Лекция. Шифрлаушы кестелер. Сиырлы квадраттарды пайдалану

· Шифрлаушы кестелер.

· Сиырлы квадраттарды пайдалану.

· «Скитала» орын алмастыру шифры.

 

Шифрлаушы кестелер. айта рлеу дуірі басталаннан бастап криптография да айта дами бастады. Сол заманы орын алмастыру шифрлары ретінде шифрлаушы кестелер пайдаланылан.

Шифрлаушы кестелерде кілт ретінде :

· кесте лшемі;

· орын алмастыруды беретін сз;

· кесте рылымы ерекшеліктері пайдаланылады.

 

Е кп тараан трі - кесте лшемі кілт болатын арапайым орын алмастыру. Мысалы: «МЕН ОМУ, ИНФОРМАТИКА МАМАНДЫЫ СТУДЕНТІМІН» хабарламасын баан бойынша жазамыз.

 

М	М	О	И	М		Д
Е	У	Р	К	А	Ы	Е
Н	И	М	А	Н	С	Н
О	Н	А	М	Д	Т	Т
	Ф	Т	А	Ы	У	І

 

 

Кесте 7 бааннан, 5 жолдан трады. Шифрмтін алу шін жазуларды жол бойымен 5 ріптен блейік.

«ММОИМ ДЕУР КАЫЕН ИМАНС НОНАМ ДТТФ ТАЫУІ» хабарламасы алынады.

Хабарламаны жіберуші мен алушы алдын-ала жалпы кілт ретінде кесте лшемін пайдалануды келісіп алуы тиіс. Алынан шифрмтінді айта ашу шін кері арай амалдар орындалады.

Келесі орын алмастыру кілт бойынша бірлік орын алмастырудеп аталады. Бл дісті айырмашылыы кесте баандары кілттік сзге не сандар жиынына байланысты орын ауыстырылады. Мысалы: «ШЫМКЕНТ» кілттік сзін алып, «МЕН ОМУ, ИНФОРМАТИКА МАМАНДЫЫ СТУДЕНТІМІН» мтінін шифрлайы. Осы сзді алфавит бойынша орналасуын арастырайы.

Е-1 Т-5

К-2 Ы-6

М-3 Ш-7

Н-4

 

 

Алашы кесте Шифрланан кесте

Ш	К	Т	М	Н	Е	Ы
М	М	О	И	М		Д
Е	У	Р	К	А	Ы	Е
Н	И	М	А	Н	С	Н
О	Н	А	М	Д	Т	Т
	Ф	Т	А	Ы	У	І

Е	К	М	Н	Т	Ы	Ш
	М	И	М	О	Д	М
Ы	У	К	А	Р	Е	Е
С	И	А	Н	М	Н	Н
Т	Н	М	Д	А	Т	О
У	Ф	А	Ы	Т	І

 

 

Сонымен, сандарды су реті бойынша орналастырды. Алынан кестедегі ріптерді жол бойымен 5-ден топтап келесі шифрмтінді аламыз:

МИМО ДМЫУК АРЕЕС ИАНМН НТНМД АТОУФ АЫТІ

 

Жіберілетін хабарламаны бдан да толыыра жасауы ажет болса, бір рет шифрлааннан кейін, таы да айта шифрлауа болады. Мндай шифрлау екілік орын алмастырудеп аталады. Бл жадайда орын алмастырулар баандар жне жолдар шін жеке-жеке аныталады. Алдымен, кестеге хабарлама мтіні жазылады, содан со баандар, кейін жолдар орын ауыстырылады.

 

Сиырлы квадраттарды пайдалану. Сиырлы квадраттар деп 1-ден бастап зге де сандармен толтырылан, р баанны, жолды, диагональды осындысы бір санды беретін квадрат кестелерді атайды. Шифрланатын мтінді яшытар номерлеріне сйкестендіріп сиырлы квадраттара жазады. Соынан, осы кестені мазмны жол бойынша жазып алса, ажетті шифрмтін алынады.

Мысалы: «ИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСЫ» хабарламасы шін

 

						Д	Ф	Н	А
						Р	К	А	Т
						И	М	А	К
						О	Е	Ф	И

 

Пайда болан шифрмтін: ДФНА РКАТ ИМАК ОЕФИ

· 3*3 лшемді сиырлы квадраттар саны біреу ана;

· 4*4 лшемді сиырлы квадраттар саны 880;

· 5*5 лшемді сиырлы квадраттар саны 250000.

 

«Скитала» орын алмастыру шифры. Бізді эрамыза дейінгі V асырда Спарта басарушылары жасы ойластырылан скери байланыс жйесімен жмыс жасаан жне з хабарламаларын е алашы криптографиялы рылы «скитала» кмегімен шифрлаан.

Шифрлау келесі діспен жргізіледі. Цилиндрлік трдегі серіппеге пергаменттер орап, оан мтін жазан. Сонан со серіппеден пергаментті жазылан мтінмен бірге шешкен. Пергамент бетінде жазулар шашырай орналасады.

Мысалы: «ИНФОРМАТИКА» сзін серіппе шебері бойымен жазса

«ИРМНАКФТАИО» шифрмтінін алуа болады. Шифрмтінді айта ашу шін шифрлау ережесін жне серіппе диалектрін білу ажет.

 

дебиеттер:

1. Дйсенов Н.Ж., Егенова .М., Кшкінбаева М.Ж. Компьютерлік жйелердегі апаратты орау.

2. Балапанов Е.., Брібаев Б., Дулетлов А.Б. Жаа информациялы технологиялар: информатикадан 30 саба.-Алматы:ЖТИ,2003,-408 б.

3. Байжманов М.., Жапсарбаева Л.. Информатика. Жоары оу орындарды студенттеріне арналан оу ралы. –Астана: Еуразия лтты университеті, 2004, -224 б.