Философияны ылым деген атаумен шектеуге болама?

Философия тарихынан бізге млім философияны ылым трінде анытаан Огюст Конт. Наты ылымдар /физика, химия, биология/ - наты оршаан ортаны позитивтік наты суретін салса, ал бір-бірінен зілген фрагменттерден ылыми суретті салатын философия.

Ф. Энгельсті пікірінше «философия «ылымны ылымы»» деген атаынан бас тарту керек. ылыми кзарас баса, ылымнан жоары тратын философияны ажет етпейді. р ылымны алдына жалпы заттар мен былыстарды жйесінде андай орын аласын деген сра ойыланда, сол жалпы байланыс сонша бзылады. Сонда, алашы философиядан ойлау жне оны задары туралы ілім – формалды логика мен диалектика алады. Бааны брі табиат пен тарих туралы жаымды ылыма атысты».

ылым мен философия арасындаы атынасты анытау шін ылымдылыты млшерін анытау ажет. Олара атысты: баылауда айталау; білімні интерсубъективтілігі; тжірибені айталануы. Осыны брі философияа лайы емес. ылымда бріне орта дістермен бріне орта ылыми нтижелер пайда болады.

Сонымен бірге, философия мен ылымны тарихи атарластар дамуы айын. Философия мен ылым натурфилософия, космология, онтология сфераларында болмысты негізін тануа баытталан адам интеллекті, «бір жіпті блігі». Филипп Франкті пікірінше, осы жіпті бір жаы – баылау арылы танылатын негіздер, ал келесі шеті – интеллигибелдік принциптермен осылды. Ганс Рейхенбахті «ылым философиясыны пайда болуы» деген шыармасында айытан: «ежелгі жне ортаасыр философияда кзбен кру мен бірге «аылмен кру» деген бар. алай біз тр мен тсті збен креміз, сонша біз аылмен идеялар мен жалпы задарды креміз. Физикалы заттар бар болансон біз оларды креміз; сонша оларды аыл кзіменде кріге ммкін. Сйтіп, тікелей сезім таныммен интеллектуалды интуиция аралыындаы аналогия зіні ежелгі бастамасын Аристотельді кзарасында табамыз. Сезім зіні сезімдік заттарына атысты шынды болса, солай интеллект зат туралы елеске сйкес». Фома Аквинскийде былай деген: «Сйтіп, интеллект заттарды мні бойынша зін алдамайды, ал сезім зіні объектісіне атысты алданбайды».

Ылымдылы дегейі неден трады?

ылымны фундаменті:тжірибе, логика, сынау. ылыми білім дние туралы адекваттік бейне сынады; адам ылым арылы аиата жаындайды; сенім саналы трде субъективті ажеттілікпен негізделген аиатты абылдау болса, ылыми білім объективтілік пен универсалдыдылыымен жалпылыа тырысады.

ылыми білімні трі кп: фундаменталды, олдану, эксперимнталды, теориялы. Біра ылыми білімні брі бір стандарта сйкес болады. За, теория, ереже шектілікті негізсіз аиатты емес. Білімді білімсіздіктен ажыратуа шіктілікті негіз заы логикалы млшер ретінде олдалынылады. Баса млшері – пндік-практикалы ызметі, аиат туралы пікірталасты практикалы жазытыа шыарады.

• ылым реалды дниені задылыа баынатын, себептелген табии жадайлар мен процесстер. ылым физика мен химияны задарына баынып, табии реттілікке шаырады.

Осы млшерлерге философияда баынады ма? Философия теориялары тжірибе, лде эксперимент арылы тексеруге ммкін емес, себебі, олар тла мен авторды крінісі.

• Философияны сынан ылымдылыты млшері:

- зерттеуді пндік аймаы;

- сол пнге сай категориялы жне анытама аппаратын шыару;

- сол пнге атысты фундаменталды за шыару;

- кп фактілерді тсіндіретін принциптер мен теорияларды ашу.

Осы млшерлер арылы философияны ылым деп атауа болама? Оны пні – «адам мен лем» деген жйедегі жалпылы; мндікті бастамасы; азіргі философия сол мндікті стихиялы-спонтанды, статистикалы біліммен камтылаты алыптасуын байайды.

• Философия ылым сияты рылысты иесі: субъект, объект, таным дістері, болжаулы нтижелер; оны субъектісі трансцендентік сфераа жетеді, категориялары е жалпы жне ажетті болады; нтижелері тек наты рефлексиядан тпей, бкіл оама, адамзат дылыына атысты жаынан саралады.