лайы емес, себебі, философия р-ашанда дайын нтижеге риза болмайды, мысалы, орта асырды мір туралы жауаппен азіргі адам келіспейді; р тарихи уаытты згешелігі болан сон, жне р адам зі шін жауап іздейді, брмізді бірлігімізге арамай. Философияны згешелігі – оны згеше рефлексия дісі мен зіне ауыстыруда. Философия шін адамзат тарихыны бкіл сратарын айта ою, растыру - маcат. Осы асиетті рефлексиялы, айтымдылы деп атауа болады.

• ылым фактіге, эксперименталды тексеріске сйенеді. Ал философия кнделіктен интеллигибелды мн дниесіне ктеріледі. Intelligibilis — аыл орытындысы, тек аылмен, сезімге женілмейтін объектілерді бар екендігі. Мысалы, семділік не, аиат пен ігілік дегеніміз не – осы сратар эмпириялы жалпылаудан тыс. семділік – ол демі зат лде демі ыз емес, философиялы трыдан – соны жалпы трыдан тсінуге баытталан. Сонда эмпириялытан тыс шыып, оны кешіп, трансwендентік мндік анытамасына трансценденттеу деп философиялы трыдан жауап беру дегеніміз.

Бертран Рассел «философия теология мен ылым аралыында», теология сияты наты білімге жетілмеітін сратармен спекуляция жасайды; ылым сияты дстр мен дай авторитетіне емес адам аылына шаырады. Сонда философия «иесіз жер». Онымен ойылан сратарды соы шешімі ммкін емес, лабораторияда эксперимент арылы шешілмейтін сратар. Жне дінтанушыларды жаратушыа, авторитетке сйенетін жауаптарыда философияны анааттандырмайды. ылым мен богословиямен шешілмейтін сратарды философиялы деп атауа болады.

• ылым мен философияны тілдік айырмашылыы бар. ылым тілі те наты, терминдермен стемді болса, солай арапайым тілді ажеттілігінен поэтикалы тілді образдылыынан айырылады. Ал философия дниені жалпылыын крсету шін шексіздік пен лшеусіздікті білдіретін згеше тілмен универсалды анытамаларды ажет етеді. Сол шін философия зіні шексіз анытамалардан, жалпы статусы бар, ажетті категориалды тілді растырады: себеп пен салдар, ажеттілік пен кездейсоты, ммкіндік пен реалдылы т.б.

• Наты-ылыми пндер баса оамды сананы нтижелерін де білмей дамиды, ал философияда брі басаша. Философияда барлы ылымдара, баса рухани тжірибеге эмпириялы негіз ретінде редукцияландырылмасада, онда адамзатты рухани тжірибесіні жиынтыы, оамды сананы барлы трлері амтылады. Философия ылым емес, біра, анытамалар мен объективтілік, себептілік, жалпы задарды шыару оан трізді. Философия нер емес, біра, образ оны абылданан гносеологиялы категориясы, метафора мен интуицияны ке олданады. Философия дін емес, бірата, интеллигибелды мн леміне асып кетіп, сезім-сезімнен тыс материалдармен жмыс жасайды.

• ылымда ндылы-адамды аспект екінші орында трады. Таным объективті -тласыз. алымны эмоциясы, сезімі, мотивациясы ылымды ызытырмайды. алым -жаратушы ешандай жауапкершілік пен жктелмейді. Философия шін теориялы-танымды аспект пен бірге ндылы мселелеріде ажетті. Протагорды айтуынша «Адам бкіл заттын лшемі», философия азіргі жадайда да ндылы шкаласында зіні млшерін сынады. ылыми жаалытарды тадырымен бірге ол оны ндылы салдарынада назар аударады; абсолюттік ндылы ретінде адам мірін жариялайды. Жаратушы, тла ойшылды кім екендігі зерттеу процессінде ажетті. Философиялы шыармашылыта адам зіне ніледі. Ойшыл зіні адекваттік орынын іздейді. Дниені жаа ырларын іздейді. Солай, философияны р жйесі авторлы, бл жерде персоналийлерді ролі стемді. Философия – интеллектуалды ызметті бір трі болан сон р-ашанда баса йгілі ойшылдармен схбатта болуды ажет етеді /Платон, Аристотель т.б./

• Философияда маызды жне аны трде лтты элементті крсетеді. Неміс, орыс, аылшын, аза т.б. философиялар бар; біра неміс, орыс т.б. физика, химия т.б. жо. Н.И. Кареевті пікірінше «р лт жалпы адамзат ылыма зіні идеясын егізуге ыы бар, біра ылымды тек осы масата келтіруге аысы жо».