Азастан Республикасыны мнай саласыны даму арыны

АСАРТЫЛАН СЗДЕР ТІЗІМІ

Атырау МЗ– Атырау мнай деу зауыты

АМ – ауыр мнай алдытары

МГ -"аз Мнай Газ "

ГОСТ -мемлекеттік стандарт

ОСТ -сапалы стандарт

РСТ -Республикалы стандарт

СТП -Ксіпорынды стандарт

ГЛОССАРИЙ

Ароматты осылыстар -ос байланысы бар, е кем дегенде, бір саинасы болатын мнайлы кмірсутектерді жалпы аталуы.

Бензин - мнайды айдау кезінде алынан айнау температурасы тменшыш сйыты. Бензинді 20-180°С температура аралыында айдайды.рамында гексаннан декана дейінгі кмірсутектерді оспасы бар. Бензиноай ттанады, оны іштен жану двигательдерінде отын ретінде олданады.

Газойл -айнау температурасы ауыр нафтадан жоары болатын кез-келген жеіл дистиллят.

Гудрон -шикі мнайды вакуумды айдау мнарасында алынатын, мнайды алдыы немесе е ауыр фракциясы.

Дистиллят -буланан немесе соында конденсацияланан мнай деу німдері.

Изомеризация - молекуланы з салмаын згертпей, рылысын згертіп, баса пішінге туі.

Каталитикалы риформинг(аылшын тілінен аударанда to reform - ауыстыру, жасарту) - мнай шикізатынан жеке ароматты осылыстарды блу.

Кокс -жоары температурада конденсация реакциясыны нтижесінде тзілетін кміртекті материал.

Кокстеу -кокс жне жеіл німдер алынатын, ата шартта тетін гудронны термиялы крекингі.

Крекиг -термиялы дістерді (кокстеу) немесе катализаторды олданы арылы (каталитикалы крекинг, гидрокрекинг) кміртек-кміртекті байланыстарды зілуі.

рт сндіретін затты берілу арындылыы деп - бірлік уаытта бірлік аудана немесе клемге берілетін рт сндіргіш затты млшері.

Кбікті инерттілігі - кбікті мнай немесе мнай німдеріні абатынан ткенде немесе жанасанда ластануа арсы тру абілеті.

 

КІРІСПЕ

Жалпы кен орындарын игеру,оны ішінде мнай-газ ндіру – азастан Республикасы экономикасыны дамуыны айнар кзі. Мнай нерксібіні дамуы мнай алдытарыны артуы мен оршаан ортаны ластаумен атар жреді. Егер мнай деу зауыттары мнай деу ндірісінде ескі технологияларды, мерзімі біткен ондырыларды, мнай ндірісіні сапалы болуына теріс серін тигізетін іс-шараларды олданса бл оршаан ортаа зор зиянын тигізеді. оршаан ортаны мнай мен мнай алдытарымен ластау кзі- мнай деу зауыттары, мнай німдеріні оймалары,мнай сапасын анытайтын зертханалар жне т.б. есептеледі. Мнай ндіру саласы лкен жер клемін алумен,ластандыру ммкіндіктерімен, ндірістік нысандарды жарылыс жне рт ауіпіні жоарылыымен ерекшеленеді. ымаларды брылауда, мнай ндіру мен дайындауда олданылатын химиялы реагенттер мен ндіру процесінде ауаа тарайтын кмірсутектері жне оларды оспалары адам міріне, сімдіктер мен жануарлар леміне ауіп тндіретін зиянды заттар болып табылады. азіргі тада оршаан табии ортаны ахуалы рбір адама тікелей де,жанама трде де сер ететін маызы орасан зор леуметтік–экономикалы мселені біріне айналып отыр. Ксіпорындардаы мнай ндірумен байланысты ауіп-атерді негізгі кздеріне асыммен жмыс жасайтын ыдыстар,атмосферада кездесетін кмірсутектерді,ккіртсутектерді,уытты заттарды булары,сонымен атар кміртегі тотытары, ртрлі жмыстара арналан улы химиялы реагенттер, ртрлі механизмдерді айналу блшектері, жоары кернеудегі электр ондырыларыны,ралдарды,газдарды,сйытарды ртенуі жне жарылуы жатады. Мнай кен орындарында газды немесе мнайды жеіл фракцияларыны шыуынан болатын бу-ауа оспаларынан кшті жарылыстар,дауылды желдер,мнай бырлары мен резервуар парктеріндегі лкен клемдегі рттер, фенол, метанол, ышыл, сілті жне таы да осы сияты кшті сер ететін уытты заттарды лкен аладара тгілуі сияты ттенше жадайлар болуы ммкін. азастанда азіргі тада табии ортаны арынды трде ластануы жріп жатыр. нім ндіру тмендегенімен оршаан ортаны ластануы кеміген жо. Себебі, нарыты атынастар жадайында табиатты орауа жмсалатын аражат шыыны брынысынан да немделу стінде. Халыты леуметтік-экономикалы мір сру жадайыны нашарлауы аясында экологиялы жайсыз мселелер ерекшелене тсті. Бл трылыты халы денсаулыы мен мір сру жадайыны биологиялы негіздеріне наты ауіп тудырады. Сондытан,азіргі кезеде,мнай ндіруші нысандарда алдын ала жабдыталатын тазалау ондырылары іске осыланымен,мнайды ндіру жне тасымалдау кезінде оршаан ортаа кері серін тигізетін заттардан жне іс-рекеттерден толы арыла алмай отыраны аны. Сондытан, табии жадай шін шыыны аз, тиімді технико-технологиялы шешімдерді іздестіру ажет. ымадан алынан мнай жне газды ндіру, тасымалдау кезінде жне сйы кмірсутегі алдытарыны апаттарды салдарынан тгілуіні алдын алу жне оршаан ортаа тараан мнай газ алдытарын тез арада жинап, тазарту ажет.

азастан Республикасыны мнай саласыны даму арыны

азастанны мнай саласы – азастан экономикасыны негізгі салаларыны бірі болып табылады.1899 жылы азаты алашы мнай кен орны арашыл,кейін Доссор(1911 жылы) жне Маат(1915 жылы) мнай кен орындары іске осылды.Барлы ш мнай кен орындары азастан Республикасыны Атырау облысында орналасан. 1965 жыла дейін мнай ндірісі тек Ембі бассейнінде ана жргізіледі.Себебі, Ембі мнай бассейні олайлы мнай аймаында орналасан. азастанда мнай деу 1945 жылы алашы рет басталса, бл жылы 1959 жыла дейін тыстан келінген шикізатта жмыс істеген Атырау мнай деу зауыты іске осылды. азіргі уаытта азастанда 3 мнай деу зауыттары жмыс істейді.Бл зауыттарда дайын мнай німдері алынады.Олара: Атырау,Шымкент;Павлодар мнай деу зауыттары жатады,оларды жалпы уаты жылына 19,4 млн.тонна райды.

Атырау МЗ – уаты жылына 5,2 млн.т мнайды райтын, Ресей шикізатынан туелсіз жалыз зауыт болып табылады. Ол Маышла жне Теіз мнай кен орындарыны бырларымен байланысан.Зауытты салынуы «Баджер» фирмасыны жобасы бойынша 1943 жылы басталды,ал 1945 жылды ыркйек айында е алашы нім шыарылды.Бл кеейту мен модернизация шін географиялы трыдан олайлы жерде орналасан жалыз зауыт. Себебі,ол мнайды ртрлі аймаа жеткізуді басты тйіні болып табылады, жоары санатты ызметшілерге жне инфрарылыма ие болады да,мнай деуді жоары німділікті азіргі замана сай жиынтыыны негізі ретінде олданылуы ммкін. Зауытта тауарлы німні ке трлері шыарылады, ол тауар экспорта шыарылуы ммкін. Бл АИ – 76, АИ – 93, пеш отыны,мазут, трмысты газ жне баса да тауарлар болып табылады. Маышла мнай кен орныны шикізатында парафиндерді жоары лесі боландытан, Атырау мнай деу зауыты реактивті жне дизельді ысы отынды шыара алмайды. Зауытта мнай деу тередігі 50% райды. Бл тередік те тмен болып табылады. Атырау мнай деу зауыты азастанны батыс аймаы кен орындарыны рамында парафин млшері жоары ауыр мнайды дейді. ткен жзжылдытаы 60-жылдарды ортасынан бастап 80-жылдарды ортасына дейінгі кезеде мнайды деу жніндегі барлы технологиялы рылыларды техникалы айта жаратандырылуы жзеге асырылды,бл зауытты уаттылыын жылына 4,3 миллион тоннаа дейін лайтуа ммкіндік береді. Атырау МЗ айта руды негізгі масаты ескірген рылыларды ауыстыру, Еуропалы Одаты (ЕО) ерекшеліктеріне сйкес жоары сапалы німді шыару жолымен оршаан ортаа зиянды серн азайту, осылан ны жоары ашыл мнай німдері ндірісіні клемін лайту, сондай-а осымша жмыс орындарын ру болатын. Осы міндеттерді орындалуы шін бензинді гидротазалауды,дизель отынын гидротазалау/ депарафиндеуді, изомерлеуді,газдарды аминді тазадауды, сутегін алуды,аынды суларды биологиялы тазартуды жне ккірт ндіруді жаа ондырылары салынды. 2007 жылды басында Еуростандарта (рамынддаы ккірт 150 ррм-ден арты емес) сйкес келетін бензинні жне Еуростандарта (рамындаы ккірт 50ррм-ге дейін жне минус 35 градуста ататын) сйкес келетін дизель отыныны бірінші партиясы шыарылан болатын.Этилденген, оршаан ортаа зиянды бензин ндірісі тотатылды,нтижесінде Аи-80 маркалы бензиннен Аи-93/96 маркалы бензинге дейін жасартылды.

азіргі кезде Атырау МЗ дамыту аясындамынадай инвестициялы жобалар іске асырылуда:

• «ЭЛТ-АВ ондырысыны вакуум блогын айта ру жне баяу кокстау ондырысы». Жобаны іске асыру мерзімі – 2008 – 2010 жылдар.
• «Хош иісті кмірсутегін ндіретін кешен салу».

Жобаны іске асыру мерзімі – 2008 – 2013 жылдар.

• «Мнайды тере дейтін кешен салу».

Жобаны іске асыру мерзімі – 2008 – 2014 жылдар.

Жобаны масаты:

- мнай деу бойынша жобалы уаттылыын жылына 6,0 млн. тоннаа дейін алпына келтіру;

- 90%-а дейін мнайды тере деуді лайту;

- 83% -а дейін ашыл мнай німдерін ндіруді лайту;

- ЕУРО -4 стандарттары дегейіне дейін мотор отындарыны сапасын жасарту.

азастан мемлекетіні 2003-2015 жылдардаы индустриялды – инновациялы стратегиясында мнай-газ нерксібіні дамуына кп кіл блінеді. азастанда индустрияны дамуыны негізгі тірегі – Каспий теізіні азастанды секторын игеру болып табылады. Бл секторда кмірсутектерді жалпы оры 8 млрд. тоннаны райды, олар мемлекетте кмірсутектерді ндіруді жоары суін амтамасыз етуі ммкін. Болашата мнай кен отындарынан мнайды ндіру жылына 150-200 млн. тоннаны райды жне бл дегей 25-30 жыл сталып трады.Отанды МЗ тмен бсекелестікті жне физикалы ескеріп кеткен ондырылара ие болып отыр. Р сараптама агенттігіні берілгені бойынша,мемлекеттегі 3 МЗ кемшілігі – шикі мнаймен арты жктелу болып табылады. Алдаы онжылдыта азастанны мнай ндіру саласына инвесторлар 80 млрд. доллардан астам аражатты шыаруды кздеп отыр,олар нерксіп орнында жмысты іске осатын, ндірістілік, инфрарылымды жне леуметтік салаларды жасартатын масатпен