Ерекше емдеу жне сатандыру
Микробиологиялы диагностикасы. Зерттелетін материал: нжіс, ан, шырышты блік, ірі. Негізгі діс: бактериологиялы. оректік орта ДДО-а себу; Тссіз колониялар бліп алу – Рессель ортасына н/се иаш агара штрихпен себу, таза даылды бліп алу; Идентификация – биохимиялы белсенділігін анытау, ыса ала атара себу. ыса ала атарды нтижесін баалау: Аг-дік рылымы ж/е биохимиялы белсенділігін бойынша орытынды жасау. Серологиялы діс, Аллергиялы діс
Емдеу, алдын алу. Ерекше сатандыру жо. Емдеу ж/е сатандыруа: Бактериофаг дизентериялы поливалентті - S. flexneri-ді I, II, III, IV, VI типтеріні фаголизатыны стерильді фильтраты –олданылады. Созылмалы формада антибиотиктер, химиопрепараттар (ампициллин, норфлоксацин) емдеуде олданылады. Поливалентті ышыла траты жабындылы тймедаты (таблетка) дизентериялы поливалентті бактериофаг - S. flexneri-ді I, II, III, IV, VI типтеріні жне S. sonnei фаголизатыны стерильді фильтраты олданылады.
Жалпы сатандыру: санитарлы-гигиена ережелерін сатау. Жеіл, жасырын ауру кезінде антибиотиктер олданылмайды, эубиотиктер олданады: колибактерин, лактобактерин, бификол, бифидумбактерин.
Тырыса оздырышы. Тырыса - те ауіпті карантинді инфекция. Ащы ішекті заымдаумен, су-тз алмасуыны бзылуымен, интоксикациясымен сипатталады. Тырыса вибрионы Vibrionaccae тымдасына, Vibrio туыстыына жатады. Vibrio cholera 2 биовара блінеді: 1. Biovar cholera classic; 2. Biovar eltor – адама патогенді трлері. Vibrio cholera (1882 жылы Р.Кох блген); Vibrio eltor (1906 жылы Эль-Тор карантинді станцияда Готшлих блген). Шартты патогенді вибриондар (Vibrio proteus, Vibrio plesiomonas, Мечников вибрионы, жарырайтын вибрион) – гастроэнтерит оздырыштары.
Морфологиясы жне физиологиясы. Тырыса вибрионы - иілген, грам теріс таяша. Монотрих спора, капсула тзбейді, те озалыш.
Даылды асиеті: Тыныс алуы бойынша факультативті анаэроб. Сілтілі ортада рН = 8,5 – 9,0 жасы седі. Оптимум t = 37°C 1% сілтілі пептонды суда, сілтілі агарда сіреді. Бл оректік орталар – Элективті орталара жатады. оректік орталарда те жылдам седі. Сйы оректік ортада 6-8 саатта жа абыша тзеді. Тыыз ортада 10-12 саатта млдір, кгілдір колония тзіп седі.
Биохимиялы белсенділігі. Биохимиялы белсенділігі жоары. Сахаролитикалы белсенділігі - анттарды ышыла дейін ыдыратады. Хейберг триадасы бойынша вибриондарды 8 топа бледі. 3 анттарды ыдыратуы бойынша манноза+ сахароза+ арабиноза- 1 топа жатызады. Протеолитикалы белсенділігі - тті воронка трізді ыдыратады, 5-6 саат ішінде крахмалды ыдыратады, индол тзеді.
Антигендік рылымы: Тырыса вибрионыны 2 антигені бар. O-Ag бойынша серотоптара блінеді. Тырыса вибрионы 01 серотопа жатады. 02, 03, 04 серотоптара жататын вибриондар энтерит, гастроэнтерит оздырады. 02-06 серотоптара жататын вибриондар: тама токсико-инфекциясын, ткір ішек инфекцияларын оздырады. 01-Ag 3 компоненттен трады: А, В, С. Оларды сйкестігі б/ша 3 серологиялы варианттарын ажыратады: Огава АВ, Инаба АС, Гикошима АВС. Н-Ag (талшыты антиген) – барлы Vibrio туыстыына тн. Сероварларын шыны бетіне агглютинация реакциясында 01-сарысулармен анытайды. 01 сарысуымен агглютинация бермейтін вибриондар жиі блінеді, олар НАГИ вибриондар деп аталады.
Патогендік факторлары. Адгезивтік фактор – талшы арылы ж/е мудиназа кмегімен эритроциттерге жабысады. Негізгі патогендік факторы – токсигендігі, 2 токсин бледі: 1.Эндотоксин жасуша абырасына енеді, термостабильді, жалпы интоксикация береді. 2. Экзотоксин - холероген табиаты - ауыз, термолабильді. Су-тз алмасуын бзады. Азада кп су жоалту байалады.
Экологиясы ж/е эпидемиологиясы. Негізгі инфекция кзі – табиатта ауру адам ж/е вибрион тасушылар. El-tor тасымалдаушылар жиі кездеседі.Жу жолы: су, тама ж/е трмысты атынас арылы таралады. Тырыса кне заманнан белгілі ауру. Эпидемиялы ошаы ндістанда кездескен, инфекцияны траты ошаы азіргі уаыта дейін ндістанда Ганга ж/е Брахма клдері болып саналады.
Патогенезі. Асазана тскен вибриондар асазанны ышылдыы тмендегенде ащы ішекке тіп, эпителиге жабысып кбейеді ж/е экзотоксин бледі. Экзотоксин су-тз алмасуын бзады, нтижесінде крт сусыздану байалады, ол ацидоз дамуына кеп сотырады.
Клиникалы белгілері: Инкубациялы кезе 1-6 кнге созылады. Ауру кенеттен ызу ктерілумен басталады. 1-кезе: тырысаты энтерит – су, нжіс бзылуы байалады. 2-кезе: гастроэнтерит – сы, нжіс блінуі лаяды, тулігіне 30 л-ге дейін сйыты жоалады. Тыныс алу, жрек-тамыр жйелері нашарлайды, сіір тартылады, тері райды, ан оюланады. 3-кезе: тырысаты алгид (латын сзінен “algidus” – ызу) температура 34°С-ке дейін тмендейді, бл кезе лімге дейін апарады.
Микробиологиялы диагностикасы. Зерттелетін материал: сы, нжіс, таамдар, су. Алашы болжам ретінде – бактериоскопиялы діс олданылады. Негізгі діс бактериологиялы діс. Сілтілі оректік орталарда таза даыл блініп алынады, морфологиялы, тинкториалды, антигендік, биохимиялы асиеттері б/ша трін анытайды. Жаншылан тамшы препаратында озалыштыын анытайды. Иммобилизация реакциясы – озалыштыын тежеу, 01 агглютинациялы сарысу арылы шыны бетінде агглютинация реакциясын ояды.
Жедел диагностика: иммунды флюоресценция реакциясы, иммунферментті талдау реакциясы, полимеразды тізбекті реакция олданылады. Жедел диагностикада Ермольев дісі, серодиагностикада ПГАР олданылады.
Ерекше сатандыру ж/е емдеу:
1. Ерекше сатандыруда корпускулярлы лтірілген вакцина, холероген-анатоксин;
2. Емдеу шін тетрациклин, су терапиясы олданылады.
ОБА ОЗДЫРЫШЫ. Тымдастыы: Enterobacteriaceae. Туыстастыы: Yersinia. Трі: Yersinia pestis . Блар грам теріс, спора тзбейтін таяшалар, оларды биохимиялы, антигендік ж/е т.б. асиеттері бойынша ажыратады. Оба оздырышы - Y.pestis1894 жылы А.Иерсен ашан болатын.
Морфологиясы ж/е даылды асиеті. Пішіні сопаша, шеттері дгеленген ыса таяшалар. Метилен кгімен биполярлы боялады. Спора тзбейді, талшытары жо, касуласы бар. Y.pestisоректік орталара таламсыз гетеротрофты бактериялар. 5-37°С температурада седі. Агарлы ортада шеттері тегіс колониялар (кестелі орамала сас) тзеді. Сйы ортада мамы, борпылда тмба тзеді. Оба оздырышы гиалуронидаза, фибринолизин, коагулаза, протеиназа ферменттерін ндіреді.
АНТИГЕНДЕРІ. Y.pestisбірнеше антигендері бар:1 антигені – табиаты ауыз, бактериальді жасушаны стігі рылымыны негізгі компонентін райды;V антиген – табиаты ауыз;W антиген – табиаты липопротеидті комплекс. Бл екі антиген жасуша абырасымен тыыз байланысты.
Патогенділігі ж/е патогенезі. Вирулентті факторлары – адгезия. Капсула ж/е жасуша абырасыны стігі рылымы адгезияа атысады. Ферменттер мен токсиндер инвазия ж/е агрессияа атысады.Y.pestisпатогенділігінде негізгі рольді “тышанды” токсин атарады. Ол бауыр мен жректі жасушалы митохондрияларыны ызметін тотатады ж/е тромбтарды тзілуін тудырады.“Тышанды” токсин– бактериальді жасушамен тыыз байланысты, ауызды токсинге жатады. Оны синтезін плазмидалар баылайды. Инфекцияны ену апасына байланысты обаны терілік, бубонды, кпелік ж/е септикалы (1-шілік ж/е 2-шілік сепсис) формаларын ажыратады. Антибиотиктер пайда болана дейін, оба кезіндегі лім крсеткіші те жоары болан.
ИММУНИТЕТ. Инфекциядан кейінгі иммунитет гуморальді (антиденелермен) жне жасушалы (фагоцитоз) факторларымен сипатталады.
ЭКОЛОГИЯСЫ Ж/Е ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ. Оба – зоонозды, табии ошаты инфекцияа жатады. Инфекция кзі – кемірушілер (суырлар, тышандар ж/е т.б). Бргелер – тасымалдаушылар болып есептелінеді. Оба адамнан адама ауа-тамшылы жолмен беріледі (тек ана обаны кпелік формасымен ауыратындарда).
Обаны клиникалы кріністері. Терілік, бубонды, терілік-бубонды; Біріншілік-септикалы; Екіншілік- септикалы; Біріншілік - кпелік, Екіншілік- кпелік; Ішектік оба (те сирек кездеседі).
Емдеу жне алдын алу. Ерекше сатандыру – тірі немесе химиялы вакцина. Тірі вакцина EV-штамынан дайындалады. Вакцинациядан кейін иммунитет 6 айа дейін саталады. Емдеу шін стрептомицин ж/е т.б. антибиотиктер олданылады.
БАКТЕРИОЛОГИЯЛЫ ДІС. Идентификация келесі асиеттері б/ша жргізіледі: морфологиялы; биохимиялы; серологиялы; обаны бактериофагына сезімталдыы; -биологиялы. Барлы зерттеулер арнайы зертханаларда, арнайы ораныш киімдерімен жргізіледі.
Бруцеллез – адамдар мен жануарларды созылмалы, ткір инфекциялы-аллергиялы ауруы. Ол кпені абынуы, лимфа тйіндеріні, жйке жйесіні ж/е тірек-имыл аппаратыны заымдалуымен сипатталады, барлы жерде таралан зоонозды ауру. Бруцеллаларды Д.Брюс рметіне атаан. Бруцеллаларды 3 трі адам шін патогенді болып табылады:
1. B.melitensis – ой бруцеллезыны оздырышы;
2. B.abortus – ірі ара мал бруцеллезыны оздырышы;
3. B.suis – доыз бруцеллезыны оздырышы.
ТЫНЫС АЛУ ТИПІ
B.melitensis– оректік орта рамына тианин мен фуксин осыланда седі. Н2S тзбейді, тыныс алу типі бойынша аэробтар.
B.abortus – фуксин осылан ортада жасы седі.Н2S тзеді, тыныс алу типі бойынша микроаэрофилл.
B.suis – тианин осылан ортада седі, Н2S тзеді, тыныс алу типі б/ша аэробтар. Антигендік рылымы крделі, соматикалы антигені сас келеді. Монорецепторлы сарысуларды атысуымен агглютинация реакциясын береді.
Морфологиясы жне физиологиясы. Бруцеллалар – са, коккобактериалды, грам теріс таяшалар. Олар спора тзбейді, талшытары жо, капсуласы бар. Бруцеллалар оректік орталара таламды. Олар ауызды немесе аминышылдарын ажет етеді. Сарысулы, анды агарда жасы седі. Колониялары S-формалы, са, тегіс, жылтыр, биохимиялы белсенді емес. Баяу кбейеді (2-3 аптадан кейін).
ПАТОГЕНДІЛІГІ ЖНЕ ПАТОГЕНЕЗІ. Вируленттік факторлары: капсула, инвазияа абілеттілігі, анны бактериоцидтік серіне тратылы, ферменттер блу (гуалуронидаза ж/е т.б), фагоцитозы аяталмаан. Бл факторлар оларды тінде оай таралуына ммкіндік береді. Инвазивтік асиеттеріні арасында лимфа жне ана тсіп, бактериемия оздырады. Инфекция кзі – жануарлар (адам емес). оздырыш ст, ст німдері мен ет арылы азаа енеді.
Зертханалы диагностикасы. ан, зр, нжіс, ми, ст, Биосына. А тышана, теіз доызына жтыру, Органдарын бактериоскопиялы ж/е бактериологиялы зерттеу, Органдардан жын алу, Грам б/ша бояу, оректік орталара себу, Тері Аллергиялы діс Аллерген - бруцеллин
Ерекше емдеу жне сатандыру
1. Ерекше емдеуде - лі бруцеллезды вакцина олданылады. B.melitensis жне B.abortus -ты ыздыру арылы дайындалады.
2. Ерекше сатандыруда – тірі вакцинаны олданады. B.abortus 19BA вакцинді штамыны тірі бактериясынан дайындалады.
3. Бруцеллин – аллерген. B.abortus 19ВА вакцинді штамы - тері аллергиялы сынаына олданылады.
Дифтерия – бактериялар оздыратын балаларды жпалы ауруы. Ол ену апасында фибринозды абынуымен, сондай-а жрек-ан тамыр ж/е жйке жйесіні токсикалы заымдалуымен сипатталады. Алаш рет 1883 жылы Э.Клебс зерттеген жне 1884 жылы Ф.Леффлер таза даылын бліп алды.
Морфологиясы ж/е физиологиясы . Дифтерия коринебактериялары – грам о таяшалар, озалмайды, спора тзбейді, бір немесе бірнеше валютин дндері болады. Бактериялар рим бестігі трінде брыш жасап орналасады. Нейссер дісі бойынша сіркеышылды синькамен бояанда валютин дндері аныталады. Валютин дндері – ара кк тске, цитоплазма – оыр тске боялады. Дифтерия таяшасы микрокапсуламен оршалан ж/е кірпікшелері (пили) бар.
Даылды асиеті. Corynebacterium diphtheriae - факультативті анаэробтар, оректік субстраттара таламды. Олар кптеген аминышылдарын, кмірсуларды, минералды тздарды ажет етеді. Калий теллуриті осылан анды агарда екі трлі колония тзеді: gravis – ср ара;mitis – ара тсті.Олар бір-бірінен биохимиялы асиеттері бойынша ерекшеленеді. Наыз дифтерия бактериялары даылды ж/е морфологиялы асиеттері б/ша 3 биовара блінеді: gravis, mitis, intermedius.
Гравис(gravis) – оректік ортада R-формалы колониялар тзеді. Колониялары крахмал тзеді, гемолиз (-) жо, экзотоксин тзеді жне ауруды ауыр трлерін оздырады. Митис (mitis) – колониялары са S-формалы, крахмал тзбейді, анды агарда гемолиз тзеді. Интермедиус (intermedius) – глюкозаны ышыла дейін ыдыратады. Цистиназа ферментін тзеді. оршаан орта факторларына тзімді, сырты ортада за саталады.
Антигендері. Топты спецификалы Трлік спецификалы
Экологиясы мен эпидемиологиясы . C.diphtheriae мекен ету ортасы – адам азасы. Олар адамны ауыз уысында орналасады. Дифтериямен кбінесе балалар ауырады. Біра соы 30 жылда дифтериямен ересектер де ауыратын болды жне ол ліммен аяталуы ммкін. оршаан ортада дифтерия оздырышы з тіршілігін бірнеше кн бойы сатай алады. Инфекция кзі – науас адам жне бактерия тасымалдаушы. Берілу жолы: ауа-тамшылы жолмен, ауа-ша, контакт жне сирек тама арылы жреді. Ену апасы: мрын, ауыз уысы, кз конъюнктиві. Инкубация кезеі: 3 кннен 10 кнге дейін.
Патогендік факторлары. Патогендік факторлары: адгезия, агрессия, инвазия ж/е токсигендік асиеттері. Адгезия – тыныс алу жолдарыны жне жтыншаты эпитиальді жасушаларына жабысу абілеті. Агрессиндер – фагоцитозды тежейді. Инвазия – патогендік факторлары: гиалуронидаза, нейраминидаза, корд-фактор сияты агрессия ферменттерін синтездейді. Токсигендік – олар экзотоксиндер бледі. Ол гистотоксиннен, дермонекролизиннен, гемолизиннен трады. Токсин тзуін toх-гендер баылайды. Токсигендігін агар гелінде антитоксикалы дифтерияа арсы сарысуды кмегімен токсинді антитоксинмен бейтараптау реакциясында анытайды.
Патогенезі. Ену апасында (жтынша ж/е трахея) фибринозды абыну байалады. Тіндер беткейінде дифтериялы абыша тзіледі. Дифтерия бактериясы тзетін экзотоксин ана тседі, токсинемия дамиды. Токсин миокард, бйрек, бйрексті безі, жйке жйесін заымдайды.
Иммунитет. Дифтериядан кейін траты антитоксикалы иммунитет алыптасады. Шик реакциясын – балаларда иммунитетті дрежесін анытауа олданады.
Зертханалы диагностикасы.. Зерттелетін материал Мрын, ауыз уысынан шырыш, мрын-жтынша ж/е миндалиндан абыша блігі Бактериоскопиялы діс, Бактериологиялы діс
Ерекше емдеу жне сатандыру. Ерекше емдеу шін:
Дифтерияа арсы антитоксикалы тазартылан жылы сарысуы – гетерогенді – блшектеп Безредко дісімен енгізеді. Жасанды пассивті иммунитет алыптасады.
Ерекше сатандыру шін:
АДС анатоксин – адсорбцияланан (алюминий гдроокисі) дифтериялы-сіреспелік анатоксин – жасанды активті иммунитет алыптасады.
АКДС вакцина – алюминий гдроокисі адсорбцияланан кк жтелдік вакцина ж/е дифтериялы-сіреспелік анатоксин – жасанды активті иммунитет алыптасады.
ТУБЕРКУЛЕЗ ОЗДЫРЫШТАРЫ. Туберкулез (tuberculosis; латынны tuberculum - тмпешік) – микобактериялар туызатын жпалы созылмалы ауру, р трлі мшелер мен жйелерді (кпе, асорыту жолдары, тері, сйек, зр шыару ж/е т.б.) заымдаумен сипатталады. Туберкулез оздырышын (1882 ж) Роберт Кох ашан, клиникасын Гиппократ сипаттаан. Патогенді микобактерияларды 3 трлі белгілі:
M. tuberculosis (адамды трі – адамдарда 92% жадайда туберкулез тудырады); M. bovis (гіздік трі – 5% жадайда); M. africanum н/се avium (сты трі - 3% жадайда). Бларды 3 де морфологиялы, даылды, биохимиялы ж/е патогенді рылымымен ерекшеленеді.
МОРФОЛОГИЯСЫ Ж/Е ТИНКТОРИАЛДЫ АСИЕТТЕРІ. M. tuberculosis - зын, жіішке, аздап иілген таяшалар. Тек адам шін патогенді. Сезімтал биологиялы лгі – теіз шошасы. M. bovis – ыса, жуан днді таяшалар. Сезімтал биологиялы лгі – ояндар мен теіз шошасы. Ірі-ара мал шін патогенді. M. africanum – жа, зын, жіпше трізді таяшалар. Сезімтал биологиялы лгі – ояндар. Адам мен стар шін патогенді. Барлы микобактериялар бояуларды нашар абылдайды. Циль-Нильсен дісімен ызыл тске боялады, грам о, озалмайды, спора ж/е капсула тзбейтін, талшытары жо таяшалар.
Даылды жне биохимиялы асиеті. Микобактериялар баяу кбейеді (18-20 са). Даыл те за седі (4-6 апта). Сйы орталарда 2-3 аптадан кейін жімді абы тзеді, ал тыыз ортада сйел трізді ра крем тсті колониялар тзеді. оректік орталара таламды аэробтар. сіру шін олайлы оректік орта – Левенштейн-Иенсен ортасы. Сонымен атар Сатон, Петров, Петроньяни оректік орталарын олданады. Биохимиялы белсенділігі тмен. Ниоцинді сына олданады.
Резистентілігі: микобактериялар оршаан орта факторларына траты: шада 10 кн, кітап, ойыншы стінде – 3 ай, суда – 5 ай, май ж/е аырыта – 10 ай, сырда – 8 айа дейін саталады. айнатан кезде 5 мин кейін жойылады. Дезинфекциялау шін хлорамин, хлорлы кті белсендірілген ерітінділерін олданады.
Эпидемиологиясы:туберкулезге барлы адамдар жаппай сезімтал. Инфекция кзі – науас адам, таралу жолы – кбінесе ауа-тамшы, сирек трмысты атынас арылы. оздырыш сырты ортаа блінген жадайда эпидемиологиялы ауіптілікті тек ашы формадаы науастар крсетеді.
Антигендік асиеті.Антигендері Ауыздар Липидтер Полисахаридтер
Патогенді факторлары. Корд-фактор – бл макроорганизм жасушасына токсикалы сер ететін липид. Вирулентті микобактериялара тн. Прайс дісі б/ша анытайды: патогенді материалдан шыныда жаынды жасайды, ышыл н/се сілтімен дейді, сйы ортада сіреді. 7-10 кннен кейін Циль-Нильсен дісі бойынша боялады. Микроскоп арылы рілген шаш трізді жабысан микобактериялар аныталады.
Агресиндер – фагоцитозды тежейді, аяталмаан фагоцитозбен сипатталады.
Токсигендігі – экзо- жне эндотоксиндер блмейді. Туберкулез таяшасыны ауыздары миколды ышылмен осылып токсигендік асиет крсетеді ж/е тінні некрозын туызуы ммкін. Туберкулопротеин жоары аллергиялы серге ие, сезімталдыты баяу трі байалады. Алаш рет Кох бліп алан ж/е тубекулин деп атаан. Оны Манту аллергиялы сынаы шін олданады.
Берілу жолдары: Ауа- тамшы; Ауа- ша; Трмысты контакт; Сирек алиментарлы жол (тама арылы). Инфекция кзі – ауру адам, ірі-ара мал, стар. Ену апасы – жоары тыныс жолдары, тері
Зертханалы диагностика ерекшеліктері Бактериоскопиялы – жобалау н/се осымша діс; Бактериологиялы - негізгі діс (біра даылдандыру за: 3-4 апта); Биологиялы діс – лабораториялы жануарларды патологиялы материалмен заымдау; Аллергиялы діс – тері астына Манту сынаын ою (туберкулин).
Зертханалы диагностикасы. Зерттелетін материал. аыры, ликвор, зр. Заымдалан жануарларды органдары, тіндері, ан сарысуы, Тері
Микробиологиялы диагностикасы. Циль-Нильсен дісі бойынша аырытаы жынды тікелей бояу. Циль-Нильсен дісі бойынша флотанционды абаттан алынан жын. Люминесцентті діс (родамин-ауроминмен бояу);
ПАТОГЕНЕЗІ. Бронхогенді, лимфогенді жне гематогенді микобактерияларды диссеминациясы біріншілік туберкулез ошаында жруі ммкін жне олар баса мшелер мен тіндерден туі ммкін.
Емдеу, сатандыру ж/е диагностикалы препараттар. Ерекше сатандыру шін БЦЖ – микобактерияларды авирулентті тірі штамы, жасанды белсенді иммунитет алыптасады. Емдеу шін туберкулеза арсы химиопрепараттар олданылады (стрептомицин, тубазид, фтивазид, этионамид, этамбутол, рифампицин ж/е т.б); Тазартылан туберкулин – микобактериялар даылыны фильтраты, Манту сынаына олданады.
АЛДЫН АЛУ. Туберкулезді алдын алу туберкулезге арсы іс-шараларды ішіндегі е негізгісі болып табылады. Алдын алуды нысанны ауымына жне клеміне байланысты лкен ш топа блуге болады:
1. Жпалы аурулар контингенті мен аса жпалы аурулардан трындарды орау іс-шаралары (вакциналау жне ревакциналау);
2. Трындарды арасында ауыр трдегі туберкулез ауруына жргізілетін іс-шаралар (диспансерлік баылау жне тіркеу, сауытыру, химиялы жолмен алдын алу);
3. Инфекция ошатарындаы жасалатын іс-шаралар (ошаты сауытыру, дезинфекция, науасты ошаулау, жанасандарды баылау, химиялы жолмен алдын алу).
Мерез оздырышы (спирохеталар). Мерез – Treponema pallidum оздыратын жпалы венерологиялы созылмалы ауру, циклді дамуымен сипатталады. оздырышты 1905 жылы Ф.Шоудин мен Э.Гофман ашты. Тымдастыы: Spirochaetaceae Туыстастыы: Treponema Трі: Treponema pallidum
Морфологиясы. Бозылт трепонема (Treponema pallidum) – жіішке спираль пішінді, 8-12 біркелкі са орамдары бар, озалыш, баяу кбейеді. зындыы 5-20 мкм. Романовский-Гимзе дісімен бояланда ерекше лсіз ызылт тске боялады. “Бозылт трепонема” атауы бояуа тмен абілеттілігіне байланысты берілген.
Спирохеталарды морфологиясын зерттеу дістері. Романовский-Гимзе дісі – бозылт ызыл тске боялады; Морозовты кмістеу дісі – ара-оыр тске боялады; Тнек айдынды микроскопта озалыштыын анытайды (“езілген” тамшы дісімен препарат дайындау).
ДАЫЛДЫ АСИЕТІ. Бозылт трепонема – тыныс алуы бойынша облигатты анаэроб, оректік орталара таламды. Аристовский-Гельцер ортасы – бл анаэробты орта. оректік ортада сетін трепонема – даылды спирохета – патогенді трінен вируленттілігіні тмендігімен ерекшеленеді, дегенмен антигендері сас, сондытан мерезді серологиялы диагностикасында олданылады. Бозылт трепонема жасанды оректік орталарда спейді. Оны ор оянны жыныс мшесіне жтырып даылдандырады.
Антигендік рылымы. Спирохеталарды антигендік рылымы крделі: Спецификалы антиген – липопротейдті; Бейспецификалы антиген – табиаты протеин. Олар адамдар мен жануарларды тіндік липидтеріне сас.
Резистенттілігі: бозылт трепонема оршаан орта факторларына трасыз; кептіруге, жарыа, сынап, висмут, мышьяк тздарына, пенициллинге сезімтал. Трмысты заттарда жу абілетін кепкенге дейін сатайды; мйіт тінінде жасы саталады.
Эпидемиологиясы: Инфекция кзі – ауру адам. Таралу жолы: жынысты жол, парентералды – ан арылы, медициналы шаралар кезінде, плацентарлы, трмысты контакт. Ену апасы: тері ж/е шырышты абаттар.
Мерез ауруыны кезедері. 1-шілікті мерез: затыы орташа 6 апта, ену апасында атты шанкр – мерездік жара пайда болады. Алашы 3 аптада мерез – серонегативті, кейінгі 3 аптада серопозитивті; 2-шілік мерез: затыы 2-3 жылдан асады, брітпелерді пайда болуымен сипатталады, брітпелер те жпалы, серологиялы реакциялар о (серопозитивті); 3-шілік мерез: гуммозды мерез деп аталады. Блар 3-5 жылдан кейін пайда болады. Теріде, барлы ішкі органдарда, сйекте, ОЖЖ-де гранулеммалар (гуммалар) пайда болады. 4-шілік мерез: нейромерез. Ол 10 жылдан кейін пайда болады. Гуммалар ми мен жлында пайда болады.
Иммунитеті: Мерез кезінде стерильді емес иммунитет алыптасады, жазыланнан кейін иммунитет жойылады, осыан байланысты айталап ауру ммкін.
Зертханалы диагностикасы. Зертелетін патологиялы материал – атты шанкр, брітпелерді сйытытары, ан. Зерттеу дістері:
1. Микроскопиялы діс – атты шанкрден, брітпелерден жаынды дайындайды. Романовский-Гимзе, Бурри, Морозовты кмістеу дістерімен боялады. Жаншылан тамшы препаратында кгірттелген микроскоппен озалыштыын анытайды. ИФР – люминесцентті микроскоп олданылады.
2. Серологиялы – негізгі діс. Вассерман реакциясы, тнбалы: Кан ж/е цитохоль реакциялар – бейспецификалы липидті антиген олданылады. осымша реакциялар – ПГАР, ИФТ, ИФР, иммобилизация реакциясы – тіндік тірі трепонемалар олданады.
ЕМДЕУ ЖНЕ САТАНДЫРУ. Емдеу: анарлым тиімді антимикробты препараттара пенициллин жатады. Сонымен атар ауыр метал тздары, висмут, йод т.б. препараттар олданылады.
Сатандыру: арнайы сатандыру жо. Бейспецификалы сатандыру жеке гигиенаны сатау, сондай-а оамды сипаттаы санитарлы-гигиеналы шаралар кешенін жргізу.
Риккетсия. Морфологиясы. Риккетсиялара полиморфизмдік тн: -кокк трізділер – 0,1-0,2 мкм; -таяша трізділер – 1-2 мкм; -бациллярлы, жіпше трізді – 40 мкм; ыдырауа бейім. Клдене бинарлы бліну арылы кбейеді.Бояу дістері: Романовский-Гимзе, Здродовский, ашы ызыл тске боялады. Жасуша рамында липидтер млшері кп боландытан арапайым бояулармен боялуы нашар.Тыныс алу трі – аэробты ж/е факультативті анаэробтар. Токсикалы асиеті: интоксикация тудырады, ОЖЖ сер етеді.
ДАЫЛДЫ АСИЕТІ. Риккетсиялар жасушасыз, оректік орталарда спейді. Риккетсиялар облигатты жасушаішілік паразиттер. Сондытан риккетсияларды тіндік даылдарда, тауы эмбрионында сарыуыз апшыында, сирек трде жануарларды заымдау арылы сіреді.
ЭПИДЕМИЯЛЫ БРТПЕ СЗЕК. оздырышты 1876 ж. Провачек ашан. ткір инфекциялы ауру, аымы цикл б/ша жреді. ОЖЖ ж/е жрек-тамыр жйесін абындырады. оздырыш Rickettsia класына жатады - R. prowazekii.
Морфологиясы: озалмайды, грам теріс, полиморфты бактерия, е ірі иілген риккетсиялар, цитоплазмада кбейіп оны толтырады. Рамоновский-Гимзе дісі бойынша ызыл боялады. Тыныс алуы б/ша – аэробтар.
Даылдандырылуы: а тышандарды интраназалды заымдайды (риккетсиозды пневмония);Тауы эмбрионында (сарыуыз апшыында);Тіндік даылда;Биттерде сіреді.
Антигендік рылысы.R. рrowazekii– екі антигені бар:Беткейлік топ ерекшелік протективті антиген – иммуногендік асиетке ие, термостабильді. Бл антигендер баса риккетсиялара да тн.Корпускулярлы термолабильді тр ерекшелік антиген – бл тек Провачек риккетсияларына тн.
Патогендік факторлары. Инвазивтік фактор – риккетсиялар жасушаа енеді, онда кбейіп токсиндерді синтездейді. Токсигендік фактор – токсині термолабильді (60°С ыдырайды). Экологиясы – табии жадайда Провачек риккетсиялары адам азасында ж/е биттерде тіршілік етеді.
Резистенттілігі – оршаан орта факторларына тзімсіз, айнатанда 30 секунтта, 50°С температурада 15 мин-та, дез.ерітінділерде бірнеше мин-та тіршілігін жояды.
Патогенезі. 1-кезе – риккетсиялар ана тсіп, ан тамырлары, сіресе капиллярларды эпители жасушаларында адгезия байалып, ауру пайда болады.
2-кезе – риккетсиялар цитоплазмаа еніп, онда кбейеді. Нтижесінде гранулема ж/е тромбалар (капиллярларда ж/е ОЖЖ) пайда болады. Ол атты бас ауруына келеді. Теріде петихиальді бртпелер пайда болумен аяталады.
ЭПИДЕМИОЛОГИЯСЫ. Эпидемиялы бртпе сзек – антропонозды, ке таралан. Инфекция кзі – науас адамны андаы оздырыш.
Трансмиссивті жолмен таралады, битті ан соруы нтижесінде заымданады. оздырыш асазан ж/е ішек эпителиінде кбейеді, нжіс арылы сырта шыады;
Лас ол арылы жанасу барысында да жады. Мрынны шырышты абыы, конъюнктив заымдалады, тамырлар уысында – тромбтар пайда болады.
Иммунитет – траты. Антимикробты ж/е антитоксикалы иммунитет алыптасады. Кейбір ауыран адамдарда гуморальды иммунитет тмендегенде риккетсиялар за уаыт персистенция жасайды, рецидив пайда болады – Брилль ауруы (10-20 жылдан кейін).
Эпидемиялы бртпе сзекті зертханалы диагностикасы. Зерттелетін материал: ан, секциялы материал, биттер. Бактериологиялы діс олданылмайды. Арнайы зертханаларда тауы эмбрионыны сарыуыз апшыы заымдалады, индикация, идентификация (ИФТ) жасалынады;Серологиялы діс – негізгі діс, науасты ос сарысуы динамикада зерттеледі. АР, ПГАР, КБР.АР – ткір формада науасты ан сарысуында алдымен Ig-M, кейін Ig-G байалады.ПГАР ою шін ос сарысуды динамикада алады,антигенді эритроцитарлы бртпе сзектік диагностикуммен жргізеді, диагностикалы титрі 1:1000, жаадан ауырандарды диагностикасы шін олданылады.КБР – эпидемиялы бртпе сзекті эндемиялы бртпе сзектен ажырату шін ойылады. Науасты сарысуы пробиркада титрленеді. Екі антиген олданылады: Провачек ж/е Музер антигені.
Емдеу жне сатандыру. Бртпе сзекті алдын алу шін – жалпы ж/е спецификалы – тірі бртпе сзектік кешенді вакцина (авирулентті оздырыш + беткейлік антиген) олданылады;Ерекше емдеуі жо.
Эндемиялы бртпе сзек. оздырыш – Rickettsia typhi 1928 ж. Музер ашан.
Морфологиясы. Провачек риккетсиясына сас, полиморфты, ірі таяша трізді жіпше формалы. арынды кбейеді.
сіру дісі. Тауы эмбрионында;Тін даылында;Теіз шошасын заымдаанда переорхид дамиды.
Эпидемиологиясы: оршаан орта факторларына трасыз. Эндемиялы бртпе сзек – антропозоонозды инфекция. Жабайы кемірушілер (егеуйры, тышан) арасында ке таралан. Сондытан инфекция кзі – кемірушілер. Тасымалдаушылар – кемірушілерді организмінде тіршілік ететін ан сорыш эктопаразиттер (бит, брге).
Инфекцияны беріліу жолы: 1. Трансмиссивті жол;2. Ауа-тамшылы – аэрогенді жол;3. Алиментарлы жол – нжіспен ластанан тама, су.
Инкубациялы кезеі – 1-3 апта, ауру аымы жеіл трде теді. Иммунитет – траты. Антигендік рылысы ж/е патогенезі эпидемиялы Провачек риккетсиясымен сас.
Эндемиялы бртпе сзекті зертханалы диагностикасы. Серологиялы діс – АР, КБР, ПГАР олданылады. Биологиялы діс – патологияыл материалмен (науасты аны) теіз шошасын рса ішінен заымдайды. Реакция о болса, переорхид дамиды. Диагноз эндемиялы бртпе сзек. Реакция теріс болса эпидемиялы бртпе сзек.