Дріс таырыбы: Кіші мектеп жасындаы балаларды оу іс-рекеті

1.Кіші мектеп жасындаы оушыларды оыту барысындаы з бетімен жмыс жасауа йретуді теориялы мселелері

2. Кіші мектеп жасындаы оушыларды ана тілі сабаында з бетімен жмыс жасауа йрету жолдары.

Бланы жалпы психикалы дамуы мектептегі оу мен оны здігінен оуына тыыз байланысты. Мектептегі баланы оу рекеті крделі, жан-жаты рдіс, Ол баланы барлы рекетін, рухани кштерін, здігінен білім алуын ажет етеді. Мектеп жасындаы баланы аыл-ой ебегі белсенді рекет болуа тиісті. Ол оушыны жалпы психикалы даму ерекшеліктеріне байланысты болады. Балданы аыл-ой рекеті оны ажеттері мен ызыулары, сезімі мен еркі сияты рдістермен, іске асады. Кіші мектеп жасындаы оушыларжды аыл-ой ебегін белгілі жйемен жасауа, оны жалпы мдениетін здігінен рекетін алыптастырып отыру керке. Е алдымен мектепке келген баланы алдына ойан масат міндеттерін тсінуге баули отырып оыту, трбиелеу ажет. Трбие мір бойы здіксіз жретінрдіс болса, аза халы жетілген, з бетінше жмыс атара алатын туланы сипатын “Сегіз ырлы бір сырлы” деген бір ауыз сзбен тйіндеген.“азастан-2030” Ел Президентіні азастан халына жолдауында азастан азаматтарыны денсаулыын, білімі мен л-ауатын арттыруа, экологиялы ортаны жасартуа ерекше мн берілген. Сондытан да рпа трбиесіндегі ккейкесті мселелерді бірі з бетімен жмыс жасау біліктілерін алыптасыру.

Мектеп оушыларына трбие беру тжырымдамасында: Жеке тланы алыптасуы здіксіз крделі рдіс: рбір оушыа жеке арап, оны зіне тн санасы, зіндік рекет жасай алатын абілеті бар, оушыны дамытуды мектеп алдындаы бір міндет болып саналады.

ХХ асырды ая кезіндегі ой-пікірлерден педагогикалы кзарастары білім беруде оушыны шыармашылы абілетін з бетінше жмыс жасауа йретуді мселелері боланын мір длелдеп отыр.

Енді осчы мселені дамыту шін мектепті алдында оушылар з бетінше жмыс жасау біліктерін алыптастыру ажеттілігі туындайды.

Мектепті педагогикалы рдісіндегі негізгі мселе – білім беру, здігінен білімін жетілдіру, з бетінше жмысты йымдастыру йрету жолдары болып табылады.

Кіші мектеп жасындаы оушыларды танымды ызыушылыын алыптастыру, з бьетінше жмыс жасауа йретуді жолдары болып табылады. Сондытан, бл мселе оушыларды ылыми таным дістерді логикалы ойлауды, ылыми задылытарды тсіну, практикалы міндеттерді шешуге баытталуы тиіс. Осыан орай балаларды ылыми білімді, дадыларды, здігінен білімс алуды мегеруі оларды оу рекетіні негізгі масаты мен міндеті болып табылады.

Кіші мектеп жасындаы оушыларды зіндік жмысын дамыту жне жетілдіруде мынадай шарттар бар:

1. Оушыларды білім орыны болуы жне оларды олдана білуі;

2. Оушыларды крген-білгендеріне байланысты ынта-ыыласы мен діндік маынасыны болуы;

3. Оушылар з кзарастары мен сенімдерін практикалы іс-рекеттер арылы жзеге асыруа дайын болуы.

Кптеген алым педагогтарды, практик-малімдерді трбиесіне сйенсек, оу-трбиесі рдісі негізінде дамыту мселесінде басты рольді е алдымен оушыны з бетімен рекеті, белсенділігі атарады.

Себебі ,сабаанша сапалы болсын немесе малімні білімі, тжірибелік шеберлігі мол болсын, біра бала тарапынан зіндік белсенділік рекет болмаса жмысты нтижелі сапалы орындалуы ммкін емес. Сол себеиті де біз з кезегімізде оушыны зіндік рекетке баыттайтын з бетімен жмыс, оны трлері бара дамуындаы мселелер тірегінде сз етпекшіміз. з дрежесінде жете мн берілмей келген зіндік жмыс жасауа соы жылдары сапалы трде бетбрыс жасалуда. Оан длел оушыны дамытуа баыттала рылан жаа бастауыш білім мазмны соны негізінде жазылан жаа оулытар. Себебі, бнда оушыны з бетімен білім алып, дамуына жете мн беріле бастады. Кезінде з бетіндік жмысты бала дамуынждаы ролін жете крген жне ол жнінде ебек жазан аза зиялылыраны бірі аартушы алым Ахмет Байтрсынов.

Ахмет Байтрсынов оу-аарту саласындаы негізгі кзарастары оны “Бастауыш мектеп, “азаша оу жайынан”, “Мектеп керектері” атты маалаларында ашылан. Соны ішінде біздіше ерекше кіл аударарлы мселе–бл авторды “азаша оу жайынан” автты ебегінде айтан пікірі.

Оушыларды з бетінше жмысты педагогикалы тиімділігі- малімні жмыса жасаан басшылыыны сапасы мен тікелей байланысты. Егер малім жмысты дрыс йымдастырса,оушыларды алдында ойылан масат да айын болса, онда орындалан зіндік жмысты сапасы да ойдаыдай болады.

Бастауыш сыныптарда оытуды маызды масаттарыны бірі-оушылара з бетінше жмыс істеу дадыларын алыптастыру.

Білімні негізгі бастауыш сыныптарда аланатыны белгілі. Ендеше, осы бастауыш сыныптардан бастап, оушыларды з бетінше жмыс істей білу іскерліктері де алыптасуы тиіс. Атап айтса: жаа ымды, задылыты ережені тсініп, тжырымдау есепті талдап, шыара білу, жаадан тілген ым бойынша здігінен ой орыта білу, зіні оу іс-рекетіне баылау жасай білу, т.б. Осындай іскерліктерді алыптастыру-оу барысында масатты трде йымдастырылан жмыстар жне жаттыулар жйесі арылы жзеге асырылады.

з бетінше жмысты негізгі ерекшклігі – оушыны берілген тапсырманы малімні кмегінсіз орындау. Тапсырманы орындауда жасы нтижеге жету шін,малім оушыны іскерлік дадысын, баылау, білу абілетін, ойлауын есепті шешу жолдарын дрыс тадай білуін байап креді. Егер тапсырманы орындауда ателер жіберілсе, онда малім сол ателерді оушыларды здері жндеуіне ммкіндік беріп, оушыны іс-рекетін дрыс жола баыттааны жн.

 

Дріс таырыбы :Кіші мектеп жасындаы балаларды зейініні даму ерекшелігі

Жоспары

1.Зейінні психологиялы феномен ретіндегі мні.

2.Зейін психологиясын зерттеген алымдарды ой пікірлері.

3.Зейінні туелсіз рдіс екендігі туралы.

4.Зейін туралы философтарды талдаулары.

Зейін - психологиялы феномен, ол туралы пікірталастар асырлар бойы жаласып келеді. алымдарды бір атары зейін туелсіз рдіс ретінде мір сре алмайды, ол тек ана кез келген психикалы рдісті немесе адам іс-рекетіні бір жаы ретінде кріну деп тжырымдайды. Басалары зейінді туелсіз рдіс, зіні ерекшелігі бар, олар анатомиялы жне физиологиялы зін басаратын рылымына сйеніп баса таным рдістеріні міндетін атыруын, динамикасын жне психикалы ахуалды ерекшеліктерін арастыранда маызы бар екенін айтады.

Зейін барлы психикалы былыстара атысы бар, оны зейінні динамикалы сипаты (шоырлануы, тратылыы, клемі, блінуі т.с.с.) арылы зерттеуге болады. Зейін – сезім мшелері арылы бір апаратты іріктейтін басаларды елемейтін (саналы немесе санасыз) рдіс [132].

Зейін деп – адам санасыны белгілі бір зата баыттала траталуын крсететін былысты айтады. Длірек айтанда, зейін дегеніміз айналадаы объектілерді ішінен керектісін бліп алып, соан психикалы рекетімізді тратата алу. Мысалы, оушы математикалы есептер шыарып отыр. Ол бан соншама ілген, мнысы психикалы кейпінен жасы крінеді. Оушы есепті шыару жоспарын орындайды, оны бірінен кейін екіншісін шыарады. Есеп шыарып болып азантай зілістен кейін тарихты, одан кейін географияны оуа кшеді. Сабаын оып боланнан кейін, баса істермен айналысады. Осы кріністерді брінде де бала рекетті рбір тріне з зейінін йымдастырып, баса объектілерден ойын бліп отырады. Осындаы трлі кезедерде бала психикасыны белгілі бір объектіге баыт алып жне сонда азды-кпті тратап отыранын круге болады.

Зейін деп — адам санасыны белгілі бір зата баыттала траталуын крсететін былысты айтады. Длірек айтанда, зейін дегеніміз айналадаы объектілерді ішінен керектісін бліп алып, соан психикалы рекетімізді тратата алу. Мысал келтірейік. Оушы математикалы есептер шыарып отыр. Ол бан соншама ілген, мнысы психикалы кейпінен жасы крінеді (бала кзін адайды, шшия іледі, демін ішіне тартады т. б.). Оушы есепті шыару жоспарын ойлайды, оны бірінен кейін екіншісін шыарады. Есеп шыарып болып, азантай зілістен кейін тарихты, одан со географияны оуа кшеді. Сабаын оып боланнан кейін, трлі нрселермен айналысады. Осы кріністерді брінде де бала рекетті рбір тріне з зейінін йымдастырып, баса объектілерден ойын бліп отырады. Осындай трлі кезедерде бала психикасыны белгілі бір объектіге баыт алып жне сонда азды-кпті тратап отыранын круге болады.

Адама тн рекетті кез келген трінде зейін орын алмаса, оны нтижелі болуы иын. Орыс педагогикасыны атасы К.Д. Ушинский (1824-1870) зейінні маызын былайша крсеткен еді. «Зейін адам санасынан орытылып тетін барлы ойды аартатын, адам жаныны жалыз ана есігі болып табылады, демек, бл есікке ілімні бірде-бір сзі сопай те алмайды, егер де ол сопай тсе, онда баланы санасында ештее де алмайды».

Зейінді психикалы процестерді тобына жатызу дрыс болмас еді. йткені адам з міріні рбір кезедерінде бір нрсені абылдайды не есіне тсіреді, бірер нрсені иялдайды, бір нрсе жнінде ойлайды. Ал зейін болса, з алдына блардай дербес кездеспейтін, айта солармен бірлесіп келетін психикалы рекетті айрыша бір жаы, сананы ерекше сипаты болып табылады. Психикалы былыстар зейінге трліше сер етеді. Сезім зейінді кшейте тсуге не оны бліп жіберуге себепші болады. Мселен бір объект жаымды сезім туызып зейінді кшейтеді де, ал крші кластан естілген н-кй саба тыдап отыран баланы зейінін тмендетеді. Ерік, ой, иял процестері де зейінге трліше сер етіп отырады.

И.П. Павлов, егер ми абыыны бір алабында озу процесі пайда болса, осымен байланысты алан алаптарында тежелу процестері пайда болатындыын айтан. Мселен, адам бар ойымен іске ызу берілсе, баса нрселер туралы жнді ойлай алмайды. Осы кезде миды бір алабында кшті процесі болып жатады да, айналасындаы алаптарда тежелу болады (теріс индукция заы).

Зейінні физиологиялы негіздерін орыс физиологы, академик А.А.Ухтомскийді (1875-1942) доминанта теориясы бойынша да жасы тсінуге болады. Сырты дниені кптеген тітіркендіргіштеріні ішінде біреуі миа кбірек сер етеді де, миды бір алабын аттыра, кштірек оздырады, осындай алапты доминантадеп атаан. Миды осы кшті озыш алабы алан алаптардаы лсіз озу процестерін зіне тартып алып отырады. Осыдан миды кшті озан алабы онан бетер кшейеді. Мселен, ызы кітапа беріле оыанда адама кейбір бгде тітіркендіргіштерді бгет жасамайтыны, айта оларды бізді ойымызды кшеюіне жрдемдесетіні байалады. Сондытан адам бар зейінін ойып кітап оыан кезде асындаы бгде тітіркендіргіштерден (мысалы, саат маятнигіні соуы секілді) ашпауы керек. Бл бізді баса нрсеге кіл аудармай, іліп отыран рекетімізге мейлінше беріле тсуге жрдемдеседі. йткені, жоарыда айтыландай, мидаы басыы озу лсіз тітіркендіргіштерден болан озуларды зіне тартып алып, соларды есебінен кшейіп отырады. А.А.Ухтомскийді доминанта теориясыны мнін И.П.Павловты «озуды оптимальдык, алабы» дейтін теориясы онан сайын толытыра тседі.

И.П. Павловты оптимальды озу алабы теориясы ырыты зейінні табиатын физиологиялы трыдан те жасы тсіндіреді.

озу процесі ешашан да ми абыына біркелкі тегіс тарамайды, йткені онда р уаытта озу пайда болатындай жаымды «оптимальды жадай» жасалып отырады. Оптимальды озуы бар осы алап — ми абыыны творчестволы блімі, ырыты зейінні физиологиялы негізі. Бл жнінде И. П. Павлов былай дейді: «Бас сйегіні сыртынан біз іштегі миды байай алатын болса, онда ми сыарларыны оптимальды озу пайда болатын жері жарылдап крінсе, біз ойлап отыран саналы адамны ми сыарларында формасы жне шамасы не бойы згеретін тамаша трлаусыз жарылдаан суледаын крер едік, блар ми сыарларыны барлы жерлерін алып жатан азды-кпті ара клекені ішінде здіксіз озалып жрген болар еді». лы физиолог оптимальды озу немі озалыста болатындыын айта келіп, оны мида ауысып отыруыны зі зейін баытыны да згеріп отыруы деп тсіндірді. Мидаы тежелулерді бірінен екінші сапа тсуі, біреулеріні кшейіп, алдыы сапа шыуы осы оптимальды озу алабыны жмысы болады. Оптимальды озуы бар алап (зара индукция заы) миды баса бліктеріндегі тежелуді кшейтеді.Мндай жадайда адам зейіні бір жерге кшті шоырланады да, ол алан объектілерді байамайтын болады. Оптимальды озу алабын екінші сигнал жйесінен шыан сигналдар уаттап отыратындыын, сздік сигналдар ми абыындаы осындай алаптарды бір-біріне ауысуын тездетіп отыратындыын, сайып келгенде, психикалы рекетті таламалы сипатта болатынын жасы крсетеді.

 

з білімін тексеруге арналан сратар:

1 Зейінні психологиялы феномен ретіндегі мнін тсіндір

2 Зейін психологиясын зерттеген алымдарды ой пікірлері туралы

3 Зейінні туелсіз рдіс екендігі туралы анытама

4 Зейін туралы философтарды талдауларын атаыздар