SSSR-I DARGAMAGY WE TÜRKMENISTANY GARASYZLYGYNY GAZANMAGY
Türkmenistany garasyzlygyny gazanmagy.1922-nji ýylda SSSR döredilende onu düzümine ýüzlerçe halklar girdiler. Ol halklar biri-birinden örän tapawutlydy. Olary käbiri ösen, käbiri yzagalak halklardy. ol sebäpden olary bähbitleri hem dürli-dürlüdi. Üýtgedip gurmak döwründe merkezi häkimiýet gowap balady. Bu bolsa milli çaknyyklary balanmagyna getirdi. eýle-de käbir halklar garasyzlyk üçin çyky edip baladylar. 1986-njy ýylda Almata wakalary bolup geçdi. 1988-nji ýylda Daglyk-Garabagda ermeni-azerbeýjan çaknyyklary balandy. Ferganada özbek-türk çaknyyklary boldy. Oda gyrgyz-özbek çaknyyklary boldy. Abhaziýada gruzin-abhaz çaknyyklary boldy. Moldowada moldowan-rus çaknyyklary boldy. 1989-njy ýylda Bakuda, 1990-njy ýylda Tbiliside wakalar boldy. u ýagdaýda birnäçe respublikalarda SSSR-i düzüminden çykmak meýilleri güýçlendi. Bu meýiller ilki bilen pribaltika respublikalarynda balanypdy.
1991-nji ýyly martynda SSSR-i geljekki ykbaly barada referendum geçirildi. Birnäçe respublikalary, ol sanda Türkmenistany hem absolýut köplügi SSSR-i düzüminde galmak üçin ses berdiler. Emma 1991-nji ýyly awgust wakalary
SSSR-i ykbalyny çözdi. ol aýda birnäçe sowet ýolbaçylary döwlet agdarylyygyny geçirip, Gorbaçýowy wezipesinden aýyrmak üçin dildüwik guradylar. Emma dildüwige gatnayjylar maksadyna ýetip bilmediler. Bu wakadan köp wagt geçmänkä Sowet Soýuzyna girýän respublikalar garasyzlygyny ykrar edip baladylar. Litwa 1990-njy ýyly martynda, Gruziýa 1991-nji ýyly aprelinde, Latwiýa 1990-njy ýyly maýynda, Belarussiýa 1991-nji ýyly iýulynda, Ukraina 1990-njy ýyly iýulynda, Russiýa 1990-njy ýyly iýunynda garasyzlygyny yglan etdi. Awgust wakalaryndan so bolsa Moldowiýa awgustda, Ermenistan sentýabrda, Azerbeýjan awgustda, Täjigistan sentýabrda, Özbegistan awgustda, Gazagystan dekabrda, Gyrgyzystan awgustda garasyzlygyny yglan etdiler.
ol ýyly 26-njy oktýabrynda Türkmenistanda hem ählihalk sala-salygy geçirildi. Bu sala-salykda bir soraga jogap bermelidi. Ýagny, SSSR-i düzüminde galmalymy ýa-da özbadak döwlet bolmaly? 27-nji oktýabrda Türkmenistany Ýokary soweti sala-salygy netijesini jemledi. Onu esasynda konstitusion kanun kabul etidi. Ol kanuny ady “Türkmenistany garasyzlygyny we döwlet gurluyny esaslary hakynda”. Bu kanun boýunça Türkmenistan garasyz, demokratik döwlet diýlip yglan edildi. 8-nji dekabrda Belarussiýany Belaweýe diýen ýerinde Ukrainany, Belarussiýany hem-de Russiýany döwlet ýolbaçylary duuyp, SSSR-i ýok edilýändigini yglan etdiler. 25-nji dekabrda bolsa SSSR-i prezidenti Gorbaçýow öz wezipesinden gidýändigini yglan etdi. eýdip SSSR diýen döwlet ýaamagyny bes etdi.
Garasyz Türkmenistan döwletini döwlet edaralaryny we döwlet nyanlaryny döredilmegi.Türkmenistany Garasyzlygy baradaky konstitusion kanun kabul edilen badyna güýje girdi we täze dörän döwleti, ýagny garasyz, demokratik türkmen döwletini esaslaryny düzmek boýunça iler balandy. Ilkinji nobatda täze döwlet edaralaryny döretmelidi. Ilkinji bolup Türkmenistany Ýaragly Güýçleri döredildi. Sora Türkmenistany daary iler ministrligi, daary ykdysady banky we .m. edaralar döredildi. 1992-nji ýyly 2-nji martynda Türkmenistan BMG-ni agzalygyna kabul edildi. Türkmenistany garasyzlygyny ençeme daary ýurtlar ykrar etdiler. Ençeme ýurtlar bilen Türkmenistan diplomatik gatnayklary ýol goýdy. Türkmenistanda birnäçe döwletleri ilçihanalary açyldy. Olar birinji nobatda u döwletlerdir: AB, Türkiýe, Eýran, Russiýa, Hindistan we .m. eýle-de Türkmenistany ilçihanalary bu agzalan döwletlerde açyldy. 1992-nji ýyly 18-nji maýynda garasyz Türkmenistan döwletini ilkinji konstitusiýasy kabul edildi. Ol garasyz Türkmenistan döwletini döwlet gurluyny, Türkmenistany raýatlaryny hukuklaryny, azatlyklaryny, borçlaryny, döwlet edaralaryny, saýlaw ulgamyny we .m. kesgitledi.
eýle-de 1992-nji ýyly fewral aýyny 19-ynda Türkmenistany döwlet nyanlary kabul edildi. eýle-de ol ýylda birnäçe döwlet edaralary döredildi. Olar: Türkmenistany Ministrler Kabineti, Türkmenistany Halk Maslahaty, Türkmenistany pudaklaýyn ministrlikleri, dolandyry edaralary, ýagny
etrap-welaýat häkimlikleri we .m. 1992-nji ýyly iýul aýyny 21-ine garasyz Türkmenistanda ilkinji prezident saýlawlary geçirilip, onda Saparmyrat Nyýazow Türkmenistany Prezidentligine saýlandy.
1991-92-nji ýyllarda Türkmenistany sowet döwründe hereket eden dolandyryjy edaralary, jemgyýetçilik-syýasy guramalary ýatyrylyp, olary ýerine garasyz türkmen döwletini dolandyryjy edaralary we jemgyýetçilik-syýasy guramalary döredildi. 1991-nji ýyly dekabrynda Türkmenistany demokratik partiýasyny esaslandyryjy gurultaýy boldy. Türkmenistany Kommunistik partiýasy ýatyryldy. 1991-nji ýyly noýabrynda Türkmenistany Magtymguly adyndaky Ýalar guramasy döredildi. Sowet döwründe hereket eden Türkmenistany Kommunistik Leninçi ýalar birlemesi ýatyryldy. eýle-de
1992-nji ýylda Türkmenistany Kärdeler arkalayklary döredildi. Sowet döwründe hereket eden profsoýuzlar ýatyryldy. 1992-nji ýylda Umumymilli Galkyny hereketi döredildi. Türkmenistany jemgyýetçilik guramalary onu düzümine girdiler. Türkmenistany Ýokary soweti ýatyrylyp, täze parlament, ýagny Türkmenistany Mejlisi döredildi. 1992-nji ýylda Türkmenistany Halk Maslahaty döredildi. Oa Türkmenistany i ýokary döwlet ygtyýarlyklary berildi. Mundan baga-da 1991-92-nji ýyllarda Türkmenistany ykdysadyýetini, syýasatyny, medeniýetini, maliýe ulgamyny talabalaýyk dolandyrmak üçin ençeme täze edaralar döredildi. eýle-de buýruk beriji ykdysady dolandyrydan bazar gatnayklaryna geçmek üçin ençeme iler edildi. 1993-nji ýyly 1-nji noýabrynda türkmen milli manady ulanya girizildi.