Ан кетуді жіктелуі.

Ан кету.

ан тамырларыны бтін алпыны бзылуына байланысты ан сйыыны ауын ан кету, - деп айтады. ан ау кбінесе жараата байланысты. Ол науас ліміні негізгі себептеріні бірі болып табылады. ан ау тек хирургиялы науастарда ана емес сонымен бірге терапиялы, гинекологиялы, инфекциялы, т.б. науастарда (инфаркт – жрек блшы етіне анталау, жатырдан ан ау, т.б.) кездеседі.

ан кетуді жіктелуі.

А. Жараатты ан ау ртрлі заымдалуды серінен, тамырды блінуінен болады. Бл ан аулар жмса лпаларды (жаралау, соып алу) жне сйектерді (сыны, буын шыуы) заымдануы кезінде болады.

Б. Жараатсыз ан кету. Жараатсыз ан ау бірнеше топтарды амтып, мынандай себептерді салдарынан туады:

І. Тамыр абырасыны ртрлі сыратты асынуынан бзылуы. Оны себептері:

а) Тамыр абырасыны абыну салдарынан блінуі;

б) Тамыр абырасыны ісікті згерістер салдарынан блінуі;

в)Тамыр абырасыны бгде затпен ысылуы, жаншылуы, жыртылуы;

ІІ. ан ысымыны жоарылауы салдарынан болан ан ау (артериалды жне венозды).

а) Бауыр циррозы кезінде еш кк тамырларыны кееюімен, кк тамырдаы ан ысымыны артуынан болатын ан ау немесе геморрой веналарынан ан ау.

б) Артерия ан ысымы жоарлаанда миа ан йылуы ммкін (атеросклероз, гипертониялы ауруларда – инсульт).

в) лпалардаы ан ысымыны жоарлауынан болатын мшелерді жарылуынан ан ауы ммкін.

Мысалы: жатырдан тыс жктілік кезінде ттік сіп жатан рыты ысымын за уаыт стай алмайды, біртіндеп кеейіп, жыртылады, іш уысына ан аады.

ІІІ. Баурды сыраттануы кезінде сараю кездеседі, анны юы бірден тмендейді жне тамырды ткізгіштігі бзылады, осыан байланысты т ана араласады, содан холемиялы ан ау болуы ммкін. Холемиялы ан аулара – тері асты, танаудан, ішектен, бйректен, ынаптан жне т.б. жатады. Бл ан йытатын жне ан юа кедергі жасайтын жйелер ызметіні бзылуынан болады.

ІV. Сепсис кезінде дене лпаларыны жне тамырды ткізгіштігі бзылуыны, ан ю жйесіні бзылу салдарынан болатын ан аулар аз кездеспейді (фибринолиз, фибриногенолиз, шашыранды тамыр ішілік ю сыраты (ДВС), т.б.

V. Авитаминоз кезінде – витамин С жо болуынан ылтамырдан ан ау кездеседі. Гемофилияда ан ау – ан ю жйесіні VІІІ факторыны жотыына байланысты ю рдісіні тмендеуі салдарынан болады. Бл ауру тек еркектерде кездеседі. Мнда кбінесе ылтамырдан (капилляр) тіндер абатында ан ау байалады. Олар здігінен танаудан, ішектен, ал кейде са жараат кезінде пайда болады (тісті ызыл етін щеткамен заымдаанда, тік ішек ауыранда, т.б.).

ан кетуді кзі бойынша былай блінеді:

а) Артериядан ан ау. Артериядан ан аанда атылауы тамыр соуымен сйкес келеді. ызыл ан атылап аады, оны биіктігі тамырды соу толынымен згеріп отырады. ан тамыры нерлым лкен болса, сорлым ауіпті келеді.

б) Кк тамырдан – ан ау онша ауіпті емес. Мнда ан оырай – ызыл, зіліссіз аады. Вена апашаларыны жне абыраларыны лсізденуі кезінде немесе венаны орталы шынан да ан ауы болуы ммкін. Мойын веналары жарааттанан кезде жиырылып, абыспайды. Бл кезде лім ауа эмболиясынан болуы ммкін екендігін есте сатау керек. Венозды ан ау е лкен тамырларды оспаанда, здігінен тотайды.

в) ылтамырдан (капилляр) ан кету – жараны барлы беткейі анайды, ауіптілігі аз. Мысалы: кесілген, операциялы, шабылан, жаншылан жаралар.

г) лпершекті азалардан (паренхиматозное) - бауыр, ккбауыр, кпе, бйректен ан кету, бл да ылтамырлы, біра ауіптілеу келеді. Бл ан ауды трі здігінен ешуаытта тотамайды, бір ерекшелігі азаларда ан тамырлар абыраларыны лпершекпен тыыз байланыста болуы, сондытан олар жиырылып, абыспайды.

Мндай ан ауды биологиялы тсілдермен тотатады. Мысалы: жаншылан шарбы майымен бауыр жарасын тыындап, жіп салу немесе жаншылан майлы лпамен, блшы етпен жараа тыын жасау. Бларда тромбокиназа кп. Кк бауырды жарылуы кезінде – оны жаншылан майлы тіндермен тыындап, жіп салады. Жаншылан лпа бойындаы кп млшердегі тромбокиназа анды тез йытады да, ан кетуді бірден тотатады.

ан ау екіге блінеді: сырта жне ішке ан кету. Сырта ан ау кезінде ан сырты ортаа аып шыады, ал ішке ан ауда – лпаа жне ішкі азалара жайылады. Ішке ан ау жасырын алыптасады жне оны белгілері болмайды, бл анны уыстара ауымен сипатталады. Мысалы: іш уысына, плевра уысына жне т.б. уыстара. Аны ан ау кезінде ан аза ішіне йылады, олар анды сыпен болып немесе ішектен ан аумен ара нжіс (деготь, смола) немесе бйрек жне уы ісігі, жарааты кезінде зрде анны пайда болуымен (гематурия) белгілі болады. Кейде ішке аны ан ау кезінде кзбен (макроскопия) зерттеуде нжісте ан болмайды, біра нжісті лабораториялы тсілмен тексергенде анды анытауа болады. Мндай жадайда нжісті рамындаы жасырын ана реакцияны о боланын айтады (реакция Григерсена).

Бас сйек анасыны ішіне сіресе ромбы тріздес ойыа ан ау ауіпті, себебі тыныс алу тотап алуы ммкін. Кешігіреп екінші ретте ан ау лпаларды еріп, ыдырауы нтижесінде болуы ммкін. сіресе, жараны ірідеуінен ан тамырындаы тромб езіліп, ыдырайды.

затыы бойынша ан ау жедел жне созылмалы болуы ммкін. Біріншісінде - жедел трде кп ан кетеді, ол шапша алыптасып, ан аздыты ауыр дрежесі байалады. Сонымен бірге орташа дрежелі ан ау мен жеілдеу трі болуы ммкін.

Созылмалы ан ауды ауіптілігі аздау, йткені науастар за уаыт бойы ан жоалтады да, аназдылыа алыптасып алады.

Мысалы: геморройда науас денесі мндай за уаыт ансырауа йреніп кетеді. ан ау тамырды алашы немесе екінші кезектегі заымдану нтижесінде болуы ммкін. Егер жмса лпаа ан йылса онда заымданан тамырды ауымына байланысты ондай ан йылыстары са нктелі, ірірек ан йылысы жне клемді ан йылысы немесе ртрлі анды ісіктер трінде пайда болады. Бл кезде ан лпалара йылып, уыс тзейді жне олар лкен клемде болуы ммкін.

Кез-келген ан ау – ансыраумен жне ан аздылыпен штасады. ан кету нерлым тез болса, сорлым науас міріне ауіпті болады. ансырауда ан ысымыны 70-80 мм сынап баанасына дейін тмендеуі ауіпті, - деп есептелінеді. Жылдам ан аан кезде гемоглобинні 1/3 блігін жоалту лімге келуі ммкін.

Айналымдаы ан клемі (АК - ОИК)

АК –ін анытайтын бірнеше тсілдер бар. Соны бірі ан тамырына бояулы метилен кгілдір ертіндісіні белгілі млшерін егізеді. андаы бл бояу біркелкі тараланнан кейінгі млшерін анытап, тамыр жйесіндегі анны млшерін анытауа болады.

Егер егізілген зат тек плазмада ана таралса, онда мндай жолмен азадаы плазманы млшерін анытауа болады, ол гематокритті крсеткіші бойынша анны млшерін де есептеуге ммкіндік береді. Соы кездерде радиобелсенді изотоптарды пайдалануа негізделген тсілдерін олданады. Мысалы: тексерілетін адамны кк тамырынан аз млшерде ан алады да оан - P 32 - радиобелсенді фосфорды белгілі млшерін осады. Біраз уаыттан кейін, P 32 эритроциттерді ішіне араласан со, оларды айналдырыш ондырыда айналдырып, бліп алады да, айтадан ан тамырына кіргізеді. «Табаланан» эритроциттер бкіл анмен араласады. Біраз минуттан кейін аз млшерде ан аламыз да оны радиобелсенділігін анытай отырып, анны жалпы клемін оай есептейміз. ан ысымы, анны лес салмаы, гемоглобин, гематокрит сияты крсеткіштер ансырауды млшеріне байланысты екендігі аныталады.

Аздап ансыраанда (500 мл) ан ысымы, анны лес салмаы з дегейінде алып, гемоглабин 13%-а дейін аздап тмендейді. (Гематокрит 44-40-а дейін тмендейді - алыпты жадайда 48).

за ансыраудан кейін науасты ан ысымыны тмендеуімен штасатын ауыр жадайдан шыару те ауыр болатындыын есте сатаан жн.

Балалар мен арт адамдар ансырауды бірталай ауыр, ал йелдер жеілдеу ктереді, - біра шлдеу, тоазу немесе керісінше денені ызу, шаршау, арылу, есінеу, йышылды, лсіздену, т.б. себептер ансыраан адамны жадайын одан сайын ауырлатады. Осындай кездерде ан ауды денедегі жалпы зардабымен кресу те иына соады.

ан ауды клиникалы сипаты.ан кетуді жалпы жне жергілікті белгілері алыптасады. Жалпы белгілері клемді ан ауда байалады:

1. Тері жамылысыны бірден бозаруы, кейде сараюы, тамырды тйіліп, тарылуы - тері тамырларына анны аз тсуінен алыптасады.

2. Бас айналу, кзді арауытуы - миды оттегіне тапшылыынан, ал ентігу, есінеу, шлдеу, лсіздену, йысызды аназдылытан байалады.

3. Жрек айнуы, су – су орталыыны озуынан жне оттегіне тапшылытан алыптасады.

4. Тамырды жиі соуы (120-140-а дейін), бастапы кезде жиілеуі, ан аздылыты толытыру мен жетілдіру сері салдарынан жне сонымен бірге тменгі ан ысымы серінен дамиды.

5. Тмендеген, тмендей тскен .. (80 мм –ден тмен) байалады.

6. Тменгі дегейдегі гемоглобин – кп млшерде ан жоалтуда (1/3 дейін ауіпті), эритроциттерді азаюы салдарынан пайда болады.

7. лпалардан ана сйыты аып келуінен анны лес салмаы (удельный вес крови) азаяды.

8. Ентігу - оттегіне тапшылы пен тмен дегейдегі гемоглобин салдарынан кездеседі.

9. Есінеу – орталы жйке жйесіндегі ауыр згерістерге байланысты пайда болады.

10. Шлдеу – ансыраудан кейін ан тамырларына лпалардан сйытытар лі тсіп лгермейді, аназдылытан дене сусызданады.

11. Ая – олды мздауы – зат алмасу рдістеріні тмендеуі салдарынан жне ансыраудан тамырлар тйіліп, жиырылады, ал оттегі мен оректік заттарды жетіспеушілігі артады.

12. арашыты кееюі алыптасады.

13. Естен тану жне тырысу – соы лім алдындаы аты белгі болып табылады.

ан кетуді белгілері – ан ауды орналасуына байланысты болады:

а) Кеуде уысына ан аанда (гемоторакс) кпені ысылуы, ккірек аралыты ыысуы, заымдалан жата тыныс алу озалысыны болмауы, тыдаанда тыныс алуды естілмеуі кездеседі. Ентігу, тері жамылысыны кгеруі, тамырды жиі соуы, тыылдатып тексергенде – тйы дыбыс аныталады.

б) Жрекап ішіне ан аанда – жректі ысылуы, жрек тйытылыы, жрек дыбысыны болмауы, тамырды жиі жне лсіз соуы, артериялы ысымыны тмендеуі, венозды ысымны артуы, ентігу, кгеру, т.б. байалады.

в) Іш уысына ан аанда - лсіз, за ауыру, рса блшы еттеріні атаюы, аздап айындалан Щеткин – Блюмберг белгісі жне денені алыпты жадайын згерткен кезде ауысып отыратын тйыты дыбыс іш-рсаты тыылдадып тексергенде аныталады;

г) Буына ан йылан кезде - ауырсыну, имыл – озалуды шектелуі, бзылуы, ісіну, буын уысындаы сйыты толынды озалысы (флюктуация) жне тізе сті сйегіні – тобыты селкілдеген озалысы (баллотирование надколенника), буын пішініні лайып, згеруі байалады.