Тірі жйелерді йымды дегейлері.

54. Траты даму жне экологияны рлі. Траты дамуа талап - табии орларды жне жйелерді жеткілікті трде бзбай, болашата да экономикалы пайда табатындай сатау. Экология наты зерттеу объектісі мен зерттеу ортасына арай жіктеледі. Адам, жануарлар, сімдіктер жне микроазалар экологиясы деп блінсе, з тарапында бл экологиялы баыттарды жеке тр ретінде немесе бірлестік ретінде арастырып, олара сер задылытарын космоста, суда, ауада немесе баса да бір орталарда зерттеулер жргізу арылы алуа болады. Тірі азалар тропикалды, алыпты жне полярлы ауматарда, сонымен атар табии, жасанды, антропогендік (адам жасаан) немесе згертілген орталарда тіршілік етеді, таы ескеретін жай осы орталарды сипатына да (таза немесе таза еместігіне) оларды тіршілігіні туелділігі.

Осы кнгі экология мыналара:

- зерттеу объектісіні лшеміне байланысты: аутоэкология, демэкология, синэкология, ландшафтты экология, мегаэкологияа;

- зерттеу затына байланысты: микроазалар экологиясы, грибтер экологиясы, сімдіктер экологиясы, жануарлар экологиясы, адам экологиясы, ауылшаруашылы экология, ндірістік экология, жалпы экология;

- тіршілік ортасы мен рамы бойынша: жер экологиясы, таза су оймалары, теіз экологиясы, иыр шеткі солтстік экологиясы, таулар экологиясы, химиялы экологияа;

- затты зерттеу бойынша: аналитикалы , динамикалыа;

- уаыт факторы бойынша: тарихи жне дамушы болып блінді.

55. Туман аулаыштар (талшыты фильтрлер).Ауаны ышыл, майлы туманнан ж\е баса сйытардан тазалауа талшыты фильтрлер олданылады. Оларды жмыс істеу принципі—ауырлы кшіні серінен кеуекті бетіне талшытарды тсуімен тсіндіріледі. Туман аулаыштар 2-ге блінеді.

1. Тмен жылд-ты( )

2. лкен жылд-ты( )

Талшыты тмен жылдам-ты туман аулаыштар те лкен тиімділікті(0,99-а дейін) амтамасыз етеді. Сонымен атар блшек размері 3 мкм болса да, сол блшектерді толыымен жтады.

Ал жоары жылд-ты туман аулаыштар кіші габаритті размерде болады ж\е газды туманны 3 мкм лшемінен аз болатын блшектерін тазалауды амтамасыз етеді. Оларды тазалау тиімділігі 0,9-0,92.

56. Фильтрлер (жмыс істеу принциптері, трлері).ндирис орындарында вентиляция ауасын зиянды газдардан сонымен бирге газды зиянды заттардан ондиристик ж/е санитарлы турде тазалау ушин колданылады. Фильтрлеу процесси кауипти откелде зиянды заттар болшектерин устау аркылы журеди.Зиянды заттар болшектери откелдин бетине жинакталады. Боликтердин фильтр элементинин бетине шогуи жанасу асеринен, сонымен бирге диффузиялык, инерциялык, гравитациялык шогуи аркылы болады. Откелдин турлери:

1. зернистик кабатты (козгалмайтын еркин жайылган материал)

2. майысатын откелден жасалган(мата, войлук, резина,пенополиурутан).

3. жартылай катты материалдар.(токылган торлар, пресстелген спиральдар)

4. катты материалдар.(кауипти керамика, кауипти металлдар)

Фильтр элементтерин ар турли маталардан ж/е кииздерден жасайды.

57. Ша концентрациясын баылау дістері.Зиянды заттар концентрациясы баылау дістеріне гравитациялы, радиоизотопты ж/е оптикалы дістерді жатызуа болады.

Гравитациялы діс—ша газды аыннан ша бліктері блініп ж/е оларды массасын анытау болып табылады. лшеу процесі крделі.

Радиоизотопты діс – радиоактивті сулелену нтижесінде ша бліктеріні сулені абылдауына ж/е сіндіруіне негізделген. дісті ателігі ±15%.

Оптикалы діс – бл дісте шадалан газ аыныны ша концентрациясына туелділігі н/е физикалы асиетіні ша алдытарына туелділігі олданылады

58. Ылалды трде ша аулаыштар (жмыс істеу принциптері, трлері).Газды ылгалды турде тазалаушы аппараттар кен тараган. Ойткени олар киши шан боликтерин жогары тиимдиликте тазалайды. Сонымен бирге жарылыска кауипти ж/е жанатын газдардан шанды тазалауга мумкиндик береди. ылгалды тазалаушы аппараттар шан боликтеринин суйыктыктын тамшы бетинен н/е суйыктык кабатына шогу принципинен жумыс истейди. Шан боликтеринин суйыктыкка шогуи Броумдык козгалыс ж/е инерция кушинин асеринен болады.инерция куштери шан боликтерине ж/е суйыктык тамшыларына олардын бир-бирине жакындаган кезинде асер ол куштер тамшынын ж/е боликтердин массасына ж/е олардын козгалыс жылдамдыгына асер етеди. Киши олшемдеги шан боликтери жеткиликти кинетикалык энергияга ие емес.сонд.,броундык козгалыс осы киши олшемдеги боликтерге тан. Броундык козгалыс есебимен газды шан боликтеринен тиимди тазалау ушин аппараттагы газ агыны козгалысынын жылдамдыгын азайту кажет. Жогарда айтылган 2 куштен баска шогу процесине турбулентти диффузия электрлик зарядталган болшектердин озара катынасы, конденсация, булану процестери ж/е асер етеди. Курылымы б-ша ылгалды шан аулагыштар Вентур Скруббери форсундык ж/е орталыктандырылган Скрубберлер соккы инерция туриндеги аппараттар Барботажды кобиктик аппараттар ж/е т.б. болып болинеди.

59. Экологияны ылым ретіндегі анытамасы. Экологияны масаты жне міндеті.«Экология» терминін ылыма 1866 ж неміс алымы Э.Геккель енгізді. Грек тілінен аударанда ол й туралы ылым деген маынаны білдіреді.(ойкос-й, туратын жер,логос-ілім). Э.Гекель бл ылымны анытамасын былай тжырымдады: «Экология деп, біз табиат экономикасына атысты барлы білімдерді – жануарларды оны оршаан органикалы жне бейорганикалы ортамен, сіресе, зімен тікелей немесе жанама атынаста болатын жануарлармен жне сімдіктермен зара ынтыматасты н/е астасты, жаулы рекеттеріні бкіл жиынтыын зерттеуді тсінеміз». Масаты-азастандаы ж/е шет елдердегі экологиялы жадайды дамуы ж/е азіргі кездегі жадайы туралы білім бері,табиатты пайдаланудаы жаа дістер мен технологияларды ойлап шыарудаы негізгі халыаралы бет алыстармен таныстыру. Экология-оршаан орта мен тірі организмге керек жадайларды згертуді ж/е отайластыруды жолдарын анытауа ммкіндік беретін, тірі организмдер мен оларды жйелеріні оршаан ортамен зара атынасы, оларды бір-біріне сері мен зара сіісуі туралы ылым. Экология барлы дегейлердегі аза стілік биологиялы жйелерді йымдасуы мен тіршілік ызметі туралы ылыма айналды. 60-70ж-на дейін экология биологияны шеберінде дамыды. Адам бл жйелерде арастырылмады, себебі,оны оршаан ортамен зара арым-атынасы биологиялы емес, леуметтік задылытара баынады деп есептелінген. Шындыындада адамны биосф-ы орнын екі жаты арастыруа болады. Бір жаынан ол биологиялы тр ретінде планетаны экожйесіні рам блігі болып табылады. Екінші жаынан, баса тіршілік иеерінен ерекше адама биологиялы емес, леуметтік-мдени ажеттіліктер мен даму механизмдері тн. Ол техниканы, жаа жасанды заттарды жасап, имараттар мен жолдар салады.осыан байланысты,ол брын пайдаланбаан кен,мнай, ааш ж/е т.б. оршаан орта ресурстарын олданады. Сонымен атар,табиата,оан тн емес алдытар-пластик, металл, рылыс материалдары шыарылады.Ауаны,суды,топыраты ластануы, алпына келмейтін табии ресурстарды сарылуы, биосфераны тратылыыны бзылуы мен ауантрлігіні кемуі, адамдарды денсаулыыны ж/е мір сру жадайларыны нашарлауы кшейіп отыр.

60. Электр фильтрлері (жмыс істеу принциптері, трлері).Электрофильтр комегимен тазалау газдарды шаннан ж/е туманнан тазалаудын кедерги кундеги бирде-бир тури. Бул процесс карондык разряд зонасында газдын соккылык иондалынуына ж/е ион зарядтарынын боликтерге берилуин ж/е олардын электродтарга жабысуына негизделген. Электрофильтрге тусетин ластанган газдар сырткы асердин есебинен иондалган болады. (рентген саулелери, радиоактивти саулелер, космостык саулелер, газдын кызуы ж/е т.б.). сондыктанда олар еки электрод арасында калып электр тогын откизуине кабилети бар. Токтын шамасы иондар санымен электродатр арас-гы кернеуге байл. Крнеу кобей сайын электродтар арас-гы козгалыстар сол козгалыска коп иондар катысады ж/е токтын шамасы газдагы барлык иондардын осы козгалыска катысуына дейин оседи. Кернеудин осуине карамастан токтын шамасы туракты болады, оны каныгу тогы д.а. корондык ж/е шогу электрод арк арасында электр ориси туындайды. Шогу электроннан корондык электродка багытталган жел куши кернеуликти азайтады. Электродка кернеу тузеткиш арк. бериледи. Uкр = Екр*R1*ln R2 / R1. Екр – корона пайда болатын эл. Орисиндеги критикалык кернеу (В/м). R1,R2 – корондык ж/е шогу электродтардын радиусы.

61. Ядролы жарылысты адамзат шін аупі. (Семей полигоны жне т.б.). азіргі кезені зекті мселелеріні бірі радиациялы ластану.Радиоактивті ластанумен кресу алдын алу сипатында ана болады. Себебі ластануды нейтралдайтын биологиялы ыдырату дістері де, баса да механизмдері де жо. оректік тізбек бойынша тарала отырып, радиоактивті заттар азы-тлік німдерімен бірге адам азасына тсіп адам денсаулыыны зиянды млшерге дейін жиналуы ммкін.