Ылымны анытамасы. ылым туралы тсініктер.

Адамзат оамыны алыптасуы, одан рі сіп-ркендеуінде, тарихи сатылармен ілгерілеуінде ылымны атаратын рлі ерекше екені белгілі. Екінші жаынан, ылым - оамны зін дниеге келтірген, оны ркендеуіне жадай туызан былыс. Біз ылымны дниені танып, игеруді, данышпанды пен зерделілікті айнар кзі екенін жасы білеміз.

Сонда ылым дегеніміз не? ылым мен білім деген тсініктер бір маынада ма?

Адамны айналасындаы дниені танып-білуі крделі айшылыа, заа созылатыны жне де оны адамны жаа рі ты білімді игерумен байланысты екені алашы тауарлардан млім.

Білім дегеніміз - материалды жне рухани былыстар туралы шынайы рі наты мліметтер жиынтыы, оларды адам санасында дрыс, объективті бейнелеуі.

Жалпы білім орын ылыма дейінгі, яни кнделікті мірде туындаан арапайым білім жне ылыми білім деп екіге ажыратуа болады. ылыма дейінгі арапайым білім тіршілік барысында, іс-рекет стінде, тжірибе ауымында жинаталады. Ол бар болан былысты сипаттайды, оианы алай етіп жатанын пайымдайды.

Ал ылыми білім тере де мазмнды. Ол былысты, оианы жай сипаттаумен ана шектелмейді. былысты неге мндай, оиа неліктен басаша емес, дл осылайша тіп жатыр, себебі бар ма, алда не ктіп тр деген сратара дйекті жауап айтарады. Басаша айтанда, ылыми білім оиаларды, былыстар мен фактілерді бейнелеп, сырттай сипаттап ана оймайды сонымен атар оларды тсіндіреді, ішкі табиатты, мнді жатары мен маызды байланыстарын ашып крсетеді, яни даму задылытарын айындап тйіндейді. Осы негізде ылыми білім оиаларды, былыстарды бдан былай даму бадарына болжам жасайды.

Ылыми білім рухани дниені рамдас блігі есебінде ашанда жйелілігімен, логикалы трыдан йымдасандыымен жне теориялы сипатымен ерекшеленеді. ылыми білім ылыми иындытар мен айшылытары мол ізденісті, шыармашылы іс-рекетті барысында туындап, жинаталып жйеленеді. Ол таным процесіні рі крделі нтижесі болып табылады.

Сйтіп, ылым дегеніміз - заттарды, былыстар мен процесстерді ішкі болмысын, табиатын ашып крсететін, оларды даму задылытарын, байланыстарын ашып, даралап тжырымдайтын шынайы аиат, жйеленген, исына келтірілген білім жне объективті шынды.

Тарихи трыдан ылым адамзат оамы дамуыны белгілі бір сатысында, зі туызатын ажеттіліктерге байланысты, ой ебегі мен дене ебегі блініп, ауымды оам ыдырап, тапты оам алыптаса бастаан кезеде пайда болан. Алашы ылым жйелі ой пікірлер мен тжырымдар ертедегі Шыыста, Египетте, Вавилонда, Грекияда т.б. арапайым білім негізінде дниеге келген. Тарихи е алашы ылыми жйе философия боланы белгілі. ылымны шынайы шарытап дамуы айта рлеу дуірімен жне Жаа заман кезеімен байланысты. Капиталистік ндіріс тсіліні орныуы, ндіргіш кштерді крт дамуы, техника саласындаы табыстар. Орасан зор географиялы ашылымдар жаа дуір ылымыны ркендеуіне негізгі себеп болып табылды.

ылыми таным мен ылымны пайда болуына ндірістік жне леуметтік, логикалы факторлар сер етті. Практикалы ызмет, оамды атынастар, оамды ебек блінісіні ндірістік, техникалы талаптар - леуметтік ылымдарды мірге келуіне трткі болан факторлара, ал ылыми таным дамуыны ішкі логикасыны ажеттері - логикалы ылымдарды талап ететін факторлара жатады. Сондай-а рбір ылымны дамуыны ішкі логикалы задылыы бар. Ол - бір жаалы бір жаалыа трткі болып, бірінен-біріні туындауы. ылымны леуметтік мні, негізгі ерекшеліктері мен задылытарын ашуда леуметтік жне логикалы факторларды бірлігі ажет.

Осы трыдан аланда ылым дегеніміз оамды-тарихи практика дамуыны белгілі бір сатысында пайда болатын айырыша леуметтік институт, адамны танымды ызметіні ерекше формасы, адамзат мдениетіні жоары саласы.

ылымны негізгі ерекшеліктеріне тоталса: Табиат пен оамны объективі, адам санасынан туелсіз задарын ашу - ылымны негізгі масаты. ылым - тарихи- затты жне рухани дниені объективті задарын ашу жне арастырып отыран былыстарды, процесстерді соларды негізінде тсіндіріп, жаа баыттармен бадарларын болжай білу ралы.ылымды математикаландыру, ылым мен техниканы дамуында есептеу техникасы мен информатиканы кеінен олдану, адам ызметіні кптеген саласына компьютерлік техниканы еркін енуі азіргі ылым ерекшеліктеріні бірі.

ылыма енетін аидалар длелденген жне негізделген болуы керек. Кмн туызатындар ылым аясынан шыарылып тасталды. Сондытан ылым теорияларды ашы жйесі боландытан, оан ылыми прогресс барысында немі жаа теориялар еніп отырады.

азіргі дуір - оам міріні барлы салаларын амтитын лы згерістер кезеі. ылымды - оамды ндіріс ажеттеріне, ал ндіріс ылыма арай батыл бру ажет. Ендеше, ылым мен ндірісті бір-бірімен абысуы мен бірігуі, ылымны тікелей ндіргіш кшіне айналуы - азіргі ылымны ерекшелігіні бірі.

ылымны техникамен жне ндіріспен байланыстыратын ажетті буын - олданбалы зерттеулер мен технологиялы ізденістер. Оларды міндеті ылым ашан жаа задар мен идеяларды оамды ндірісте олдануды е ыса жне тымды да тиімді жолдарын іздестіру.

азіргі ылыми-техникалы прогрессті жеделдету жадайында іргелі жне олданбалы зерттеулер арасындаы байланысты анытау ылыми жмысты тиімді жоспарлау мен йымдастыруды ажетті шарты болып отыр. ылыми жетістіктер негізінде жаа техника мен технология жасалып, содан кейін олар ндірісте олданылды.

Сйтіп ылыми білімні ерекшеліктері:

1. идеалдылыы;

2. ымдар мен анытамалара бейімдеуі;

3. жйелілігі;

4. шынайы натылыы;

5. жаалылыы;

6. экспериментке неізделуі.

Келешекте білімні р-трлі салалары бір-біріне те жне еркін шыармашылы масатпен дамиды деген кзарас стемді болады.

ылыми білімні рылысы /структурасы/ ылым класификациясымен байланысты. Классификацияны ажетті лшемдері:

1. классификация нтижесінде ылыми білімні еш трі блінбей алмау керек;

2. олар бір-бірін жоа шыару ажет;

3. блу негізі бріне орта болу керек.

Философия тарихында танымалы ылым классификациялары:

1. Г.Ф.В. Гегельді /1770-1831/, негізінде абсолюттік идеяны дамуы жатыр; логика, табиат, рух; ш класс пайда болады: 1. логикалы ылымдар; 2. табиат туралы ылымдар /механика, физика, химия, биология/; 3. адам туралы, оам жне мдениет туралы ылымдар /антропология, психология, тарих, философияа згеше роль жктейді «ылымны ылымы»/.

2. Фридрих Энгельсті /1824-1895/, негізінде материяны дамуы мен трлері жатыр; 1. тірісіз материя туралы ылымдар /механика, физика, химия/; 2. тірі материяны трлері туралы ылымдар /биология/; 3. материяны леуметтік трлері туралы ылымдар /леуметтік жне гуманитарлы ылымдар/; «шекаралалы» ылымдар /физикалы химия, биохимия/; комплекстік /логика, философия/.

3. Владимир Иванович Вернадский /1846-1945/ объектілерді масштабыны млшерін олданды; оны классификациясында екі лкен ылыми топтар пайда болды: 1. бкіл реалды дниені, арыш кеістігін зерттейтін /физика, химия, математика, астрономия/; 2. жер реальдылыын /биологиялы, геологиялы, географиялы, леуметтік-гуманитарлы/ зерттейді. Мысалы, ылыми білімні классификациясы бойынша биология ылымы: - зерттеу баыты бойынша /микробиология, ботаника, зоологияа/; - асиеттеріне арай /морфология, молекулярлы биология, экология, генетика/; - рылысты йымдастыру /анатомия, гистология, цитология т.б./ - брі жатыты, яни ылымдарды бір сызы, реттілік бойынша растырылады.

4. Огюст Контты классификациясы да танымалы болан. Бл классификация арапайым озалыстарды зерттейті ылымдардан басталып – механика мен физикадан, озалысты жоары трлерін зерттейті леуметтанумен бекітіледі. Сйтіп, келесі ылымдар уелгі ылымдарды задары мен принциптарын олданып, здеріні ережелерін егізген.

19 . позитивизімге арсы келесі классификацияларын сынандар Вильгельм Дильтей /герменевтика/ мен Вильгельм Виндельбанд жне Генрих Риккерт /неокантианшылды мектеп/.

Герменевтика: Дройзен, Дильтей, Зиммель жне Макс Вебер.

Дройзен пікірінше: тсіндіру мен тсінуді дихотомиясы млім (Erklaren и Verstehen). Табиаттану ылымдарды масаты – тсіндіру болса, тарихты – тсіну /пайымдау/.

Осы ойлар Дильтеймен жйелі трге келтірілді. Тсіну туралы ылымдарды олданатын рух туралы ылымдар деп саналады (Geistwissenschaften) - (moral science).

Дильтейді пікірінше: «Табиатты біз тсіндіреміз, ал рухани мірді тсінеміз».

5.В. Виндельбанд пен Г. Риккерті классификациясы: табиат туралы ылымдара атысты натуралистік дниегекзараспен методологиясы туралы тезиске арсы шыады.

Табиаттану мен тарихи ылымдар р-ашанда з-арасында принципиалды айшылыта болу ажет. Оны себебі, оларды ым алыптастыру айырмашылыында жатыр. Тарих зіні мліметтерін жалпы ымды дегейге келтірмейді.

Номотетикалы - идеографиялы, генерализациялау - индивидуалдандыру.

ндылытар, «тарихи индивидттер».

діс/ндылы ндылытан айырылан табиат мдениет пен ндылытара атынас

номотетикалы генерализациялау таза табиаттану: физика мен химия ндылыты, генерализацияландыраты ылымдар: экономика теориясы, леуметтану

идиографиялы индивидуалдандыру табиаттану ылымдардаы: «квазитарихи элементтер»: кн жйесіні тарихы, биологиялы трлерді тарихы мдениет туралы ылымдар: тарих, дебиеттану