Сондытан дамыан ылым процесстерді фундаменталды баалауды жиынтыы теория емес, зерттеу бадарламасы болып табылады.

Бл бадарлама тмендегідей рылымда болады. Ол зінде «атты ядро» болады, мндаы «ядро» (иходное) бастапы негіз, сондытан жоа шыаруа болмайды жне кмекші гепотезалар «ораныс белбеуі», олар аламны саналы іс-рекеттеріне ылымда андай жолмен жрін, ал зерттеушіні андай жолмен жрмеуін крсетеді. Т₀ - бл барлы теориялара жалпы болады. Бл бадарламаны метафизикасы: аиат туралы жалпы тсінік, олар бадарламаа кіретін теорияларды сиппаттайды; бл аиатты негізгі задылытары элементтермен байланысы; негізі методологиялы принциптер осы бадарамамен байланысты. Мысалы Ньютонны бадарламасыны механикасыны атты ядросы болып, аиат заттарды блшектерінен трады, олар абсолютті кеістікте жне уаытта Ньютонны ш заына сйкес озалады жне бір- бірімен дниежзілік тартылу заына байланысты сер етеді. Белгілі бір бадарламамен жмыс істейтін алымдар оны метафизикасын олданады, оны адекватты жне мселе емес деп есептейді. Біра, баса да альтернативті зерттеу бадарламаларын анытайтын метафизика болуы ммкін. Сонымен, XVII асырда механизімде Ньютондікімен бірге картензианды бадарлама болды, оларды метафизикалы принциптері ньютоннан ерекшеленді.

Сонымен бірге ядросына арап, барлы бадарламаны сипаттамасын байауа болады.

Бадарламаа «негативті /жаымсызды/ эвристика» кіреді, ол кмекші гипотезаларды жиынтыынан трады, оны ядросын фальсификациядан, жоа шыаратын факторлардан орайды. Барлы нертапышты оны артикуляциясына жне гипотезаны ядроны стайтын зерттеуеге, немесе жмыса баытталан («ораушы белбеу» деп аталады). Бл «ораушы белбеу» бадарламасы зіне сынау аргументтерді жалынын жаындатады, тартады. «Кмекші гипотезалар саинасы» баылаушыларды шабуылын стап трады, ядроны орап трады. Т₀ - бл зіндік бір методологиялы ереже, оларды кейбіреуі андай жолдардан аула болуды крсетеді.

Жаымды эвристика ол алымны алашы проблемалар мен масаттарды тадау мен шешу. Барлы жаымды эвристика белгілі бір уаытта сынды жне аномалияны елемейді, конструктитвті зерттеулермен айналысады. Мндай стратегиясы бар алымдар, олар лі де тсініксіз жне потенциалды жоа шыаратын бадарлама фактілерін жне оларды сол фактілерді болуы бадарламадан бас тартуа болмайды деп есептейді.

Фальсификация теоретикалы сында жне эмприкалы бас тартуда гипотезаны «ораныс белбеуі» ана болады. Жалпы келісімдерге байланысты атты ядроны фальсификацияны атты ядроа жаындатуа болмайды. Лакатосты зерттеу бадарламасы методологияны орталы тартылуы кптеген бсекелес гипотезаларды бас тартудан фальсификацияа ауысады, ал сонымен бірге бсекелес бадарламаны растайды жне тексереді. ораушы белбеуді жекелей гипотезалары бадарламаны атты ядросын бтін, аман есен алдырып кетеді. Лакатосты сипаттамасы бойынша зерттеуші бадарламасы маызды ылыми жетістік болып табылады, жне оларды озы немесе кері кетушілік мселелерді ала жылжыуы деп баалауа болады. Зерттеуші бадарламасы прогрессивті (озы) жне регресситі (кері кетуші) дами алады. Егер атты ядро ораныс белбеуіні жаа гипотезаларыны пайда болуына жол берсе зерттеуші бадарламасы дами береді. Мндай гипотезаларды дамуы лсізденіп жне жааларды тсіндіруге алі жетпегенде, аномальді фактілерді атаптациялай алмаада, дамуды кері кету немесе регрессивті стадиясы келеді. Алашыда оны теориялы дамуы жаа фактілерді пайда болуына сер етеді. Екіншіде, болжаммен айтылан, немесе кенеттен пайда болан бсекелес бадарламаны жаа фактілерін ана тсіндереді. Бсеклесі тез дамыса зерттеуші бадарламасы кптеген иыншылытара кездеседі, жне керісінше зерттеуші бадарламасы кп нрсені тсіндіре алса, зіні бсекелесін з оамдастыынан шыара алады. Бл болжамдалып айтылан бір бадарлама фактісіні екіншіге аномалия болуымен байланысты.

Сондытан зерттеуші бадарламасыны осындай дамуы (Ньютон) «теіз аномалиясы» сияты бір-бірімен байланыспайтын негізімен теді. «ораныс белбеуі» келесі згерісінде болжамданан жаа фактілер пайда бадарламада кері кету пайда болады. И. Лакатос зерттелуші бадарламасыны тратылыын крсете білді.

«арама–айшылыты логикалы длелдемесі, не алымны экпериментальді табылан аномалиясы зерттелетін бадарламаны бір ран мен жоалта алмайды». Попперді (сына шырап немес «тез леді») гипотезасынан айырмашылыы Лакатосты « бадарламасы» тек ан мір срмейді, за, иналыспен «леді», йткені ораныс белбеуі ядроны сатау шін зін рбандыа шалады.

Зерттелетін бадарлама мселелерді стті шеше алса жетістіктерге жете алады, ал бл мселелерді шеше алмаса ыдырап, тарайды.

Дамыан бадарлама аясында барлы жаа фактілерді тсіндірілді, айын теориялар дамытылды. Лакатос – алымдар бадарламаны ммкіндіктерін рационалды (жаадан) баалауа жне жаластыру туралы сратарды шешу немесе одан атысудан бас тарта алады деп санайды. Сондытан, ол тмендегідей, критерийлермен жаадан баалауды «даму» мен «згеруді» сынады. Кезекті теориялардан Т₁, Т₂......Т_п-1, Т_п тратын бадарлама прогресске айналады, егер Т_п-1 стті тсіндіргенді Т_п барлы фактілерді тсіндіреді. Озы дамыан бадарламада рбір келесі теория осымша фактілермен стті болжам жасай алуы тиіс.

Сонымен, бадарламаны негізгі маызы – оны аблетін білім толтырады, жаа фактілерді болжайды. «ылымны негізгі кзі эмприкалы нтижелерді жне теорияларды байланысы емес, зерттеуші бадарламаны бсекелестігі, жаа фактілерді болжанулары болып табылады. андайда бір блыстарды пайда болуын тсіндіруде кездесетін арама-айшылытар мен иындытар алымдарды оан деген кзарастырын згертпейді», - деп Лакатос тсіндіреді. Лакатос моделі негізінде ылыми білімні дамуындаы здіксіздігін жне оны эмприкалы дегейге атысты туелсіздігін тсіндіру ммкіндігі туылды. Куннан Лакатос концепциясыны айырмашылыы: Лакатос ылыми білімні суіне тсініктеме берді, онда ол ылымны психологиялы оамдастыына емес, осы процессті объективті логикасына мн берді.

Ылымдаы формализм.

И. Лакатос з назарын ылыми формализімге кіл блген. Бл мселе «Доказательство и опровержение» деген кітабында тоталады. Математика философиясыны мектебін Лакатос «формализм» мектебі деп атады.

Формализм, Лакатосты айтуынша, математика тарихынан математика философиясын ажыратады. Формализм математика статусын теріске шыарады. Лакатос Кантты сздерін айталайды: математика тарихы философияны басаруынан айырылан, крсоырлыпен жасалан.

«Формализм» – дейді Лакатос, - логикалы позитивті философияны берік амалы.

Лакатосты айтуынша тірі математика шін альтернативті машина рационализмі керексіз. Формальді емес математиканы зерттеушісі шыармашылыты математикаа бай логиканы сынады, біра формалистикалы философияа мойындата алмады.

Біра, ол математика тарихы мен математикалы жаалы логикасы, филогенез жне математикалы ойлар онтогенезі формализімнен сынаусыз жне толыымен бастартып дами алмайды, деп мойындады.

Математикалы формализмні тп тамыры тереде жатыр. Ол математиканы догматикалы философияны зын шынжырыны соы звеноларын сынады. Екі мы жылдан бері догматиктер мен скептиктер арасында талас болып келеді. Догматиктерді айтуынша, адам интелектуалымен сезіміні кші немесе тек бір сезім, біздер шындыа жетеміз жне біз оан жеттік. Скептиктер, біздер шындыа жете алмаймыз, немесе ре жетіуіміз ммкін, немесе жеткенімізді білмеуіміз ммкін. Бл таласта математиктер догматизімні бір бекінісі болып трады. Скептиктерді кптеген бліктері сананы теориясыны догматикалы бекінісіні беріктігіне кз жмды. И. Лакатос - бан кз салу бекершілік деген.