Дріс таырыбы : Мектепке оуа даярлыы

1. Аыл-ойыны даярлыы.

2.Биологиялы кемелденуі.

3. Жеке басыны алыптасуы мен леуметтік даярлыы.

4. Ерік сапаларыны алыптасуы мен эмоционалды даярлыы.

Мектепке алаш бару - бала міріне лкен жаалы, згеріс енгізеді, оамдаы жаа орына кшуі мен сіп-жетілуіні бір бастамасы. Баланы мектепке дайындау дегенде кптеген ата-аналар балаа ріптерді жне санауды йретумен ана шектеледі. рине баланы оуа дайындыын аыл-ойыны даярлыымен ана шектеліп оймай, оны оуа психологиялы жаынан даярлауды арастыру ажет. Яни, бл баланы мотивациялы-ажеттілік жне психикалы рдістеріні дамуы оуда, арым-атынаста иындыа кезікпеуіне ммкіндік береді. Бл ауырт кезеде мектеп бірінші кннен бастап оушыа бірнеше талаптар ойып жне баланы ыптылы пен зейінділікке трбиелейді. Сондытан да балалар оу ісіне машытануа, имыл-рекетеріні ытиярлы басарылуы абілетін, аыл-ой ебегін, масаткерлігін, дадысын алыптастыруа аса кіл блінеді.

Бгінгі кнде «мектептегі оуа дайынды» ымы комплексті жне баланы барлы міріні сферасын амтиды.Бл мектепке дейінгі баланы білімі жне біліктілігі. Кез-келген бала жазып жне санаумен ана шектеліп ана оймай, е маыздысы салыстыра білуді,талдауды, ойлай білуді, здігінен орытынды жасай білуі тиіс. Крнекі -рекеттік ойлау абілеттілігі жоары бала крнекі лгімен жмыс істегенде,заттарды кейпімен, млшерін йастыранда, ойылан міндеттерді шешуде тиімді рекеттерді барлы трін орындап шыады.Сонымен бірге баланы сйлеу тілінде кемістікті болмауы жне зіне сйлеген сзді маынасын тсініп,зіні ойын жеткізе алуы ажет. Бала збетімен сйлем растырып, сас дыбыс тіркестерін аны айта алуы маызды. рбір бала гімені растырумен атар рі бала заттарды, суреттерді, рекетттерді бейнелеп жне оны мазмнын айтып беруі ажет. Яни, баланы сздік орыны млшері, таным рдістеріні даму дегейі, логикалы операцияларды орындай алуы, баланы оуда білімді табысты мегеруіні негізі болып табылады.

Аыл-ой дайындыыны крсеткіштері

 

Бейнелі компонент	Вербалді компонент
1. Затты сипатын, асиетін абылдау абілеттілігі. 2. Бейнелі негіздегі кру есі. 3. Зат не былыс туралы ымдарды орытындылау біліктілігі. 4. Ойлау тсілдеріні (синтез, салыстыру т.б.) дамуы. 5. Белсенділік, тапырлы.	1. Заттарды ртрлі асиеттерін айта білу жне айыра білу абілеттілігі. 2. Сйлеу негізіндегі есту есі. 3. Бір текті ымдарды,заттарды жалпылау абілеттілігі. 4. Ойлау тсілдеріні дамуы. 5. исынды ойлау

Мектепке дейінгі баланы мірінде леуметтік, психологиялы жаынан жне физиологиялы жаынан да иын кезе.Бл кезеде мектеп мірімен танысады, леуметтік ортасы згеріп жне оушыны жаа леуметтік рлін мегере бастайды.

Белгілі орыс психологтары А.Н. Леонтьев, А.В. Запорожец, А.А. Люблинская мектепке даярлау ымына баланы оу тапсырмаларын тсінуін,рекеттерді орындау тсілдерін мегеруін, ерік асиеттеріні дамуын, зін-зі баылау жне зін-зі баалау дадыларын, малімді тыдау, материалды еске сатау біліктілігін жатызады.

Е.Е. Кравцова мектептегі оуа психологиялы даярлыы бл баланы дамуында «арым-атынас» негізгі ролді атарады деген тжырыма келді. Ал Л.И. Божович мектепке келетін баланы таным ызыушылытары дамыан, леуметтік ортаа ене алу біліктілігі жне оуа деген ынтасы болу ажет деген пікірге келді.

Р.В. Овчарова тжырымдамасында, мектептегі оуа дайын бала зіні рекеттерін жоспарлап жне баылай алады,оршаан дниені задылытарын,заттарды жасырын асиетін бадарлайды,оларды з рекеттерінде олдана алады,баса адамды тыдай біледі жне логикалы ойлау тсілдерін орындай алу біліктілігін жатызады [3].

Алайда, мектепке даярлау мселесі азастан алымдары Б. Баймратова, . Сейсенбаев, Н. Айабылов, Б. Дабылова ебектерінде біршама зерттелгені белгілі. Дегенмен, мектептегі оуа даярлау мселесі ліде зекте мселелерді бірі болып ала бермек. Мектепке психологиялы даярлыты жзеге асыру ісін алымдар трліше жіктейді. И. Шванцар, Л.И. Божович зерттеулеріне сйене отырып, мектепке даярлыты жзеге асыру ісін ш баытта жргізу ажет деп тжырымдайды. Ал Е.Е. Кравцова мектепке даярлыты трт баытын арастырды:

1 баыт - балаларды мектептегі оуа ажетті наты іскерліктер мен дадыларды алыптастыру;

2 баыт – мектеп жасына дейінгі кезені аяында байалатын жаа рылымдар мен бала психикасындаы згерістерді зерттеу;

3 баыт - оу рекеттеріні алы шарттары;

4 баыт - баланы берілген ережелер мен ересектер талабына саналы трде баыну іскерлігі [1].

2. Мектептегі оу рекеті - бл азаны барлы жйелеріні атты жмыс істеуін ажет ететін рдіс. Баланы азасында жаа ережелер мен іс-рекеттерге йрену згерістер туызады. Оушы мектепті талаптарын орындап, жаа кн режиміне, сабатарда тртіп сатап отыруыа дадылануы ажет. Алайда кез-келген баланы денсаулы жадайы мндай згерістерге бірден бейімделе алмайды. Сондытан баланы денсаулы жадайы (дене салмаы, бойыны зындыы т.б.) нормадаы 6-7 жасар баланы дене крсеткіштеріне сйкес болуы тиіс. Сонымен бірге кру ,есту, моторикасыны дамуы жне жйке жесіні физиологиялы жадайын жатызуа болады.

3. Жеке басыны алыптасуы мен леуметтік даярлыы.

Мектепке келген бала оимын деген ниетпен мектеп табалдырыын аттайды. Біра кейде бала оуа барым келеді дегенмен, оны мотиві ртрлі болады. Біреуі мектепте кп бала бар жне онда кілді десе, біреуі партаа отырысы келгендіктен мектепке баруы ммкін. Алайда мндай ыыласпен мектепке келген балалар, біраз уаыттан кейін мектепті атал тртібіне жне кнделікті оу сабатарына шыдай алмайды. Жалпы, бала оу рдісіні зіне ызыуы ажет. Сонда ана бл баланы таным ызыушылытарыны дамуына, жаа білім алуына ммкіндік жасайды.

Сонымен бірге бала малімдермен, балалармен арым-атынас жасау шін ажетті асиеттерді алыптасуы аса маызды. Яни, оу рекеті жымды сипат боландытан, рбір бала рдастарымен арым-атынас жасай алуа, бірге жмыс істеуге дадылануы керек. Кейбір балалар жаа жыма тез еніп, балалармен тез тіл табысып кетеді. Ал кейбіреулері кпке дейін рбыларымен тез тіл табыса алмаандытан, жымнан тыс алып, жалыз жреді. Сондытан баланы жымда зіне тиісті орын алуы, оны арым-атынасына сер етеді. Сйтіп берілген раушылар баланы басалармен арым-атынас арылы мектепте оытуа, мектеп оушысыны рлі арылы балалар тобымен ойлау дайындыын дамытады.

4. Ерік сапаларыны алыптасуы мен эмоционалды даярлыы.

Бл баланы шешім абылдай алып, масат оя білуі. Сонымен бірге баланы рекеттерді жоспарлап, оларды орындалуын жзеге асыруда кш жмсай білуі, иындытарды жеуі баланы психологиялы рдістерді алыптасуына ыпалын тигізеді.

Егер баланы мектептегі оуа дайындыы осы баыттармен штасып жатса, баланы оуа тез бейімделіп, жасы оып кетуіне ммкіндік туызады.

Мектепке дейінгілерді негізгі іс-рекеті ойын боландытан, олара бірден оу рекетіне ауысу біршама иындытар туызады. Мектеп табалдырыын алаш аттаан бала педагогтармен жне балалармен кезіккенде мазаланады, оу рдісіні зіне жаымсыз эмоция сезініп, орыныш пайда болады. Осыдан келе нашар оитын балалар жне екінші жыла алып оятын балалар пайда болады. Сонымен бірге баланы кіл-кйіні болмай, себепсізден жиі ауыруы мектеп неврозы сипатында крінеді, яни мектепті еске алса боланы жылап, уайымдайды. Сйтіп, мектеп бала шін стрессогендік фактора айналып, денсаулыыны нашарлауына келіп соады.

Австрия алымы Г. Эберлейн зіні «Дені сау балаларды орынышы» атты ебегінде «Кейбір балалар алдаы болатын жадайлардан рейленеді, олар немі «мектепте малім берген тапсырманы орындай алмай аламын ба?» деген орынышпен жреді», - дейді.

Жалпы, тжірибеге сйенетін болса, баланы оыысы келмеуі мына жадайлара байланысты болады:

1. Мектеп алдындаы орыныш. Бл баланы баындыру, рекеттерді орындату масатымен орынышты йде алыптастырады; («Мектепке барасы сонда саан крсетеді»);

2. Оу рдісінде жне арым-атынаста иындыа кезігуі;

3. Мектепті міріне бейімделе алмауы;

4. Мектепті міріні шынайлылы иындыымен кезіккенде, баланы кілінде мектепке деген жаымсыз атынасты пайда болуы;

5. Малімні зіне тн психологиясына йрене алмау.

Яни, осы кезде рбір ата-ана зіні баласына мектеп туралы ажетті малматтарды айтып, баланы мектепке деген жаымды атынас жне сенімділік сезімін алыптастыра отырып трбиелеу керек. Е бастысы баланы жолдастарымен арым-атынас жасай алуа, баса баланы ойымен санасуа йрету болып табылады.

Мектеп мірі баладан эмоциональды тратылыты талап етеді Оушылар арасында келіспеушіліктер, реніштер жне конфликтік жадайлар жиі кездеседі. сіресе ерке балалар малімні ескертулерін ауыр абылдайды, яни мектепке барудан бас тартады, жылайды жне т.б. рекеттер арылы крінеді. Баланы з бетімен шешім абылдай алатындай жне еріктілікті дамытуа жадайлар жасап жне бір жмысты аятамай келесі жмыса кірісуіне рсат етпей, кез-келген істі аяына дейін жеткізуге йрету керек.

Швейцар психологы Ж. Пиажені пікірінше «Баланы мектептегі оуа дайындыыны е жоары дегейі бл баланы кеістікте жне уаытта бадарлай алып, зін баса адамны позициясында сезіну біліктілігіні алыптасуы», - деген. Яни, мектепке дейінгі баланы кеістікті жне уаытты абылдай алуы, оны оу материалын мегеруді жолын жеілдетеді.

Баланы оуа дайындауда лкен жне кіші моторикасына ерекше мн берген жн. алымдарды айтуынша баланы саусатарыны дамуы аыл-ойы мен сйлеуіні алыптасуында маызды роль атарады.

М.М. Кольцова зіні ебектерінде «Бала мектепке барар алдында кру-моторлы координациясы біршама дамыан болуы тиіс жне олды саусатары миды сйлеу аймаы болып табылады» деген. Яни, бала жгіріп, секіріп допты латырып жне стап алу рекеттерін еркін орындап, айшымен, арындашпен, ыл-аламмен жмыс істеу біліктілігі дамыан болуы керек. Балаа сурет салызу, ртрлі заттардан растыру, пластилинді илеу баланы саусатарын дамытып ана оймай, ойлау абілетін де дамытады. Сурет сала алмайтын жне пластилинмен жмыс істей алмайтын баланы жазуа икемі болмайды. Кез-келген 5-6 жастаы бала 3 минуттан арты жаза алмайды тез шаршап ате кп жіберетін болады жне 2-3 минут сайын баланы олын демалдырып отыруды атал есте сатааныыз жн. Бала жазу дадыларын мегеруде рбір жетістігін матап «Сені олынан келеді,біз кмектесеміз», «Сен істей аласы» деген сенімділік сздерді жиі айтуыыз ажет, йткені уатты сздер баланы табыса жетуіне серін тигізеді.Сонымен балаларды мектепке психологиялы даярлау баыттарын тжірибеде жзеге асыратындар - ата-аналар, малімдер жне мектеп жне балабаша психологтері.

Баланы мектептегі оуа психологиялы дайындыын анытау диагностикасын практик психолог немесе педагогикалы жне даму психология саласындаы маман з мойына алады. йткені психодиагностикалы жне психокоррекциялы жмыстарды жргізуді ыр-сырын тек психолог ана біледі. Психологты міндеті психодиагностиканы дістемелерін олдану арылы жне зерттеу нтижелеріне сйеніп, 6 жастаы баланы оуа дайындыын анытайды. Яни, баланы оуа дайын немесе лі дайын еместігі жайлы орытынды жасалынып, оуа дайын емес балалармен таным рдістерін дамыту масатында индивидуалды жне топты сабатар йымдастырылады. Сонымен бірге коррекциялы – дамыту жмыстарын жзеге асыруда бадарлама рылады. Ал педагогтарды оу жылды басында болаша бірінші сыныптаы балаларды мектептегі оуа психологиялы зерттеуде алынан нтижелермен таныстырады. сіресе мектептегі оуа дайын емес балаларды жадайларына ерекше кіл бліп, андай оушылармен жмыс істеу керектігін жайлы апарат алып жне оу-трбие рдісінде жмыс істеуді діс-тсілдерін збетімен немесе психологты кмегімен тадауа болады. Мектепке дайын емес балаларды оытуда оушыларды жиі мадатап,оуда баланы табыса жетуді жадайларын тудыру керек. Саба барысында оушылар бір орында отырудан бден жалыады. Олара эмоциялы бседеу ажет болан со айалайды. Сондытан сабата озалыс ойындарды тиімді олданып жне сергіту сттерін жиі ткізіп тран дрыс. Егер баланы сабата кп озалуына ммкіндік жасаса, азаны барлы жйесіні ызметін жне физиологиялы кш уатын жасартуа ммкіндік жасайды. Бл сабаты тез игеруіне кмектесіп, баланы жмыса абілеттілігі жоарылайды.Баланы мектептегі оуа дайындыы біртіндеп алыптасатын аса крделі рдіс жне бл рдісті жзеге асыруды бірден бір жолы - ата-ананы, малімні жне психологты бірігіп жмыс істеуі. Бала балалы шатан зіне белгісіз, таныс емес дниені есігін ашаннан кейін, баланы мір сру тіршілігін тбегейлі згертеді. Яни, баланы мектеп міріне еніп жне зіні леуметтік ортада «МЕН» дегенін алыптастыра алып, жоарыдан кріне алуы, баланы білімді, табысты жне нтижелі игеріп кетуіне ыпал жасайды. Тйіндей келе, бл баланы жеке тласыны алыптасуы жне аыл-ойыны, таным рдістеріні дамуы болып табылады. Демек, баланы мектепке даярлау мселесі з зектілігін жоалтпайтын лі де зерттеуді ажет ететін міндетті мселелерді бірі болып ала бермек.

ДЕБИЕТТЕР

1. Кравцова Е.Е. Психологические проблемы готовности детей к обучению в школе. - М.,1991.

2. Мухина В.С.Детская психология.- СПб., 1992.

3. Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе.- М.:ТЦ Сфера, 2002.

4. Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога в образовании.- М., 1995.

5.Чейпи Дж. Готовность к школе: Как родители могут подготовить детей успешному обучению в школе / Пер.с англ. – М.: Педагогика –Пресс, 1992.