Батыс - Европалы орта асыр философиясы.

Батыс Европалы орта асыр философиясы – V-XIII асыра дейінгі кезеді амтиды. Бл уаыттаы философия «дай ілімні ызметшісі», осы асырды философиясы христиандыа негізделген. Христиан дініні асиетті кітабы – Библия (Інжіл). Грек тілінен ауларанда «кітап»-деген маынаны білдіреді. Христианды дниетаным монетеистік. Христиан дініндегі дай ш бейнеде: дай - ке, дай – лы жне асиетті рух.

Орта асырды негізгі идеясы теоцентризм, яни барлыын анытайтын аиат дай.

Христиан теологиясы – екі аидаа негізделген. Ол тудыру идеясы (креационизм, лат. creatio – тудыру) жне ашулы идеясы (ревеляционизм, лат. revelation - ашылу). Тудыру идеясы ортаасырлы онтологияны негізінде жатыр, ал ашу идеясы таным туралы іліміні негізін райды. Ортаасыр философиясы сонымен атар провиденциализм идеясын (лат. Providenta – кріпкелдік, кзарастар жйесі) уаыздайды. Ол бойынша барлы дниежзілік жадайларды, соны ішінде тарихты да, блек адамдарды іс-рекетін де дай кріпкелділігі басарады. Таы да бір аым персонализм (лат. persona – тла) философиядаы теистік баыт. Ол бойынша тла алашы шыармашылы аиат жне рухани ндылы, ал барлы лем дайды шыармашылыыны крінісі.

Ортаасыр философиясыны алыптасуыны екі кезеін атап туге болады – патристика жне схоластика. Патристика– «шіркеу келеріні», теологиялы философиялы кзарасыны жиынтыы. Олар христиан дінін негіздеуде антика философиясына, соны ішінде Платон идеяларына сйенеді. Патристика ш кезеді амтиды: апологетика (ІІ-ІІІ.) – христиан дниетанымыны алыптасуына жне орауында маызды рол атарды; христиан ілімін жйелендірген классикалы патристика (ІV-V.); догматиканы бір алыпа келтірген соы кезе (VІ-VІІІ.). Схоластикаадам зердесіні кмегімен сенімде абылданан идея мен формулаларды негіздейтін философиялы ойлауды бір трі. Орта асырларда схоластика з дамуыны ш кезеінен теді: (ХІ-ХІІ.); кемелденген кезе (ХІІ-ХІІІ.); соы схоластика (ХІІІ-ХІV.).

Патристиканы ататы кілі – лы христиан ойшылы Аврелий Августин (Блаженный) (354-430жж.). Оны е ататы ебектері «Исповедь» жне «О граде Божьем». Августин з этикасында жамандыа жасылытан грі згеше бастама берген. Жаманды адамнан шыады, ал жасылы дайдан келеді. Адам жасылыа емес, жамандыа жауап береді.

Жан жне материя арасындаы философиялы тартылыс реалистер мен номиналистер арасындаы креске алып келді. Ол жалпылыты жекелікке атынасы немесе «универсалий» мселелсі. Номиналистер бойынша алдымен андай да бір зат пайда болса, оан ат беріледі (nomen). Реалистерді айтуынша алдымен затты зі емес, оны жалпы атауы «универсалийлар» пайда болады, яни сз соан сйкес пайда болады.

Христиан философиясыны дстрлі таырыбы – дай мбебаптылыын орау – лы философ Фома Аквинский (1225-1274жж.) ебектерінде ауымды орына ие. Оны айтуынша – жаманды позитивті крініс болып табылмайды, ол жасылы сияты з-зімен мір срмейді, ол бейболмыс. Фома Аквинскийді ататы ебектері – «Сумма теологии», «Сумма философии» жне т.б.

Орта асыр деп аталан кезе Батыс Европа тарихында Рим империясыны кйреуінен бастап, айта рлеу дуіріне дейінгі мы жылдан астам уаытты амтиды. Бл кезеде христиан діні оамды мірді барлы салаларында стемдік крсетті. Мектеп аарту ісі шіркеуді олына кшті. Философия бірнеше асыр бойы дінні жандайшабына айналды. Е алдымен философияны міндеті діни жадайларды, сенім мен білімге атысты ілімді негіздеуге тірелді.

Ортаасырлы христианды философияны бірінші кезеі – патристика (Августина дейінгі), екінші – схоластика.

Схоластика мен патристиканы арасында айырмашылы бар. Оытушыларды /патристикадаы/ алдына асиетті жазуды мазмнын райтын жйелі трдегі догманы жасап шыу міндеті ойылды. Ал схоластиктерді алдында осы догматикалы тжырымдаманы сауатсыз адамдара ке тарату міндеті трды. Схоластиктерді станымы: «неге сенемін – соны танимын» болды. Схоластиканы негізгі мселелері дайды ха екені мен жанны мгілігін длелдеуге байланысты.

Схоластика з дамуында ш кезенен тті: