Пайдаланан дебиеттер

ОСЫЛАН Н САЛЫЫ

 

Кіріспе

азастан Республикасы XXI крделi згерiстермен ая басты. Бл мселенi зектiлiгi лемдiк экономикалы ауымдастыта елiмiздi нарыты баытта дамушы ел деп танылуымен арта тстi. Себебi Елбасымыз атап крсеткенiндей “мемлекетiмiз лем таныан, алдыы атарлы елдер атарына осылуы керек” деп атап крсеттi. Сондытанда болар бгiнгi кнi экономикалы дамуды тиiмдi жолдарын табу туралы мселелi сратар ке трде талылауа тсiп отыр. Ол шiн елде траты экономикалы су жне соны жзеге асыру шiн экономикалы жйелердi тиiмдi ызмет етуi болып табылады.

осылан н салыы – жанама салы трі, осылан нны мемлекеттік бюджетке аударылатын блігі, бюджетті маызды кздеріні бірі. Ксіпорын, бір жаынан, сатылан німдерден осымша н салыын алушы болса, екінші жаынан, жабдытаушылардан ндіріс ралдарын сатып алушы ретінде осылан н салыын тлеуші болып табылады. осылан н салыын тлеушілер салы кодексінде белгіленеді. Мемлекеттік бюджетке тленетін осылан н салыыны клемі ндірушіні сатан тауары шін есептелген салы пен жабдытаушылара шикізат, материалдар, отын мен энергия, т.б. німдер шін тленген осылан н салыыны айырмасы негізінде есептеледі, яни салы тлеушілер осылан н салыын тауарларды ндіруге (жмыстарды орындауа, ызмет крсетуге) жмсалан материалды шыынды шегере отырып есептейді. Салы салынатын айналым бойынша бюджетке тленуге тиіс осылан н салыыны сомасы, салы кодексіне сйкес, салы салынатын айналым бойынша есептелген осылан н салыыны сомасы мен шегерімге жатызылан салы сомасы арасындаы айырма ретінде аныталады.

осылан н салыы тиімді пайдалану шет елдердегі тжірбиелерде аныталып отыр, атап айтанда осы салы либерализациялы баамен байланысады, жоары баа болса салы сомасы сонша жоары болады.

Экономикадаы трасызды жадайда дрыс олданылмаан осылан н салыы сатып алушылара теріс сер етеді . Сонымен атар тауар шыырушыа да теріс серін тигізеді. Соы кездері азастанны экономикалы даму дерісін амтамасыз ету масатында осылан н салыыны млшерін азайту шаралары іске асырылуда. 2004 жылды 1 атарынан бастап салы тлеушілер осылан н салыын 12% млшерінде тлейтін болды.

 

1 осылан н салыыны экономикадаы мні жне мазмны

азіргі уаытта азастан Республикасында жанама салытарды 2 трі бар: осылан н салыы жне акциз. Осыларды ішіндегі е маыздысы 1992 жылы енгізілген осылан н салыы болып табылады. Бл салы бюджет кірістерін райтын салыты тсімдерді ішіндегі негізгі салытарды бірі.

Салытар жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдер туралы азастан Республикасыны Кодексі ( Салы Кодексі ) бойынша осылан на салынатын салы деп тауарларды ндіру жне оларды айналысы процесінде осылан, оларды ткізу бойынша салынатын салы айналымыны ныны бір блігі бюджетке аударуды, сондай-а азастан Республикасыны аумаындаы тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады.

Бл салыты ерекшелігі – оны салы салынатын объектісі сатудан ( ткізуден ) тскен бкіл тсім – аша емес, тек салы салынатын айналым мен салы салынатын импорты амтитын осылан н болып табылатындыында. осылан н салыы дние жзіні 40-тан астам елінде соны ішінде Еуропа Экономикалы Одаа мше 17 елінде пайдаланылады. Бл салыты артышылыы келесіде:

- тлеушілер шін салыты есептеу салыстырмалы арапайым;

- бааларды згеруіне, тлеушіні аржылы ахуалына арамастан мемлекет бюджетіні кірістерін алыптастыруыны сенімді жне траты базасын амтамасыз етеді.

осылан н салыы ндірісті р кезеінде рылатын н сіміні бір блігін бюджетке аударады. азіргі уаыттаы осылан н салыын есептеу механизмі осылан нды анытауды ажет етпейді. 1997 жылдан бастап егер келесідей шарттар орындалатын болса, осылан н салыыны тленген сомасы есепке алынады:

- сатып алынан ( импортталатын ) тауарлар ксіпкерлік ызметте олданылады;

- сатып алынан тауарлар шот-фактурамен рсімделіп, онда осылан н салыыны сомасы жеке бір жолда крсетілуі тиіс;

- салы тлеушілер осылан н салыы бойынша есепте труы ажет.

 

осылан н салыын механизмін жетілдіру шін салыты дифференцияланан ставкаларын орнатуымыз ажет. Олар жоарлатылан жне тмендетілген болып блінеді. Тмендетілген салы ставкасы бірінші ажеттіліктердегі тауарлара, ал жоарлатылан салы ставкасы екінші ажеттіліктегі тауарлара орнатылады. осылан н салыын алуды тауарды сату кезінде рбір сатушы жзеге асырып отырады. Алынан сома зі тлеген осылан н салыыны клеміне азайтылады да айырмасы мемлекетке тленеді. осылан н салыы ттынушылара кшті серін тигізетін боландытан оны олданылуы лшеніп, талданып жасалумен ерекшелінеді. Одан баса осылан н салыы оамда ттыныланатын барлы тауарлар мен ызметтерге осылады.

Сол себептен осылан н салыы тауарды сатылу баасына осылатындытан оны баасын лайтады. сіресе, бл Туелсіз мемлекеттер Достастыына мше елдерде жне азастанда осылан н салыын алу механизміні лі де жоары дегейде болмаандытан осы елдерді тжірибесінде кездеседі.

ртрлі тауарлара осылан н салыын енгізуді нтижесінде мемлекетті алатын пайдасы ртрлі болып келеді. Мнда сранысты икемділігіне туелділік кп. Сраныс икемділігі бірінші ажеттіліктегі тауарлара сер етпейтіндіктен, баса тауарлардаы осылан н бірінші ажеттілік тауарлара араанда жоары болады. Сранысы икемсіз тауарлара осылан н салыыны дегейі тмен болды. Бларды е маыздысы бірінші ажеттіліктегі тауарлар. осылан н салыыны тауарлардаы ставкасыны тмен болуы бл тауарларды халы шін мір сруге ажеттілігімен тсіндіреді.

 

 

1.1 осылан н салыыны жекелеген шет мемлекеттердегі алыну механизмін талдау

 

1995 жылдан бастап Туелсіз Мемлекеттер Достастыыны кптеген елдерінде осылан н салыы негізгі салытарды біріне айналан.Бл салы 1954 жылы Францияда М.Лоре енгізген болатын. Бл елді салы жйесі негізінен жанама салытара басым кіл блді. осылан на салынатын салы жанама салыты кеінен тараан бір трі болып табылады. осылан на салынатын салытар есептеу барысында негізінен трт діс олданылады:

- тура аддитивтік немесе бухгалтерлік;

 

- жанама аддитивтік;

- тура шегерім жасау дісі;

- жанама шегерім жасау дісі немесе шоттар бойынша есепке жатызу дісі.

Егер шартты трде салы ставкасын Р деп белгілесек, онда трт діс бойынша салыты есептеу формула трінде мынадай крініс береді:

1. P (V+m) СС

2. PV+Pm СС

3. P(B-И) СС

4. PB-PИ СС

Бірінші жне екінші дістер баланса негізделген, яни пайданы анытау негізінде есептеледі. шінші діс - ндірілген нім нынан жмсалан шыындарды шегеріп тастааннан кейін ана салы сомасы есептеледі. Бл ш дісті бірттас салы ставкасын олданан жадайда ана пайдалануа ана болады. Тжірибеде негізінен тртінші діс кеінен тараан. Бл діс арылы дифференцияланан салы ставкасы мміле жасалан стте бірден олданылады, сондай-а шот-фактураны толтыру арылы жасалан мміле туралы компанияны салы міндеттемелері арылы апарат алып отыруа ммкіндік туады.

Франциядп табыса ( пайдаа )жне меншікке салынатын салытарды ставкалары тмендетілген. осылан н салыын тлеуді жасалатын келісім шарттар сипатымен аныталады жне салы тлеушілерді аржылы жадайы ескерілмейді. Экспортты операцияларды жасаан жне осылан н салыын тлеген тлалар есептелген салы сомасын айтарып алуа ылы. Ал, импортты операциялара ел ішіндегі занамаа сйкес салынады.

азіргі уаытта салы ставкасы 18,6 пайыза те. Жоарлатылан ставка – 22 пайыз. Ол кейбір тауарлара олданылады: автомобильдер, кино жне фото тауарлары, темекі німдері, парфюмерия, баалы былары бйымдары. Тмендетілген ставка – 5,5 пайыза те. Ол азы-тлік тауарларына, ауылшаруашылы німдеріне, кітаптара жне дрі-дрмектерге олданылады. Бл ставка, сонымен атар, ызмет крсетулерді кейбір трлеріне: туристік жне мейманхана ызметтеріне жк жне адам тасымалдау ызметтеріне, ксіпорынны жмысшыларына берілетін тскі астара олданылады. Осы салы бойынша кейбір жеілдіктер арастырылан. Мысалы, егер ксіпорынны алдыы аржылы жылы ішіндегі айналымы 70 мы франктен аспаса, онда осылан н салыын тлеуден босатылады.

 

Мндай жадайда есепті жылдан кейінгі жылды басынан бастап осылан н салыынан босатылатын режимді пайдаланылады.

Сонымен атар осылан н салыын тлеуден келесідей тлалар босатылады:

1. кімшілік, леуметтік, трбие, мдени жне спорт саласында жмыс жасайтын мемлекеттік мекемелер, ауыл шаруашылы ндірісімен айналысатын тлалар.

2. Білім беру жне емдеу ісімен айналысатын тлалар

3. Жеке білім беру, емдеу, рухани салада ызмет крсететін тлалар.

 

 

Кесте1. Францияны мемлекеттік бюджетіні рылымы.

 

Салы трлері пайыздар Франктер, миллион
Барлыы:
осылан н салыы 41,4
Жеке табыс салыы 18,1
Ксіпорын пайдасына салынатын салы 10,6
Мнай німдерінен алынатын ішкі салы 7,3
Басада салытар 15,2
Салыты емес тсімдер 7,4

 

1-кестеде кріп отыранымыздай, осылан н салыы салытарды ішіндегі жетекші орынды алып отыр. Бл дегеніміз мемлекеттік бюджет табысыны кп блігін осылан н салыы райды.

осылан н салыы Испания аумаындаы тауарлар мен ызметтер бойынша ммілелерге салынады. осылан н салыын салу барысында Канар аралдары, Сеута, Мелилья – Испания аумаы болып есептелінбейді, онда жергілікті сатудан алынатын салы салынады. осылан н салыын

тлеушілер шін бл аумата тауар жеткізу экспорт, ал сатып алу импорт болып есептеледі.

Азы-тлік тауарларына, дрі-дрмектерге, газет, кітап, журнал німдеріне, мейрамхана жне мейманхана клік тасымалы ксіпорын ызметіне 4-7 пайызды тмендетілген ставка олданылса, сндік бйымдар мен автокліктерге 28 пайызды жоарлатылан ставка олданылады. Бдан басаларды барлыына 16 пайызымен осылан н салыы салынады. осылан н салыы бойынша есеп жргізу тртібі сатылан жне сатып алынан тауарлар бойынша осылан н салыыны шот фактурасын жргізуді талап етеді. Салы тлеушілер Испанияда здеріні айналым млшеріне сйкес осы салы бойынша есеп жатын толтырып, сйкесінше аныталан салыты бюджетке аударады.

Еуропа елдері ішінде Даниядаы осылан н салыы 25 пайызды ставкамен алынады. Бл лемдік тжірибедегі е жоары ставка болып саналады

 

 

Кесте 2. Данияны бюджет тсімдеріні рылымы.ды.

 

Табыстар рылымы лесі, пайыз есебінде
Табыстар, барлыы
Жеке табыс салыы
осылан н салыы
Акциздер
Корпорация пайдасына салынатын салы
Млік салыы
леуметтік сатандыруа аударымдар
Кедендік алымдар

 

Дания елінде осылан н салыы бюджет тсімдеріні 19 пайызын райды. Бл салы тсімдері бюджеттегі тсімдер рылымындаы екінші орынды алады, яни негізгі салытарды бірі болып саналады.

 

2. азастан Республикасындаы осылан н салыыны ызмет ету механизмін талдау

 

Салытар жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдер туралы азастан Республикасыны Кодексі ( Салы Кодексі ) бойынша осылан на салынатын салы деп тауарларды ндіру жне оларды айналысы процесінде осылан, оларды ткізу бойынша салынатын салы айналымыны ныны бір блігі бюджетке аударуды, сондай-а азастан Республикасыны аумаындаы тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады. Салы салынатын айналым бойынша бюджетке тленуге тиісті осылан н салыы сатылан тауарлар шін есептелген осылан н салыыны сомасы мен алынан тауарлар ( жмыстар, ызмет крсету ) шін тленуге тиісті осылан н салыы сомасы арасындаы айырма ретінде аныталады. Соыда салы бойынша есепке алу механизмі крінісін табады. Занамаа сйкес салы салынатын айналым жне салы салынатын импорт осылан н салыыны салы салу объектілері болып есептеледі. осылан н салыты тлеушіні тауарларды ( жмыстарды, ызмет крсетуді ) ткізу бойынша жасаан айналымы салы салынатын айналым болып табылады. Салы Кодексіне сйкес осылан н салыынан босатылан жне ткізу орны азастан Республикасы болып табылмайтын айналым салы салынатын айналыма жатпайды. Салы салынатын айналым млшері оан осылан н салыын оспай, мміле жасаан тараптар олданатын баалар мен тарифтерді негізге ала отырып, ткізілген тауарлар

(жмыстарды, ызмет крсетуді ) ны негізінде аныталады. ткізілген тауарларды ны андайда бір згеріске шыраан жадайда, салы салынатын айналым млшері тиісті трде тзетіледі. азастан Республикасыны кеден занамасына сйкес малмдамалануа тиісті. азастан аумаында келінетін немесе келінген тауарлар осылан н салыынан босатыландарын оспаанда салы салынатын импорт болып табылады. Салы салынатын импорт млшеріне кеден занамасына сйкес белгіленетін импортталатын тауарларды кедендік ны, сондай-а осылан н салыын оспаанда, азастан Республикасындаы тауарлар импорты кезіндегі салы жне бюджетке тленетін басада міндетті тлемдер сомалары осылады.

осылан н салыы – кп дркінді, тауарды ндіру мен ткізуді рбір сатысында ндіріп алынатын салы, ол зіне тауар озалысыны ткен стадияларындаы барлы шыындарды осып алады, біра мемлекетке тауарды ндіру мен ткізу стадиясында алынан осылан н салыы тседі.

Сйтіп, салыты ндіріп алу механизмі баа рамындаы салыты дйекті жне траты орлану есебінен баа суіні нтижесін бермейді: баа салы салуды бір дркіндігі кезіндегідей сіп отырады. Сонымен бірге, ксіпкерлерді салы жйесі алдындаы тедігі пайда болады, тпкілікті ттынушыа тсетін баа ысымы азаяды.

осылан н салыыны тлеушілері болып азастан Республикасында осылан н салыы бойынша есепке тран немесе труа міндетті тлалар болып табылады.

Кез-келген ( 12 айдан аспайтын ) кезені орытындысы бойынша тауарларды ( жмыстарды, ызметтерді ) ткізу бойынша айналымны млшері белгіленген айлы есептік крсеткішті 12 мы еселенген млшерінен асатын болса, тла осы кезе аяталан кннен бастап 15 кн тізбелік кннен кешіктірмей осылан н салыы бойынша есепке ою туралы салы органдарына тініш беруге міндетті.

осылан н салыы бойынша есепке ою туралы кулікті бланкісі ата есеп беру бланкісі болып табылады жне салы тлеушіге аша тлетпей беріледі.

Кулікті нысаны мен оны беру тртібін кілетті мемлекет органы белгілейді. Кулік осылан н салыын тлеушіде саталынады. осылан н салыы бойынша есептен шыарылан жадайда кулік салы органына айтарылуы тиіс.

Тауарларды тегін берген кезде салы салынатын айналым млшері, осылан н салыын енгізбей, ткізу бойынша айналым жасау кні алыптасан баалар дегейі негізге алына отырып аныталады. Біра бл оларды балансты нынан кем болмауы керек.

Салы салынатын айналым млшеріне акцизделетін тауарлар мен ызметтер трлері бойынша акциз сомалары енгізіледі. Оларды сатып алан кезде осылан н салыы бойынша есепке жатызу кзделмеген тауарларды ткізу кезінде салы салынатын айналым млшері тауарды ткізілу ны мен белгіленетін балансты ны арасындаы о айырма ретінде аныталады.

осылан н салыынан мынадай айналымдар босатылады: пошталы аы тлеуді мемлекеттік белгілері; акциздік маркалары; укілетті органдар жзеге асыратын, солара байланысты мемлекеттік баж алынатын ызметтер; адвокатты ызмет, нотариалды іс-рекеттерді жзеге асыру бойынша крсетілетін ызметтер; азастан Республикасыны лтты банкі ткізетін тауарлар мен ызметтер; мемлекеттік меншікті жекешелендіру тртібімен ткізілетін мдіктер; азастан Республикасыны задарына сйкес мемлекеттік мекемелерді пайдасына теусіз негізде негізгі ралдарды беру, сондай-а мемлекеттік мекемелерді мемлекеттік ксіпорындар пйадасына теусіз негізде негізгі ралдарды беру; жарылы капитала жарналар; жарылы капиталы жарна ретінде берілген млікті айтарып алу; жерлеу бюроларыны дет-рыпты ызмет крсетулерін, зираттар мен крематорийлерді ызмет крсетулерін; оларды ткізу бойынша ызмет крсетулерді оспаанда, лотереялы билеттерді ткізу бойынша айналым; банк карталарымен операциялар бойынша есеп-исаптара атысушылара жинау, деу жне таратып беру жніндегі ызмет крсетулерді оса аланда, есеп-исаптара атысушылар арасында апаратты жне технологиялы зара іс-имылды амтамасыз ету жнінде крсетілген ызметтер; лтты валюта; егер мгедектерді оамды бірлестіктеріні ызметкерлеріні жалпы саныны кемінде 51 пайызы мгедектер болса, сонымен атар мгедектерге ебекаы тлеу бойынша шыыстар ебекаы тлеу бойынша жалпы шыыстарды кемінде 51 пайызы (есту, кру, сйлеу абілетінен айрылан мгедектер істейтін мамандандырылан йымдар шін - кемінде 35 пайыз) болса, осындай бірлестіктер мен йымдарды тауарлары немесе ызметтері бойынша айналымда(акцизделетін тауарлардан баса), экспорта шыарылатын тсті жне ара метелдар сыныын ткізу бойынша айналымдар; жерге жне трын-й орындаы имараттара байланысты айналымдар; аржылы ызмет крсетулер; аржы лизингіге берілген млік, коммерциялы емес йымдар крсететін ызметтер; геологиялы барлау жне геологиялы іздестіру жмыстары; мдениет, ылым жне білім беру саласындаы ызмет крсетулер; медициналы жне мал дрігерлік ызмет саласындаы тауарлар мен ызмет крсетулер; ксіпорындарды сату.

осылан н салыынан мынадай тауарларды импорты босатылады:

- лтты валюта, шетел валютасы (нумизматикалы масатта пайдаланатыннан баса), сондай-а баалы ааздар импорты;

- жеке тлалардыазастан Республикасыны кіметі бекіткен тауарларды бажсыз келу нормалары бойынша тауарлар импорты,

- акцизделетін тауарларды оспаанда, азастан Республикасыны кіметі белгілеген тртіппен ізгілік кмек ретінде келінген тауарлар импорты;

- акцизделетін тауарларды оспаанда, мемлекет, мемлекеттірді кіметтері, халыаралы йымдар желілері бойынша айырымдылы кмек масатында келінген тауарлар импорты, оны ішінде техникалы жрдем крсету;

- шет елді дипломатиялы жне олара теестірілген тлаларды ресми пайдалануы шін, сондай-а олармен бірге тратын отбасы мшелерін оса аланда, осы кілдіктерді дипломатиялы жне кімшілік-техникалы

- салы салудан босатуды белгілейтін кеден режимдерінде азастан Республикасыны кеден задарына сйкес декларациялануа тиісті тауарлар импорты;

- дрі-дрмектік заттарды, оны ішінде субстанция-дрілер; протездік-ортапедиялы бйымдарды, сурдотифлотехниканы жне медициналы техниканы оса аланда, дрі-дрмек жне диабет заттарын ндіруге арналан материалдар мен жинатаушы заттар, медициналы (мал дрігерлік) масаттаы бйымдар импорты;

- пошта маркаларыны импорты;

- ааз аша белгілері ндірісі шін азастан Республикасыны лтты банкі жне оны йымдары жзеге асыратын шикізат импорты;

- мемлекеттерді, мемлекет кіметері мен халыаралы йымдарды желісі бойынша берілген гранттар аражаты есебіні жзеге асырылатын тауар импорты;

аржы лизингі шарты бойынша аржы лизингіге беру масатында лизинг беруші келген негізгі ралдар импорты.

 

2.1 осылан н салыыны бюджет жйесіндегі алатын орны

 

Бгінгі тада азастан Республикасында зекті мселерді бірі болып, салы ауыртпалыы саналады. Бл мселе, сіресе, шаруашылы іс-рекетпен айналысатын ртрлі агенттерді толандырады. Олар: мемлекет, ксіпорындар мен йымдар, жалдамалы жмысшылар.

Сонымен атар кейбір мамандарды ойынша азастанда салы ауыртпалыыны дегейі жоары болып табылмайды. детте бл жалпы ішкі німдегі салы ауыртпалыыны лесіні крсеткішіне негізделеді. азастан Республикасыны бюджетіні салыты тсімдеріні жалпы ішкі німдегі лесі жалпы аланда 19-20 пайызды райды.

осылан н салыыны тез дамуы салы салу аймаында 23 жылда тпкілікті згерістерге ол жеткізуге ммкіндік берді жне де бл процесс лі кнге дейін жаласуда. 40 жыл брын бл салы теоретикалы дискуссиялар

мен трактаттарды шегінен ары ешкімге белгілі болан жо еді. Бгінгі тада бл салы 120-дан астам елді салы жйелерінде маызды компоненттерді

бірі жне оны лесіне лемдегі салыты тсімдерді трттен бір блігі келеді.

осылан н салыын енгізгелі бері оан артылан масаттарды жзеге асырыландыы туралы мемлекеттік бюджеттегі осылан н салыыны лесінен кре аламыз.

 

 

орытынды

 

азастанны егемендік алалы бергі жылдарында салы саясатымызды жетілдіру барысында мемлекет салытарды экономиканы дамыту, тратандыру барысында уатты экономикалы тетік ретінде пайдаланады.

Сонымен, салытар дегеніміз мемлекеттік бюджетке зады жне жеке тлалардан белгілі бір млшерде жне мерзімде тсетін міндетті тлемдер.

Елімізді салы жйемізді дамуы нтижесінде бгінгі тада салытарды тоыз трі бекітілген. Атап кетсек, корпоративтік табыс салыы, жеке табыс салыы, осылан н салыы, жер салыы, акциздер, леуметтік салы, клік ралдарына салынатын салы, млік салыы жне жер ойнауын пайдаланушыларды салытары мен арнайы тлемдері.

Осыларды ішіндегі мемлекеттік бюджет тсімдеріні оматы лесін райтын салытарды бірі – осылан н салыы болып келеді. ушыларды салытары мен арнайы тлемдері.

осылан н салыы дние жзіні ырытан астам елінде соны ішінде Еуропа Экономикалы Одаа мше он жеті елінде пайдалынады, сонымен атар кптеген елдерді бюджетіні лесіні кп блігін осы салы райды.

 

Пайдаланан дебиеттер

 

1. азастан Республикасыны « Салытар жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдер туралы » азастан Республикасыны кодексі. Алматы,2005 жыл.( згертулер мен толытуларды ескерте отырып)

2. азастан Республикасыны « Бюджет жйесі туралы » 1999 жылы Заы.

3. Налогоплательщик № 11, 99 « Особенности начисления и уплаты НДС по принципу «места происхождения»

4. Ильченко Е.В. «Проблнмные вопросы отнесения сумм налога на добавленную стоимость в зачет», Джомартов А.К. «Типичные ошибки налогоплательшиков при отнесении сумм НДС в зачет» Налоговый консультант № 9 (46) сентябрь 2010г.

5. Рахимжанова М.Т. «К вопросу построения эффективной системы налогообложения» Вестник КазНУ. Серия экономическая №5(39), 2012г.

6.Финансы Республики Казахстан. Статистический ежегодник. Алматы, 2011 год.

7. Salyk.kz интернет-ресурс парашасы