Неміс классикалы философиясы.

Неміс классикалы философиясыны негізін алаушысы – Иммануил Кант. Оны ататы ебектері «Таза зердеге сын», «Практикалы зердеге сын», «Талылау абілетіне сын». Бл ебектерінде Кант трансцендентальды философияидеясын жне жйесінарастырады. Трансцендентальды деп тжіребиеге сйенбейтін жне тжіребиеден тыс танымды айтамыз. Бл сраты тірегінде И.Кант философияда «Коперникалы ткеріс»жасайды.

Кант философияны негізгі сратары туралы жазаны: «Кптен бері ойлап жрген жоспарды бірі – философияны маызды мселелерін алыптастыру еді. Олар келесі сратара негізделеді: 1. Мен нені біле аламын? (метафизика) 2. Не істеуім керек? (мораль) 3. Не нрсеге міттенуім керек? (дін), жне осыдан туындайтын 4-ші сра: адам дегеніміз кім? (антропологияа мен жиырма жыл бойы оыан дрістерім арналады» ([7, 634]. «Кемелденген Кантты бірінші жне соы сзі – адам туралы. Кант критикасы тла міріне ызыушылытан туан. Коперниктік ткеріс адам тадыры туралы ойлаудан басталды» [8, 101].Кеістік пен уаыт мселесін зерттей отыра, Кант оларды субъективті екенін крсетеді жне априорлыын длелдейді. Кантты ойынша біз феномен мен ноуменді айыра білуіміз керек: бізді танымымыз феномендермен (былыстармен), яни «біз шін зат»-пен шектелген, ал ноумендер - «зіндік зат»-тар - лемін тану ммкін емес. Канттан кейінгі неміс ойшылдары ноумен мен феноменні арасындаы дуализмді анытауа тырысты.

Кантты этикасы категориялы императив тсінігіне негізделген. Бл – адамны оамдаы з-зін стау ережелері деп есептеуге болады. Адамны р іс-рекеті бкіл оама лгі болу керек – осы максимаа сйенсе адам категориялы императивті станады.

Иоганн Готлиб Фихте философия тарихына субъективті идеалистік диалектиканы негізін алаушысы ретінде кірді. Фихтені философиясы бойынша Кантты «зіндік заты» адамны «Мен» деген тсінігіне атысты бола алмайды, йткені ол тек ойлау абылетіне тн тсінік. Фихте «Мен» жне «Мен емес» категорияларын арама-арсы оя отырып, оларды абсолюттік Мен-ні крінісі деп есептейді. Жйе тсінігі Фихте философиясында алашы рет даму ымымен байланыстырылады.

Фридрих Вильгельм Йозеф Шеллингтіфилософиясы р трлі кзарастарды талылай отырып, зіні жйесіне келген жо. Фихтені философиясынан кейін Шеллинг диалектикалы натурфилософияа кез болды да, кзарасын иррационализмге келтірді. Шеллинг бойынша танымны е жоары дегейі – бл нер. Шеллингті философиясын трансценденталды идеализм деп атауа болады.

Георг Вильгельм Фридрих Гегель Шеллингті философиясына анализ жасай отырып, ойлау мен болмыс жне субъект пен объект категориясыны абсолютті екенін айындады. Гегельді философиясы панлогизмформасындаы пантеизм болып келеді. Шын мнінде Гегель абсолюттік идеализмні наты жне жйелі трін жасады. Гегель идеализміні диалектикалы мінездемесі бар, сондытан Гегельді объективті дииалектиканы негізін алаушы деп атайды. Оны ататы триадасы (штігі) келесі элементтерден трады: тезис – антитезис – синтез. Гегельді абсолюті - рух немесе тірі субстанция болып келеді.

Гегельді идеализмі мен рационализмін Людвиг Фейербах сына алды. Фейербахты ойынша, табиатты логикадан шыаруа болмайды. Табиат рухты бейнесі емес, керісінше, рух табиаттан шыады деп есептейді. Сезім арылы абылданатын материалды дние логикаданда, теорияданда лде айда толыыра болып келеді. Фейербах философия тарихына антропологиялы материализмні негізін салушы ретінде кірді. Анропологиялы материализм негізінде адам мен табиат жатыр, сондытан, дай емес, адам философияны басты мселесі болу керек.

Неміс классикалы философиясыабстрактілі философиялы мселелерді арастырумен шектеледі. Неміс классикалы философиясында философия,ылыми таным теориясы, методология,логика диалектика ретінде арастырылып,дамыды.Неміс философиялы философиясы-И.Кант, И.Г.Фихте, Ф.В.Шеллинг, Г.В.Гегель жне Л.Фейербах ілімдерінен туатын философиялы кезе. Неміс классикалы философия ХУІІІ . аяынан бастап ХІХ асырды бірінші жартысына дейін созылады жне ол марксизмге дейінгі философиялы ой-пікірді дамуындаы е жоары саты болып табылдаы. Оны айнар кздері-неміс аартушылыыны идеялы мрасы, Декартты, Спинозаны, Лейнбницті рациолнализмі.Неміс классикалы философиясыны негізгі баыттары: дуалистік (И.Кант), субъективті-идеалистік (И.Г.Фихте), объективті идеализм (Ф.В.Шеллинг, Г.В.Гегель) жне материализм (Л.Фейербах) крініс тапан.

Неміс классикалы философиясы негізін салушы И.Кант болды. Оны басты ебектері: «Жалпыа бірдей жаратылыстану тарихы жне аспан теориясы» , «лемні табии тарихы мен теориясы», «Таза аыл-ойды сынау», «Практикалы аыл-ойды сынау».Кантты творчествосы екі кезеге блінеді:сына дейінгі кезе (1770 ж. Дейін),сын кезеі. Бл кезенен бастап адам алай дниені танып біледі деген масат ояды.Сына дейінгі кезеде Кант ататы астроном, биолог, табии зерттеуші идеясын дамытты. Кн жйесіні табии жолмен пайда боланы жайында гипотеза жасады. Физикада Кант озалыс пен тыныштыты салыстырмалылыы туралы ілім жасады.

Кантты философиясы ш ілімге блінеді: этика, эстетика жне таным білім теориясы. Кант философияда, таным теориясында «коперниктік ткеріс» жасады. Кант таным объектісін оны субъектісінен блді. Субъектіде таным екі дрежеде болады деп санайды. Олар эмприкалы (адамны психологиясыны ерекшеліктері) жне трансцендентальды.

Ол ой пікірлерді аналитикалы, синтетикалы деп екіге блді. Аналтитикалы білім жаадан білім бермейді. Синтетикалы ойлар алдын-ала жасалан тжірибеге сйенген ой-пікірлер болуы ммкін. Сыни кезідегі Кантты пікірінше, философияны болмыс, дептілік жне дін туралы мселелерін арастырмастан брын адамны танып білу ммкіндігіні шекарасын белгілеп алу керек. Таным объектісін анытау шін Кант дниені екіге бледі:

1. зіндік зат (ноумен).

2. Біздік зат (Феномен).

«зіндік затты» адам ешашан танып біле алмайды(агностицизм). «зіндік зат» объективтік шынды. Адам «былыстар лемін»,яни біздік затты ана танып біледі.былыстар лемі объективтік шындыа жатпайды, адам санасында мір среді.Кантты дуалистік позициясы осында.Бл позицияны материалистерде, идеалистер де сынаан.

Кант тжірибеге дейінгі білімді априорлы білім деп атады. Ал, тжиребеден алынан білімді апостериолык білім деп есептеді. Кант бойынша, таным - аса крделі, айшылыты, диалектикалы процесс. Кант бойынша, таным процесі ш сатыдан теді. Олар: сезімдік тйсіну, сараптаушы парасат жне таза аыл-ой. Сезімдік тйсіну сатысында бізді білім сезім мшелерімізге "зіндік заттарды" ріністері сер етеді де, осы деректер негізінде туйсіктерді бей-берекет жиынтыгы пайда болады. Олар сезімдік тйсінуді априорлы трлері - кеістікпен уаытты арасында белгілі бір жйеге келіп, реттеледі. Сараптаушы парасат сатысында - априорлы категориялар себептілік, сапа, сана, ажеттілік арасында жаа ана реттелген туйсіктер жиынтыы тжырымдалып, зіне тистілі зандылыа баынып, жана білім пайда болады. Кант таным процессіні екі сатысыны негізінде алынаи білім трансцендентальдык білім деп атайды. Танымны шінші сатысы - трансценценттік танымда - таза аыл-ой заттарды крініс лемімен шектеліп алмай, оларды ар жаында не бар екінін білуге, басаша айтанда, зіндік заттарды" табиатын, мнін тсінуге мтылады да, антиномиялара тап болады Канттын трт антиномиясы :

1. дай бар ма , лде жо па?

2. Дниені танып білуге бола ма?

3. Дние шексіз жне бірттас – Дние шекті жне блінеді.

4. Еркіндік бар ма?

Кант бойынша, таза аыл-ой адамны ерік-жігірін практикалы іс-рекетін айындауа ммкіндік береді. Айталы, адам жеке тла ретінде табиат задылытарынын тмен трандытан сырты лемні серінен шыа алмайды, сол себепті ол ерікті де емес, ал даралы асиеттеріні ерекшіліктеріне, зіні ыли да танып-білуге мтылу кабілетіне араса, ол - зіні практикалы аыл-ойына сйеніп, ерікті іс-рекет жасайды. Бл жадайда адам барлы жрта бірдей дептілік заы -зілді-кесілді императивті (категорический императив) басшылыа алады. Бл дептілік аидасы: «зіе аламайтын нрсені баса біреуге жасама»;”Адам шін екінші адам- улие” зілде-кесілді императив з заына сйеніп, зінше мір среді. зілді-кесілді императивке Кант ы, мемлекет, саясат мселелерін де арастырады. Оны пікірінше, оамды мірде леуметтік арама-кайшылы елеулі орын алады.

Кант адамды «дниедегі е басты зат» деп есептеп, философиялы негізін алады. Философ негізгі ебектерімен адам баласын толандырып келе жаткан трт мселеге баса назар аударды.

1. Мен нені біле аламын?

2. Мен нені істеуім керек?

3. Мен неге міт арта аламын?

4. Адам деген не?

Фихте Иоган Готлиб (1761-1814 жж.)

Негізгі ебектері: «ылым туралы ілім», «Адамны мідеті»,суб.идеалист. Фихте Кант философиясындаы «зіндік заттты» танып-білуге болмайды деген пікірді мойындамайды жне оны сына алады. Оны пікірінше, алашы бастама барлыын амтайтын, анытаушы натылы – «абсолюттік Мен». «Мен» зіні дамып отыратын іс-рекеттіні арасында зіні алашы бастама кезеніндегі /сана -субъект/ аыл-ойдын натылыына арама-арсы Менге /табиат - объект/, одан кейін з дамуыны шінші сатысы - екеуні зара арам-атынасына айналады.

Шеллинг Фридрих Вильгельм (1775-1854 жж.)

Негізгі ебектері: «Транцендентальды идеализмні жйесі, адам бостандыыны мні туралы»,объективті идеалист.

Шеллингті пікірінше, материя дегеніміз рухани зат. Бірак, санасы жо табиат адам санасыны пайда болуынан брын мір срген. Санасыз табиаттан саналы адама айналу процессі кптеген бірінен-бірі жоары даму сатыларынан теді. Табиатты даму себептерін оны озіндегі, шындыында да мір сретін, арама-айшылытарды табу арылы тсініп, зерттеп білуге болады.

Гегель Георг Вильгейм Фридрих(1770-1831жж). Негізгі ебектері: «Рух феноменологиясы», «Логика-ылым», «ы философиясы», «Дін философиясы», «Философия ылымыны энциклопедиясы».

Гегельді философиялы жейсі объективтік идеализмге жатады. Гегель з философиясыны бастамасы ретінде абсолют идеяны алды. Абсолют- дай барлы заттарда бар, біра тек таза аыл-ойда ана зіне зі тн, болады. Абсолюттік идея- наыз шынды, болмыс жне барлы материалды денелерді тпнегізі жне мні. Оны негізгі атрибуттарыны бірі - мбебапжалпылы. Ол траты жне мгі. Абсолюттік идеяа ректшілдік тн, себебі ол - таза аыл-ой, аыл-ой рекетшіл болмаса мір суре алмайды. Осы асиетіні арасында ол жай аыл-ой болып алмайды, материалды денелерге айналады. Рух зінен табиат туралы таза ойын босатып, заттандырады жне сол заттандырылан табиатты зінде зіні баса болмысы ретінде саталады. Сйтіп, ол зіні шын болмыс алпынан баса болмыс алпына кшіп, озіні диалектикалы мнін корсетеді. Таза аыл-ой дамуны диалектикасы табиатты, оамны, адамны ойлау абілетіні жалпы заы болып табылады. Осыдан келіп Гегель табиатты, оамны, адам аыл-ойыны р трлі даму кезін абсолюттік идеяны р трлі даму сатысына саяды деген тжырым жасайды. Даму процесі, Гегель пікірінше, белгілі бір кестемен жзеге асады: тезис (натылану), антитезис (натылауды теріске шыару) жне синтез (терістеуді терістеу). Айталы, материалды денелерді пайда болуы тезис болса, оларды кйреуі - антитезис, ал йреп бара жатан денелерді озіні кейбір элементтерін сатай отырып, баса бір материалды денелерге айналуы - синтез болады. Табиат пен оамны дамуыны айнар езі - абсолюттік идеяны зіндік дамуы.

Гегель пікірінше, сезімдік тжиребе арылы кездейсо, бір-бірмен байланыссыз наты былыстарды ана танып-біле аламыз. Ал заттара тн жалпылыты, мнді біз тек аыл-ой кші арылы ана білеміз. Онда, адамдар емес, олардан тыс, объективті рухты, басаша айтанда, жалпы рухани тжірибені арасында біле аламыз

Гегель дамуды ш заын ашты.

арама арсылыты бірлігі мен рес заы. Бл за дамуды айнар кзін крсетеді.

Терістеуді терістеу заы. Бл за даму процесі калай ала басатынын рсетеді. Бл за бойынша даму процесі спираль /бранда/ трізді ала басады.

Санны сапаа ауысуы заы. Сапа, Гегель бойынша, заттарды айын белгісін, тек осы арылы зат тек белгілі бір зат бола алатындыын крсетті.

Субъективтік диалектика Гегель бойынша, ол ойлау диалектикасы. Канттан кейін классикалы неміс философиясын дамытан И.Г.Фихтені жне Ф.Шеллингті идеалистік ой-пікірлері зіні логикалы жаласын Гегель философиясынан тапты. Гегельді диалектикасы неміс классикалы философиясыны жоары жетістігі болып табылады..

Фейербах Людвиг(1804 - 1872 жж). Негізгі ебектері: «Христиан дініні мні», «Дінні мні», «Гегельге арсы сын».

Фейербах Гегельді арама-айшылытар бірлігі аидасын, оны диалектикасын жоары баалап, жас гегелшілер атарында болды.

Фейербах материализміні ерекшелігі - антропологизм.
Антропологизм бойынша, адам- философияны, е басты бірден бір
жне мбебап пні, е жоары лшемі. Біра, Фейербахта адам
мселесін толы материалисті кзарас жргізе алмады. Фейербах
бойынша,адам - жеке индивидке тн абстракты жай ана биологиялы тіршілік етуші. Фейербах Гегель бірлікті идеалды трде ана тсінеді, ал оны диалектикасы мір шындыынан тыс жатыр деп сына алып, идеализмді дінні рационалданан трі, сондытан философияны бірден-бір міндеті дінге арсы кресу деп тжырымдайды. дай - адама тн асиеттерді, мнді одан бліп алып, жеке з мні ретінде алыптасан ым деді. Шындап келгенде, дай деп жргеніміз адамны зі. Фейербах материализміні е кшті жаы – оны дінмен ашы ресуінде, дінні гносеологиялы тптамырын ашып беруінде болды. Ал адамны зі физиологиялы жне психологиялы бірліктен трады. Оны ажыратып, бліп арау тек абстракцияда ана ммкін. Жан мен тн, рух пен дене бірінсіз-бірі мір сре алмайды. Адамны мні - аыл-ой жігер, жрек жне физиологиялы процестерге жатпайтын зіндік ерекшіліктері бар денені йымдасу абілетімен таыз байланысты. Адам - табиатты е жоары нтижесі, содытан оны табиаттан бліп арауа болмайды. Демек, жаа философияны негізгі міндеті табиатты зерттеп, оны адама тигізер сері негізінде, адамны осы мірдегі мн-маынасын тсіну. О дниеде ешандай мір жо боландытан, адамдар бірігіп, осы дниеде алай жасы мір срге болатын жолдарды іздестірулері керек. Фейербах дайы бар дінді жойып, онын орнына дайсыз жаа дін жасауды колдады, ол адама деген шын сйіспеншілікті зі дін болуы тиіс деді. Осындай жасылыа апаратын жол, дайа жалбарынуды уаыздайтын дінні орнына, адамдарды бір-біріне сенімін арттыратын сйіспеншілік діні деп есептейді «Адам сйіспеншілікті объектісі, себебі, ол сана абілеті бар жне не сйіспеншілікке абілетті тірі организм. Бл- рпатар заы» дейді Фейербах.Таным теориясында Фейербах эмпиризм жне сенсуализмді жатады да, агностицизмге арсы шыты.

Марксизм философиясы.

ХІХ асырды ортасынан бастап Европа елдеріні кпшілігінде капитализм жедел арынмен дами бастады. Тарихи аренаа жаа леуметтік топтар буржуазия мен жмысшылар келді. Буржуазияны жгенсіз байлыа мтылуы халыты жадайын тмендетіп жіберді. Бл з кезегіндегі шиеленіске келіп соып, кптеген саяси-философиялы ілімдерді пайда болуына сер етті. Соларды бірі марксизм. Негізгі кілдері: Карл Маркс(1818-1883 жж.) (негізгі ебегі: «Капитал», «1844 жылы экономикалы-философиялы олжазбалар»), Ф.Энгельс пен К.Маркс екеуіні бірігіп жазан ебектері: «Неміс идеологиясы», «асиетті отбасы», «Фейербах туралы тезистер», «Философияны айыршылыы» т.б. Марксизмні келесі кілі Ф.Энгельс (1820-1895 жж.) (негізгі ебегі: «Табиат диалектикасы», «Анти-Дюринг» т.б.). К. Маркс пен Ф.Энгельсті идеяларын басшылыа алып, оны ары арай дамытуа тырысан В.И.Ленин болды. Негізгі ебегі «Философиялы дптерлер», «Материализм мен эмпириокритицизм» т.б.

К.Маркс ,неміс ойшылы диалектикалы жне тарихи материализмні ылыми саяси экономиканы негізін алаушы. Марксты Л.Фейербах шыармаларымен танысуы оны дниеге кзарасыны алыптасуына лкен сер етеді. 1842 жылы «Рейн газетінде» жмыс істеп, кейін сол газетті редакторы болан. Газетте жмыс істеп жріп ол оамдаы материалды атынасты, жеке меншік мселелерін жасы ады. Бл Гегельді «ы философиясын» сыни арауа итермелейді. Соны нтижесінде «Гегельді ы философиясына сын» жніндегі мааласында саясат экономиканы емес, экономика саясатты анытайтын жне пролетариатты тарихи рлін тыш рет ашып крсетеді, леуметтік революцияны болмай оймайтындыы туралы, жмысшы табыны озалысын ылыми дниетаныммен штастыру туралы тжырыма келеді.

1844-1848 жж. К.Марксті философиялы шыармаларыны ауырт кезеі болды. Бл кезде К.Маркс адам мні мен оны міріні мні, гуманизм, ебекті рлі, ебекті жаттануы, дін мен философияны оамдаы рлі, сана мселесі жне т.б. мселелерді арастырады. Бл проблемаларды брі осылып марксизмде «Жас марксты гуманизмі» деген атпен белгілі. К.Маркс зіні «Философиялы-экономикалы жазбаларында», «Фейербахты тезистері», «Неміс идеологиясында» адамны леуметтік жне тарихи табиаты жайлы, оны мні жайлы былай дейді: «адамны мнділігі жекелеген индивидке тн абстракт емес. Ол з болмысында барлы оамды атынастарды жиынтыы болып табылады». Мнда адамды абстрактылы тсінгені шін Фейрбахты сынаан. Марксизм адам мніні ымын оны жмыс істеуі мен дамуыны оамды шарттарымен, саналы ызыметімен байланыстырды, бл ебекті барысында адам тарихты рі алышарты, рі жемісі болып шыады.

Марксті философияа осан негізгі екі жаалыы болды: тарихты материалистік трыдан тсіну жне осымша н пиясы.

К.Маркс зіні «Саяси экономикаа сын» туралы ебегінде тарихты материалистік трыдан тсінуді аны крсеткен. К.Маркс пен Ф.Энгельс ескі материализмді метафизикадан, диалектиканы идеализмнен аластатып, материализм мен диалектиканы осып материалистік диалектика жасады.. Сол арылы тарихты материалистік трыдан тсіндіру ммкін болды. Маркске дейінгі философтарды брі де, соны ішінде материалистер де оам мірін тсінуде сыаржа кзараста болды, йткені олар соыр кштер сер ететін табиата араанда оамда з істерінде идеалды сезім-тйсіктерді басшылыа алатын саналы адамдар мір сретіндігін баса айтып, негізінен солармен шектелді. Тарихи материализмні жасалуы оамды ойды дамуындаы тбірлі ткеріс болды. Ол бір жаынан, ттас дниеге-тек табиата ана емес, сонымен атар оама да жйелі наным кзарасты алыптастыруа сер етсе, екінші жаынан оам міріні барлы жатарыны дамуыны материалды негізін ашуа ммкіндік берді. оам дамуы табии-тарихи процесс екендігі туралы негізгі идеясын Маркс оам міріні ртрлі саласынан, экономикалы саланы барлы оамды атынастардан ндірістік атынастарды негізгі жне барлы баса атынастарды айындаушы ретінде бліп алып арастырады. андай да болмасын оама тн негізгі бастама ажетті ндіріс ралдары екеніне сйене отырып, адамдарды осы рал-жабдытарды ндіру барысында белгілі бір атынаса - ндірістік атынаса тсуімен байланыстырып, осы ндірістік атынастарды жиынтыы белгілі бір оамны реалды базасын жасайтындыын, ал оны саяси-за ондырмасын оамды сананы алуан трлі формалары алыптастыратындыын креміз.

оамды болмысты алашылыын, ал оамды сананы екіншілігін, одан туелділігін тжырымдаанда Маркс пен Энгельс мынадай жадайды басшылыа алды: адамдар ылыммен, нермен, философиямен, саясатпен т.б. айналысу шін алдымен ішуі, жеуі, киінуі, баспанасы т.б. болуы тиіс, ал блар болу шін оларды ндіру керек. Біра олар бл арапайым аиатты тжырымдау мен тотап алан жо, йткені ол Маркс пен Энгельске дейінгілерге лдеашан а белгілі еді. Сондытан Маркс пен Энгельс ол арапайым аиатты астарында не жатанын, оны ішкі мнін аша білді: адамдарды бкіл мірі, тіршілігі сайып келгенде материалды игіліктер ндіру тсіліне туелді екенін ашты. Олай болса, бл оам міріні негізі-ебек. ндірістік ебексіз оам мір сре алмайды, тіпті ол пайда болмаан да болар еді. Марксизм ебекті эпистемалогиялы ым ретінде негіздеді. Адам ебекті арасында ойлауа, тануа, санасыны алыптасуына жне дамуына абілетті болды.

ндіріс процесінде адамдар арасында орнайтын атынастар (ндірістік атынастар) адамны ебек ызметіні нтижесі жне формасы. Оларды даму задылыы адамны санасымен аныталмайды, сайып келгенде ндіргіш кштерді даму сипатымен дегейімен аныталады. ндірістік атынастар адамдарды ндірістік ызметіні процесінде алыптасанымен оларды санасы мен еркіне туелсіз болады. Бл атынастар оам міріні негізін райды.

К.Маркс «1844 жылы экономикалы-философиялы олжазбалар» атты ебегінде ебекті жаттануы жайлы жне оны тек коммунизм кезеінде жоюа болатыны туралы идеясын сынады.

Ебекті жаттануын Маркс трт ырынан арастарды.

І. Жмысшылар ндірістік процесс кезінде табии материалдарды пайдаланып, нім алады. Біра табии материалдар да, ебекті жемісі де оан тимейді, жат болады, себебі алашысы - ебек ралы ретінде мір сруге ажетті заттар ретінде меншік иесіні билігінде болады. Сйтіп олар жмысшыны зіне баындырады.

ІІ. Ебек процесіні зі жмысшы шін еріксіздікпен те. Басаша кн круге ммкіндігі болмааннан кейін, ол з еркінсіз ебек етуге мжбр болады. Ондай ебектен ол ешандай лззат ала алмайды, біра сол жмыста тапан табысы арасында зіні, ебектен бос уаыттаы жануарлардыкі сияты масат-мдделерін амтамасыз етуге ммкіндік алады. Ал оны негізгі адамды ерекшелігі - ебектену, одан лззат алу -асіретке айналады.

ІІІ. Еріксіз ебек жмысшылардан оны улеттік мірін тартып алады. Шын мнінде адам улетіні мірін жаластырушы болып есептелетін ебек пен ндіріс, жмысшы шін жалпы адам улетіні емес, жеке басыны мірін сатауды ралына айналады. Осы себептен ол ндіріс пен табиата зіне жат, ауіпті былыстар ретінде арайды. Демек, олардан «улеттік мірді», адамды мніні аластатыландыы.

І. Еріксіз ебек адамдар арасында бірін-бірі аластатушылыты тудырады. Бір жаынан- жмысшылар ебек ету ммкіндігі шін бір-бірімен бсекеге тссе, екінші жаынан – оларды ебегіні нтижесін иемденгендер де оан жат. Осындай аластатушылы тек жмысшылара ана тн емес, ол капиталистер арасында да болатын былыс.

К.Маркс пен Ф.Энгельс жмысшы табыны азатты кресіні ылыми теориясын жасады. Олар жмысшы табыны йымдаспаан, бытыраы стихиялы ктерілістерін йымдасан сананы озалыса айналдыру ажеттігін, ол шін жмысшы озалысын ылыми-социалистік теориямен біріктіру керектігін жне мны біріктіретін ылыми теориямен аруланан йымшыл жмысшы партиялары екенін длелдеді.

Пролетарист зін азат ету шін бкіл ебекші халыты азат ету ажеттігін, ол шін адамды адамны анауын тудыратын экономикалы негіздерді жойанда ана бкіл оамды леуметтік бостандыа жеткізуге болатыны жайлы орытынды жасады.

Ф.Энгельс (1820-1895 жж) Маркспен бірігіп марксизмні негізін жасаан. Ф.Энгельс «Отбасыны, жеке меншікті жне мемлекетті шыу тегі» деген ебегінде оамдаы отбасымен йел статусыны меншік формаларымен ндіріс тсілдері эволюциясы ыпалымен тарихи даму барысында згерістерге шыраанын длелдеуге тырысады. Энгельс отбасымен ,неке формаларыны эволюциясы андай жолмен жзеге асатынын, йелдер эксплуатациясы мен маргиналдануыны кшейгенін жан-жаты ашып берді. Ф.Энгельс экономика негізіндегі гендерлік рольдерді (еркек жне йел) айырмашылыы туралы пікір талас алыптасуына ыпал етіп йел статусы мен оны эмансипациясы, дстрлі неке институтыны згерісімен йелдерді еркектерге баыныштылыын жою туралы мселелерді ктерді. Ф.Энгельс сондай-а табиат диалектикасы, болмыс субъстанциясы ретіндегі материя туралы идеяларды материя озалысы формаларыны классификациясын материя атрибуттары ретіндегі уаыт пен кеістік туралы жадайды, лемні материалды ттастыы туралы идеяларды жасап шыарды. («Анти-Дюринг», «Табиат диалектикасы»). Ф.Энгельсті пікірнше диалектика бл табиатты оамны жне адамзат ойлауыны жалпы байланысымен дамуы туралы ілім. Диалектикалы даму-бл материалды дер істерді, оамды жйелерді, сондай-а теориялы иедеялар згерісіні крделі, айшылыты, демелі дерісі. Сонымен, бкіл лем бл згерістер мен алмасуларды немі жне шексіз дерісі, ал осы згерістерді айнар кзі арама-айшылытарды кресі болып табылады. Ф.Энгельс «Анти-Дюрингте» диалектикалы дамуды жалпы задары сипаттамасына арнайы тоталады: арама-айшылытарды бірлігі мен кресі заы, санды млшерден сапаа кшу задылыы, терістеу заы.

Марксизм ілімі бойынша ,дние жзілік мдениетті дамуы 5 оамды –экономикалы формацияа блінеді:

1.Алашы ауымды кезе..

2 л иеленушілік кезе.

3. Феодалды кезе

4. Капиталистік кезе.

5. Коммунистік кезе.

Маркс ілімі бойынша формацияны алыптасуы процесінде негізгі ролді ндірістік ызмет атарады..

К.Маркспен Ф.Энгельс ілімін марксизм жауларынан орай отырып ылым мен оамда болан згерістерге тере философиялы талдау жасай отырып ары арай ілгері дамытан В.И.Ленин (1870-1924 жж.) болды.

В.И.Ленин «Философиялы дптерлерінде» материалистік диалектиканы задарымен категорияларын жете зерттеуді тамаша лгілерін крсетеді. Марксистік философияда Ленин тжырымдаан диалектика, логика жне таным теориялары бірлігіні принципі диалектиканы негізгі элементтерін талдау идеализмні гносеологиялы тамырлары туралы, ылыми абстракциялардаы шындыты бейнелеуді айшылыты сипаты туралы ілімі, диалектикалы материализмні таным теориясын одан рі дамыту бадарламасы-мны брі шын мнінде марксистік философия азынансына осылан баа жетпес лес болып табылады.

Маркстік философия тек теория жзінде ана алан жо. Ол 1917 жылы азан революциясынан кейін Россияда жне баса кптеген елдерде практикалы крініс тапты. Егер Марксті зі айтан «Практика аиатты лшемі» деген аидасын ескерсек, марксизмні оам дамуы туралы тжырымдамаларыны практика жзінде длелденбегендігі белгілі болып отыр. Соан арамастан бл ілімні кптеген елдерде лі кнге дейн міршедік крсетуі, марксизмге тек біржаты арауа болмайтындыын, оан объективті трыдан баа беру ажеттігін талап етеді.

Тестер:

1. Неміс классикалы философиясыны негізін алаушы, сыншыл философ:

А) Г. Гегель С) И. Кант

В) Л. Фейербах D) И. Фихте

2. «Трансценденталды идеализм жйесі», «нер философиясы», «Философия жне дін» шыармаларыны авторы:

А) Г. Гегель С) И. Кант

В) Ф. ШеллингD) И. Фихте

3. Диалектиканы жалпы задылытары дамытан ойшыл:

А) Г. ГегельС) И. Кант

В) Ф. ШеллингD) И. Фихте

4. «Категориялы императив» тсінігін егізген философ:

А) Г. Гегель С) И. Кант

В) Л. Фейербах D) И. Фихте

5. Гегель бойынша «Абсолюттік сана» дегейлері:

А) нер, дін, философия С) ылым, нер, философия

В) мифтер, дін, философия D) ылым, нер, дін

6. Кант бойынша тйсікті априорлы формалары:

А) кеістік жне уаытС) озалыс жіне даму

В) озалыс жне ойлау D) ойлау жне тжірибе

7. Антропологиялы материализм баытыны негізін алаушы:

А) Г. Гегель С) И. Кант

В) Л. ФейербахD) И. Фихте

8. Адамны ойлау абылеттілігін сына салан неміс философы:

А) Г. Гегель С) И. Кант

В) Л. Фейербах D) И. Фихте

9. Гегель триадасыны соы элементі:

А) тезис С) отрицание

В) антитезис D) синтез

10. «ылым-ілім» шыармасыны авторы:

А) Г. Гегель С) И. Кант

В) Л. Фейербах D) И. Фихте

осымша дебиет:

1. Кант жне Гегель философиясы.ФМ.20 томды. 8 том. Алматы. 2006.