ArсGIS бадарламасыны осымшалары
Геоапаратты жйе жобасында ArсGIS-ті ArсMap, Arсatalog жне ArсToolbox деген ш олданбалы осымшасын пайдалануа болады.Оларды біріктіріп олдану кез-келген крделі ГАЖ–есепті мліметтерді картографиялау, басару, кеістік талдау, мліметтерді редакциялау жне оларды геодеуге ммкіндік береді.
ArсMap-ArсGIS esktop-ты негізгі осымшасы, мліметтерді редакциялау жне карталарды ру шін, картографиялы талдаулар жасау шін жне карталарды бейнелеу шін олданылады.
ArСatalog- кеістік мліметтерді басаруа жне геомліметтердіорын руа, арстыруа негізделген.
ArсToolbox –мліметтермен оларды геодеулерін конвертациялау шін олданылады.
Баылау сратары:
1. ArсGIS бадарламасыныосымшаларына тсінік?
2. ГАЖ-ні бадарламалыамтамасыз ету
3. ГАЖ-ні аппараттыамтамасыз ету алай жзеге асады?
4. Енгізу рылыларын атаыз?
5. Шыару рылыларын атаыз?
ДРІС – 5
Дрісті таырыбы: ГАЖ-ні аппараттыамтамасыз ету жне апараттарды йымдастыру
Дрісті масаты: ГАЖ-де аппараттыамтамасыздандыру мен олданылатын баса да бадарламалынімдерімен таныстыру.
Тйінді сздер: геобейнелеу, геодеу, геомліметер т.б.
Дрісте аралатын сратар:
1. Геоапаратты жйелердірамды бліктері
2. ГАЖ-де олданылатын бадарламаларды трлері
олданылатын дебиеттер:
1. Рысбеков .Б., Солтабаева С.Т. Геоапаратты жйе негіздері. Алматы, 2009 ж.
2. Что такое ArсGIS 9. М.: Data+, 2004 г.
3. Редактирование данных в ArcGIS. Лекции и упражнении. М Data+, 2009 г.
4. Варламов А,А., Гальченко С.А. Географические и земельные информационные системы .Том 6, М.: «Колос», 2005.
5. Цветков В.Я. Геоинформационные системы и технологии. М.:Финансы и статистика, 1998.
ГАЖ негізі геомліметтерді деу, геомліметтерді бейнелеу жне геомліметтер орын тзу.
Географиялы апаратты жйені ш трі бар:
1. Геомліметтер оры – кеістіктік мліметтер оры (векторлы объектілер, растрлар, топология мліметтері жне т.б.).
2. Геобейнелеу – интеллектуалдыкарталартерілімі немесе “мліметтер орыны
терезесі”.
3. Геодеу – жаа геомліметтер терілімібар геотерілімдерден жасайтын аспаптар
терілімін олдану немесе аналитикалыфункция.
Географиялы апаратты жйелерді пайдалану масаттары: жерді инвентаризациялау, талдау, модельдеу, басару, болжам жасау, жоспарлау, мониторинг, картаа тсіру, ттынушылара ызмет крсету болып табылады. Геоапаратты жйлердегі мліметтер здеріні географиялы жадайыны негізінде біріктірілген таырыптыабаттарды жинаы трінде саталады. Геоапаратты жйелерді векторлы жне растрлы мліметтермодельдерімен жмыс істеу тсілі мен ммкіндігі кеістіктік апараттара атысты кез келген міндеттерді шешудетиімді. Геоапаратты жйелер баса апаратты жйелермен тыыз байланысты жне олардымліметтерін объектілерді талдау шін олданады. Географиялыапаратты жйелер лкен клемді мліметтерді дрыс, тез басара алады.
Аппаратты геоапаратты жйелердірамды бліктері:
1. ралдар: азіргі уаытта географиялы апаратты жйелер компьютерлі платформаларды р трлі типтерінде, орталытандырылан серверден жеке немесе стел стіндегі байланысан компьютер желісіне дейін жмыс істейді.
2. Географиялы апаратты жйелерді бадарламалыамтамасыздандырылуы: географиялы (кеістіктік апараттарды сатауа, талдауа жне кзбен шолуа (визуализация)ажетті функциялар мен рал-жабдытардан трады.
3. Берілгендері: ажетті таырыптыабаттары бар дайын карталар трінде немесе арышты тсірімдер, аэрофототсірімдер жне т.б. трінде берілуі ммкін.
Кез келген ГАЖ екі типті-графикалы жне атрибутивті немесе таырыпты мліметтер орымен жмыс істейді. Графикалы мліметтер орына графикалы немесе метрикалы негіз деп аталатын мліметтер саталады. Атрибутивті (анытауышты)карта жктемесі жне кеістікке атысты, біра карта бетіне тсірілмейтін осымша мліметтерден (ауматы сипаттамасы, баасы, кпір зындыы)трады.
Негізгі геоапаратты жйе бадарламаларын атап крсетуге болады:
MapInfo Professional- жасы дамыан, уатты, пайдалануда арапайым трлі салаларда ке ауымды мселелерді шешуге ммкіндік беретін олданбалы картографияны жйесі. Oraсle8.0.х, DB2,Informix мліметтер орымен жмыс жасау, жоары сапалы карталар жасау,анимациялыабат абаттаы жиі згерістерді тез суреттеу, клемдік абатармен жмыс істеу ммкіндігі, Ресей мен Мскеу аласыны, Австралия, АШ, Канаданымысалды карталары бар.
WinGIS-ндірістік геоапараттыжйелерді жасауа м.мкідік беретін, кеістік мліметтерді картографиялауа жне анализ жасауа ммкіндік беретін ралды жйе. Бадарлама Miсrosoft Aссess, dBASE, FoxPro, Excel, Paradox сияты мліметтер орыны форматтарымен жмыс жасай алады.ESRI (Shape), ESRI (E00), Maplnfo (MIF/MID), AutoDesk (DXF) форматтарына импорт-экспорттау ммкіндігі бар.
GeoDraw-Ресейдіылым Академиясыны геоапараттызертеулер Институты жасаан жйе. Геология, жер ойнауын пайдалану, ала шаруашылыы, экология жне табиат пайдалану, жергеорналастыру жне орман шаруашыы, клік жне байланыс, геодезия жне карография салаларында пайдаланылатын, вектрлы топологиялы редакторы бар сандыкарталар жасайтын жйе. WGS84 координаттар жйесінде жмыс жасап, ArInfo, MapInfo, Idrisi жйелерімен апарат алмасаалады. Credo - ртрлі электронды геодезиялы аспаптарды трлі дістерімен алынан геодезиялы апараттарды деу, жинау жне ізденістерге олдануа даярлау сонымен атар жергілікті жерлерді санды моделін алыптастыруа ммкіндік береді.
Баылау сратары:
1. Геоапаратты жйелердірамды бліктерін атаыз?
2. ГАЖ олданылатын андай осымша бадарламаларды білесіз?
3. ArсGIS-бадарламасыныосымшаларын атаыз?
4. ArсMap-осымшасыны ммкіншілігі?
5. ArсСatalog жне ArсToolox осымшаларыныызметі?
ДРІС – 6
Дрісті таырыбы: КЕІСТІК МЛІМЕТТЕРДІ ЙЫМДАСТЫРУ
Дрісті масаты:
Тйінді сздер: модель, семиотика, семантика, згергіштік т.б.
Дрісте аралатын сратар:
1. Кеістік мліметтерді йымдастыру
2. Геоапаратты жйеде объектілер моделін йымдастыру
олданылатын дебиеттер:
1. Рысбеков .Б., Солтабаева С.Т. Геоапаратты жйе негіздері. Алматы, 2009 ж.
2. Что такое ArсGIS 9. М.: Data+, 2004 г.
3. Редактирование данных в ArcGIS. Лекции и упражнении. М Data+, 2009 г.
4. Варламов А,А., Гальченко С.А. Географические и земельные информационные системы .Том 6, М.: «Колос», 2005.
5. Цветков В.Я. Геоинформационные системы и технологии. М.:Финансы и статистика, 1998.
Геоапаратты жйедегі мліметтерді барлыы алуантрлі — объектілер жніндегі апарат, жер бетіні сипаттамасы, объектілер арасындаы байланыс пен трлері туралы апарат, р трлі бейнелеуші мліметтер — мліметтерорында саталатын бірыай жалпы модельге трленеді. Бл мліметтералуан трлі объектілер моделін тзеді, олар мліметтерорыны апаратты негізін береді.
Мліметтерорында саталан Геоапаратты жйедегі геоапаратты жйетобъектілерінімодельдері мліметтермоделі деп атау абылданан аса арапайым бліктерден трады. Геоапаратты жйедегі мліметтер модельдерінде крделі кп дегейлі жйе бар, оны тменгі дегейлері арапайым мліметтермоделінен ралан. арапайым модельдерден аса крделісі ралады.
Мліметтерорын геоапаратты жйеде йымдастыру объектілер моделін йымдастырудан басталады. Бл мліметтерорындаы крделі модельден ралан арапайым мліметтермоделініасиеттерін алдын ала талдау ажеттілігін анытайды. Мндай тсіл мліметтерорындаы апараттарды негізін ру мен мліметтерді деу процестерін тиімді етуге ммкіндік береді.