Теріні анайналым жйесі.
Дріс №1
Таырыбы: Теріні анатомиясы. Тері бртпелеріні біріншілікті жне екіншілікті морфологиялы элементтері. Патогистология.
2. Масаты: Тері рылысын, эпидермистаы негізгі патогистологиялы згерістерді, дерма жне гиподерманы мегеру; терідегі жне шырышты абаттаы тері бртпелеріне морфологиялы сипаттама беру.
3. Дріс тезистері.Дерматология – тері аурулары туралы ылым. алыптыдаы жне патологиядаы теріні рылысы мен функциясын мегеру, организмні ртрлі патологиялы згерістеріні тері ауруларына сері, ртрлі ауруларды этиологиясы мен патологиясын тсіндіру, тері ауруларыны диагностикасын, терапиясы мен профилактикасын зерттейді.
Дерматология клиникалы медицинада венерологиямен тыыз байланыста, венерологиялы ауруларды клиникасын, емі мен профилактикасын мегереді, бл инфекциялы ауруларды негізгі берілу жолы- жыныс жолдары арылы берілуімен байланысты.
Тері жне венерологиялы аурулар клиникалы трыда кпсимптомно. Ауруды ртрлі кезеінде олар терапиялы, жйке жйесі, урологиялы, гинекологиялы жне баса ауруларды белсендіруі ммкін. Науастарды кп блігі медициналы кмекке дерматовенеролога емес, баса мамандара аралады. Бндай жадайда диагнозды дрыс ою жне эпидемиологияа арсы шараларды уаытында жргізу ауіпті тері мен венерологиялы ауруларды алдын алуа кмектеседі.
Эпидермис.
Эпидермис-эпителиймен крінеді, даму кезеіне байланысты келесі абаттарын бледі: 1. негізгі, 2 .тікенекті, 3. тйіршікті, 4. жылтыра 5. мйізгекті
Негізгі абат- цилиндр формалы жасушалар атарынан трып, теріге перпендикулярлы орналасан. Негізгі эпителиоциттер арасында аралы жасушалар бар, онда аралы иілімдер мен десмосомалар крінеді.
Базальді эпителиоциттер цитоплазмасында негізінен ядроны оршап меланин жасушалары орналасан, оны саны тері тсіне жне нсілдік ерекшеліктеріне байланысты.(Ю.К.Скрипкин). Сонымен оса пигментация дрежесі меланоцит санына емес, фунциональді абілетіне байланысты (Н.З.Яговдик).
Негізгі абатта митоз жреді, оны 4 сатысын бледі:
1. Саты, ядролы ДН- ны синтезі жреді
2. Премитотикалы саты
3. Бліну сатысы- мета- ана- телефазаны оса
4. Постмитотикалы саты ДН синтезі
5. Эпидермис 59-65 кнде ауысады.
Электронды микроскопия негізгі абатты жасушаларын крсетеді, яни р жасуша сырты жасушалы мембранамен шектелген, беткейі атпарланан, тегіс емес. Ядро да сырты жне ішкі мембранамен шектелген, рамында бір немесе екі ядрошы бар, контуры тегіс емес, тыыз орналасан грануладан трады.
Негізгі эпителиоцитті цитоплазмасында ртрлі органоидтар орналасан (митохондрия, эндоплазмалы тор, Гольджи аппараты, рибосома, лизосома, жасуша орталыы), сонымен оса арнайы рылымдар (тонофиламенттер, меланин гранулалары, май тамшылары). Тонофиламенттер шоырлара бірігіп (тонофибрилла), ш баыта орналасады: ядро айналасына, жасуша зындыына жне оны мембранасына баытталан.
Меланин бл жасушаларда, дгелек тзіліс ретінде меланосом жиынтыы трінде кездесіп, мембранамен апталан меланосом жне гранулярлы матрикс топтарынан трады.
Аралы иілімдер немесе десмосомалар жеті абатты рылыстан трады. Олар екі «диск байланысулардан» ралып, электронды- млдір зонамен блінген. Зонаны орталы блігінде аралы байланыс абаты немесе орталы пластинка аныталады.Орталы пластинканы екі жаынан тыыздыы аздау аралы абат немесе цитоплазманы сырты абаты орналасады.
Негізгі абатта эпителиальді жасушалардан баса меланоциттер болады, осы абатты барлы жасушаларыны 25% райды, оларда ашы бояу мен ара оыр ядросы болады.Электронды микроскоппен кргенде меланоциттер десмосомадан трмайтын сінді жасушалардан трады, соны нтижесінде олар эпителииттер арасында бос жайылан. Оны сінділері зын.
Меланоцит ядросы гетерохроматинді дгелек немесе дрыс емес формалы.Цитоплазма кптеген митохондриялардан, эндоплазмалы тордан, рибосома, полисомалардан трады. Меланин гранулалары негізінен сінділерінде меланосом трінде орналасады. Меланинні даму сатысына арай меланоцит рылысы згеріп отырады.
Меланоцит синтез процесі келесі трде теді. Рибосомада тирозиназа ферменті орналасады, ол эндоплазмалы тор арылы Гольджи аппаратына теді, бнда премеланосом тзілуіні бастауы болатын аморфты затты конденсаты болатын жер. Кейін премеланосома меланосомаа айналады. Цитоплазмада активті синтез кезінде цитоплазмалы фибриллалар кбейеді, яни олар эпидермис жасушасына меланинді ткізеді. Эпидермоциттерге меланинні туіні механизмі, эпидермис жасушаларыны меланоцит сінділеріні блігі ретінде фагоцитоздаы меланин грануласына негізделген.
Меланогенезді реттелуі гипофизде тзілетін меланостимулдеуші гормонмен жзеге асады, сонымен оса адреналин, норадреналин, аланша без жне жыныс гормондарымен реттеледі.Пигмент тзілуін ультраклгін суле, ионизирлеуші радиация, кейбір химиялы заттар белсендіреді. Меланин тзілуіне кейбір друмендер, оны ішінде друмен С аздаан рл ойнайды.
Тікенектіабат- негізгі абатты астында орналасан жне кубты формалы 5-10 атар жасушалардан трады, ал тйіршікті абата жаындаанда жалпа формаа ие болады. Электронды микроскоп дерегі бойышша жасушаларды тіркелуі жзеге асады, біріншіден протоплазматикалы сінділерді енуі бір жасушадан екіншісінен тередей тседі, екіншіден десмосомаа байланысты. Десмосома арнайы рылыма ие, екі кршілес жасушаларды элементтерінен тзілген. р десмосома жасуша абатында арама- арсы орналасан тыыздалу ошаынан ие жне арсында орналаан цитоплазма аймаы жне жасушааралы зата іргелес .
Тікенекті абатты домала ядро жасушалары хромотинге кедей жне ашытау боялады.Негізгі абата жаын жатан бл атарды жасушаларында митозды анытауа болады.
Тікенекті абатты жасушаларыны ерекшелігі болып, цитоплазмадаы кератиносома немесе Одланда денешігіні болуы. Негізінен олар цитоплазманы перифериялы блімінде, кейде аралы жасушаралыта орналасады. Соы уаытта бл денешіктерде кейбір ферменттерді активтілігі аныталды: ышыл фосфатаза, эстераза.
Тікенекті абатта Лангерганс жасушалары немесе эпидермальді макрофагоциттер аныталды. Оларды цитоплазмасында ферменттер бар: аминопептидаза, эстераза, ышыл фосфотаза, холинэстераза. Электронды микроскопта біркелкі тыыздытаы хроматинді тісті ядро тн. Цитоплазмада митохондрий, Гольджи аппараты, рибосома, вакуоль бар.
азіргі уаытта Лангерганс жасушаларыны мезенхимальді шыуы туралы деректер бар. Кейбір авторлар оны ызметін иммунологиялы процеспен байланыстырады.
Тікенекті абатты цитоплазмасында жасушадан жасушаа тпейтін, ал цитоплазма сінділерінде аяталатын тонофибриллаларды кездестіруге болады, .
Тйіршікті абат-ртрлі алыдытаы 1 ден 10 а дейінгі жасушалар атарынан трады. Тйіршікті абатты жасушалары созылмалы ромб трізді формаа ие, ядросы орталыта орналасан. Ядро домала немесе сопаша формалы, жайылан, гемотоксилинмен боялады. Цитоплазмасында кератогиалинді гранулалар бар.
Электронды микроскопта аралы жасушаларды тмен жатан абаттармен салыстыранда азаюы аныталады, ал сырты жасуша мембранасыны алыдыы лкейген. Ядро тере инвагинацияланан ядролы абыты пикнотикалы трге ие. Ядрошытар шаын, домала формалы. Органоидтар аз айындалан жне тонофиламент жйесі де.Кератогиалин грануласы дрыс емес формалы, гомогенді немесе тйіршікті трде. Химиялы зерттеу бойынша, 99% протеазадан трады, ал алан блігі липидтер мен карбогидраза райды. Тйіршікті жасушаны цитоплазмасында кератогиалин тйіршігінен баса кп млшерде кератиносом бар.
Жылтыра абат- шынытріздес, айрыша ауызды заттан трады, май тамшысын еске салатын атты марау бояулы жне «элеидин» деген ата ие. Элеидиннен баса гликоген жне май заттары(липоидтар, олеин ышылы) аныталады.Бірнеше созылыы жасушалар атарынан трады.
Ол эпителиальді абаты алы айматарда алаан, ая терілерінде жасы аныталады.
Мйізгекті абат-эпидермисті жоары абаты, сырты ортамен байланысады жне ртлі сырты серлерге траты арым- атынас жасауымен ерекшеленеді. Ол жа ядросыз мйізделген, зындыа созылан, бір- бірімен тыыз байланысан, мйізгекті жасушалары- кератинге толы жасушалардан трады. Кератин рамына- цистин, аргинин, лизин, гистидин кіреді. Мйізгекті абатта осы абатты барьерлік ызметін атаратын липидтер аныталады. Мйізгекті абытар тменгі жне ортаы абатта бір- біріне тыыз байланысан, ал беткей абатында борпылда жне жеіл тсіп алады.
Электронды микроскоппен мйізгекті абытар жасуша мембранасымен оршаланы, тегіс емес контурын, бір- бірінен алшатаан аралыты круге болады.
Кератиннні мйізгекті абыта орналасуына байланысты мйізгекті абатты 3 атара блуге болады: негізгі, аралы, беткейлік. Негізгі атарда абытар талшыты кератинмен шаын толан, келесі атарларда тмен электронды тыыздытаы талшыты кератин аныталады.
Меншікті тері- дерма.
Негізгі массаны коллаген, эластин жне ретикулярлы талшы, оларды арасында жасуша элементтері болатын талшыты субстанциядан трады.
Дерманы негізгі заты тіндік сйытыпен аныан аморфты субстанциядан трады. Ол ауызбен байланысан ртрлі
мукополисахаридтерден(гиалурон ышылы, хондроитинклгін, кератосульфат) трады. Аморфты зат фибробластардан, гистиоциттерден, базофилдерден ндіріледі.
Дерма эпидермис пен теріасты май жабаты жасушаларыны арасында орналасады.
Онда 2 атарды бледі: емізікті жне торлы. Емізікті атар эпидермистен беткей антамырлар торларына дейінгі орналасан дерма блігі. Торлы атар айын шекарасыз теріасты май абатына теді.
Меншікті тері талшыты субстанциядан, днекер тін талшытарыны арасында орналасан коллагенді, эластикалы, аргирофильді талшытан жне рылымсыз аморфты аралы заттан трады. Дерманы емізікті атары жа коллаген талшытарыны будасынан жне аз клемде жа эластикалы жне преколлагенді талшытан трады. Торлы атарда коллаген будалары шаын жне алыдай бастайды, оймалжын ілмекті тора айналады.
Негізінен торлы атарды рылымын тері беріктігіне, біркелкі емес ртрлі аймапен анытайды.
Коллаген талшытары буда трінде орналасады. Емізікті атарда будалар жа, эпидермис беткейінде перпендикулярлы орналасады, ал торлы атарда олар алыдау жне эпидермиса параллельді орналасады. Коллаген талшыыны негізін крделі ауыз- коллаген райды.Олар ышыл бояулар- эозин, фуксинмен жасы боялады. Электронды микроскоппен араанда коллаген талшытары бір- бірімен цементтеуші заттармен байланысан коллаген фибриллаларынан трады. р фибрилла клдеен крініске ие.
Эластикалы талшытар-резорцин- фуксинмен ара- ккке боялады.Ол ауызды комплекстен жне мукополисахарид серасынан трады.
Коллаген жне эластикалы талшытардан баса , дермада ретикулярлы талшытар болады, олар антамыр айналасында, май жне тер бездері, шаш фолликуллаларында субэпидермальді орналасады. Олар жа коллаген фибриллаларынан трады.
Торлы жне сіресе емізікті атарда алыптыда аз клемде ртрлі жасушалы элементтер болады: фибробласттар, гистиоциттер, лимфоциттер, плазматикалы блтты жасушалар.
Фиброциттер жне фибробласттар ртрлі функциональді мінезге ие, яни фибробласттар кбірек активті. Фибробласт зындыы 15-20 мк, ол РН-лы те ірі ядродан трады. Цитоплазмада митохондрия, эндоплазмалы тор, Гольджи аппараты, рибосома, фибриллалар болады.
Гистиоциттер-антамыр жолында фибробласттар арасында аз клемде кездеседі. Гистиоциттер дифференциясына арай ртрлі морфологиялы крініске ие: фагоциттеуші гистиоциттер, гистиоциттер, синтездеуші ауыздар арнайы секрециялы ызметіне жне жиналуына арай блінген. Цитоплазмада кп млшерде РН, гликоген, фосфолипид, липопротеидтер болады.
Гистиоцит дрыс емес формалы жасушалармен бірге кптеген псевдоподиялар, ірі ядро, тере инвагинацияланан ядро абатынан трады.
Тіндік базофилдер немесе блтты жасушалар дермада антамыр жолында, шаш фолликулаларында, дерманы емізікті атарында орналасан. Оны цитоплазмасында арнайы гранулалар болады.Олар ауыз жне гепарин, сонымен оса гистамин, серотонин, фосфолипидтерден трады.
Плазмалы жасушаларалыпты теріде аз кездеседі. Олар ірі, ядросы сопаша формалары. Цитоплазма базофильді, РН-сы кп.
Лимфоциттер-дгелек формалы лкен емес жасушалар, хроматиннен тратын ядроа ие. Реакция тріне байланысты, Т- лимфоцит, жасушалы жне В- лимфоцит, гуморальді типті иммунды жауапты тудырады. Олар ртрлі морфологиялы рылыма ие, Т- лимфоциттер- беткейі тегіс, В- лимфоцит- беткейі кедір- бдыр.
Дермада шаштар, май жне тер бездерінде, сонымен атар блшыетте, антамырында, жйке жйесінде жне жйке аяшаларында орналасан.
Теріасты май абаты
Гиподерма дерманы торлы атарынан шыан жне керімді тордан тзілуші Коллагенді жне эластикалы талшытарды кп будасынан тратын жне ілмекте май жасушаларыны ірі жиынтыы- май тіндеріні бліктері кездеседі. Гиподермаа тыыз днекер табашасынан тратын тері фасциясы кіреді.
Гиподерманы алыдыы р адамда жне денені р аймаында ртрлігімен ерекшеленеді. алыптыда бас аймаында алыдыы 2 мм, ара аймаында 5-10 мм, іш аймаында бірнеше см-ге жетуі ммкін. Гиподерма механикалы заымданулар мен тонудан сатайды.
Теріні анайналым жйесі.
Теріні анайналым жйесі бірнеше антамыр рімінен трады. Фасциядан шыан ірі артериялы антамырлар теріасты май абатына те отырып, жолда май бліктеріне тарматар береді. Дерма жне гиподерма шекарасында бл артериялар тарматар бледі, олар горизантальді баытта жне бір- бірімен анастомоздалынады. Теріде тере артериальді рімдер пайда болады, одан шыан тарматардан тер бездеріні тостааншалары, шаш фолликулалары жне май бліктері оректенеді. Сонымен оса, тере артериалды рімдерден ірі артериалар ктеріледі, ол емізікасты атара жетіп беткейлі артериалды рім тзеді. Осы рімнен шыан майда артериалды тарматар блшыетті, май, тер бездерін, шаш фолликулаларын оректендіреді.
Емізікастындаы рімдерден де артериалар теді, біра анастомозданбайды. Одан емізікке баытталан капиллярлар теді жне артериалды тамыра араанда кедеу венозды капиллярлар трінде айтып келеді.
Теріде венозды тамырлар ш рім тзеді: емізік астына, дерманы тменгі бліміне жне теріасты май абатына. Эпидермис антамырсыз.
Тамырды эндотелиі фаго- жне пиноцитоза бейім, ткізуді негізделген, онда кптеген ферменттерді белсенділігі аныталады, соны ішінде энергетикалы алмасуды ферменттері, эстераза, холинэстераза.