ХIХ . Батыс Европа философиясы.

ХIХ . Батыс Европа философиясын классикалы емесфилософия деп те атайды. Бл кезе рационалдылытан айырылып, иррационалдылыа бет бран уаыт болып табылады.

ХIХ . Батыс Европа философиясы негізгі ш философиялы баытта дамыды:

1)Позитивизм(негізін алаушы О. Конт)

2) Марксизм(негізін алаушы К. Маркс)

3) Иррационализм (кілдері А. Шопенгауэр, Ф. Ницше, С. Кьеркегор).Позитивизм(лат. – о, жаымды) ылымды философиядан жоары оятын баыт. Позитивистерді пікірінше ылым тек фактілермен айналысады, ол метизикалы жне идеологиялы спекуляцияларды жоа шыарады. зіні дамуында позитивизм ш кезеді тті. Бірінші кезе О.Контты философиясына сйенеді. Оны ойынша, ылымны негізі - фактілер мен натылы баылауларда. Контты ізбасарлары Г. Спенсер жне Дж. Милль з жмыстарында ылым негізі деп эмпирикалы білімді арастырады.

Позитивизмні екінші кезеі Э. Мах кзарастарына негізделеді. Оны позитивизмі «махизм» немесе «эмпириокритицизм» деп аталынды. Мах философиясы бойынша лем психикалы жне физикалы элементтерден алыптасады, жне оларды бірлігі нейтралды жйе болып табылады. Бл кзарас материализммен идеализмні арама-айшылыын жоюа арналан, біра з масатына жетпейді. Мах ХIХ . физкада туындаан иыншылытарды сезіне отырып, з философиясын солардан тылу баыттайды.

Позитивизмнішінші кезеі неопозитивизм немесе логикалы позитивизм деген атымен белгілі. Логикалы позитивизмні бір ерекшелігі позитивизмні негізгі мселелерін сатап, философиялы пробелмаларды алыптастырып шешуге математикалы логиканы аппаратын олданады. Неопозитивизм жайлы осы оу ралыны 17 тарауындаы мліметтермен танысуыыза болады.

Марксизм. Карл Маркс Гегельді философиясын сына алады. Маркс философиясы дстр ретінде Фалес пен Фейербахты дниетанымын жаластырады. Гегельді идеалистік диалектикасын Маркс материалистік трыда арастырып, материалистік диалектиканы негізін алыптастырады. Егер Гегельді философиясы лемдік рух дамуын басты проблема ретінде арастырса, Маркс шыармашылы кш ретінде материяны жне оны дамуындаы е биік дегейін - адамды арастырады. Маркс былай дейді: философтар лемді тек ана ойлаумен талылаысы келді. Біра, істі нтижесі - оны згертуде болу керек. Біріншіден, Маркс философиясы леуметтік саяси баыта, екіншіден, оамды бірлестіктерді ндірістік кшіне, шіншіден, капитализмге негізделген.

Иррационализм. Иррационализмні негізін салушы Артур Шопенгауэр. Шопенгауэрді негізгі тезистеріні бірі былыстарды реалды мірде крінуі – адамны еркі болып келеді. Шопенгауэр философиялы пессимизмні классигі, мірді барлыы аыла сыйымсыз, аылдан тыс, мір мніні зі марлы пен айы-асіретте болып табылады. Шопенгауэр философиясы бойынша, мір дегеніміз – шексіз марлы пен масаттылыа негізделген.

Дат философы Серен Кьеркегорды кзарасы діни философияа негізделген, оны философиясы адам болмысына тн болып, экзистенциализмні негізін салушы ретінде философия тарихына енді. Адам бостандыы мірді басынан-а марлыпен шектелген. Кьеркегор шыармаларында адамны шынайы болуын терістейді. Кьеркегорды ойынша адамны еркі бар жне ол ерік оны болмысы болып келеді. Адам міріндегі марлыымен зіні бостандыынан, еркінен айырылады. Адам мірінде зіні еркіндігінен орады, сондытан зімен-зі бола алмайды. Адам зімен-зі дайды алдында ана шынайы алады. Кьеркегор христиан экзистенцианализм философиясыны негізін салушы.

Фридрих Ницше мір философиясыны негізін алаушысы. Ницше европалы мдениетті дстрлі ндылытарын сына алды. Ол «жетілген адам» концепциясын алыптастырады жне философиясыны негізгі ымы ретінде «билікке ерік»-ті арастырып, осы тсінікті адам міріні мні деп талдады. Ницше философиясы алдымен Шопенгауэрге сйеніп, мірді басы – ерікте дей отыра, ерікті соыр наным-сенімге теестірді. дай мселесін Ницше философиясында: «Европа дайа жалан трде сенеді, ал дай лді», деп шешеді.

Азіргі заман философиясы.

азіргі заман философиясыны негізгі баыттарыны бірі позитивизмге негізделген, ылыми революцияларды нтижесінде туындаан – аналитикалы философия болып келеді. Негізгі мселесі – тіл мселесі жне осы баытты белгілі кілдеріні бірі – Бертран Рассел. Оны ойынша, барлы философиялы анализдер тіл мселесінен басталады, сондытан ізденісті арашан семиотикалы талдаулан бастау керек. Бл кезеде философияны масаты – алымны ойлау бейнесін жне ылымны логикалы рылымын, терминдерді арама-айшылытарын танып білу. Осыны нтижесінде неопозитивистер азіргі заман ылымыны логикасы мен методологиясын, верификация мен фальсификация принциптерін алыптастырды.

Неопозитивизмні бір тарауы - критикалы рационализмнінегізін алаанКарл Поппер болатын. Ол ылымны тарихи дамуын крсетіп, оны зерттеуді сынды. ылымны аиаттылыын тексеруді – верификация жне ылымны аиатсыздыын тексеруді – фальсификация деп атады. Барлы теориялар – уаытша гипотезалар болып келеді. Осыны нтижесінде Карл Поппер ашы оамтеориясыны негізін алады.

Хайдеггерді фундаментальды онтологиясы адам болмысыны мселесін жне оны дстрлі трде зерттеуді анытады. «Болмыс пен Уаыт» атты ебегінде адамзатты «болу» ммкіндігіне феноменологиялы анализ жасады. Экзистенциализмні негізгі кілі ретінде Хайдеггер уаыт пен кеістікті арым-атынасында адам «болу» ммкіндігіні гипотезасын растырды. Жаа философиялы тілді алыптастыруда Хайдеггер онтология, гносеология, этиканы сына алды. Хайдеггерді белгілі афоризмі «Тіл – болмыс йі». Ол адам міріні шектеулігі жне болмысты шексіздігі арама-арсылыа сотырады деп санаан.

Хайдеггерді философиясы экзистенциализм баытына тн. Біра, Карл Ясперсті философиясы Кьеркегорды экзистенциализміне жаын. Оны философиясыны негізі экзистенциализмдегі шекаралы жадайлар болып табылады (лім, махаббат, айы-асірет, кн). Экзистенциализм – адам міріні мні туралы ілім, сондытан Ясперс философиясы адам болмысын арастыруа негізделген.

Экзистенциализмні негізгі кілдеріні бірі Жан Поль Сартр феноменологиялы онтологияны рылымын растыруа тырысты. Ол «экзистенциализм – бл гуманизм» деп есептеген.

Ал, Альбер Камю зіні философиясында деби формаларды олданып адамны абсурдтыжадайын талдауды жн крді.

ХХ асыр структурализмісубьектті, индивидті іс-рекетін зерттеуге з философиясын арсы ойды. Бл баыт индивидтерді, жымдарды, адам іс-рекеттеріні негізін тіл мселесінде деп білді. Структурализм баытына Ницше мен Фрейд лкен лесін осты. Клод Леви-Стросархаикалы мдениетті зерттесе, Ролан Барт - деби шыармашылыты рылымын, Жан Лакан– бейсаналы рылымды зерттеді. Мишель Фуко зіні дискурсивті философиясын жасай отыра, оны археология деп атады. Бл археология дискурсивті іс-рекетті байланысын крсетеді.

Постструктурализм мен постмодернизмні негізгі кілдері: Ж.Ф. Лиотар, Ж. Делез, Ж. Деррида, Ж. Бодрийяр жне т.б.Бл философтар бкіл рационалды философияны сына – деконструкцияа – салады. Оларды баыты бойынша тіл мен мтін мселелерін анытау ажет.

Тестер:

1. Философияда иррационализм баытыны негізін алаушы:

A) А. Шопенгауэр C) Ф. Ницше

B) З. Фрейд D) М. Шелер

2. Марксизм бойынша дамуды айнар кзі:

A) ішкі айшылытардаC)сырты серлерде

B) сенімде D) аыл-ойда

3. оами зерттеуде формациялы теорияны олданан ойшыл:

А) Ницше C) Маркс

B) Кьеркегор D) Шопенгауер

4. С.Кьеркгор бойынша философияны басты мселесі:

А) ылымны дамуы C)болмыс жне таным

B) адамны тіршілігіD) аиат жне ндылытар

5. Философия – ылым емес - нер, - деп есептеген ойшыл:

A) А. Шопенгауэр C) Ф. Ницше

B) З. Фрейд D) М. Шелер

6. Экзистенциализм философиясы – бл:

A) мір философиясы C) былыстар философиясы

B) лім философиясы D) тіршілік философиясы

12. «Тіл – болмыс йі», - деп санаан ойшыл:

A) М. Хайдеггер C) Ж.-П. Сартр

B) К. Ясперс D) А. Камю

7. Мдениетті психологиялы сипаттаудаы З. Фрейд іліміні орта мселесі:

A) Кеістік C) Super - Egо

B) Уаыт D) Сублимация

8. Постмодернизм танымында мтін зерттеуіні басты методологиясы:

A) Жйелілік C) Деконструкция

B) Реформация D) Конструкция

9. Постструктурализм жне деконструктивизмнін негізгі жадайларын алыптастыран ойшыл:

A) Жак Деррида C) Мишель Фуко

В) Ролан Барт D) Жиль Делез

10. Жалпы рационалды дстрді жне ылыми ойлауды терістейтін азіргі заман философиясыны баыты:

A) Экзистенциализм C) Персонализм

B) Постмодернизм D) Психоанализ

11. Мнді, маыздылыты дискурсивтік практика арылы тсінетін жне тсіндіретін азіргі заман философиясыны баыты:

A) Экзистенциализм C) Неопозитивизм

B) Философией жизни D) Постмодернизм

12. Классикалы эстетикада кркем бейненін орнын алатын? постмодернистік философияны басты тсінігі:

A) Гипотеза C) Деконструкция

B) Психоанализ D) Симулякр

13. «Симулякрлер жне симуляциялар» шыармасыны авторы:

А) Делез C) Деррида

B) Бодрийяр D) Фуко

14. «Сздер жне заттар» шыармасыны авторы:

А) Делез C) Деррида

B) Гадамер D) Фуко