ХІХ асырды екінші жартысындаы ХХ асырды басындаы азастан
азастанды басаруды кімшілік-территориялы жне сот реформалары. 1867 жылы 11-ші шілдеде бекітілген «Сырдария мен Жетісу облыстарын басару туралы ереже». 1868 жылы 21-ші азанда бекітілген «Торай, Амола, Семей облыстарын басару туралы уаытша ереже». азастан территориясыны 3 генерал-губернаторлыа біріктіріліп басарылуы. Генерал-губернаторлытарды орталытары. Уаытша Ережеге байланысты аза жерлері Ресей империясыны меншігі. 1867-1868 жылдардаы реформа бойынша Бкей ордасыны Астрахань губернаторлыына енгізілуі. 1867-1868 жылдардаы реформа бойынша азатарды кімшілік-орталы аппарат жйелерінде ызметіні шектелуі. Реформа бойынша сот жне салы жйесіндегі згерістер. 1867-1868 жылдардаы патша кіметіні кімшілік-территориялы реформаларыны енгізілуіне байланысты туан лт-азатты ктерілістер (1870-1873 жж.). 1886 жылы «Тркістан лкесін басару жніндегі Ереже», 1891 жылы «Амола, Семей, Жетісу, Орал жне Торай облыстарын басару жніндегі Ереже». Аталан облыстар рамына енген уездер. Дала генерал-губернаторлыыны рылуы. ХІХ асырды соындаы аза жеріні территориялы-кімшілік рылымы. 1886 жне 1891 жылы Ережелерге байланысты барлы буындаы отаршыл-кімшілік жйені одан рі жетіле тсуі. Кшпелі жне отырышы трмыстаы халыа белгіленген алым-салы пен міндеткерліктер. Сот жйесіндегі згерістер. Жалпы империялы сот позициясыны ныая тсуі.
Патша кіметіні аграрлы саясаты. 1891 жылы Дала Ережесіні жер мселесіне байланысты отаршыл сипаты. Сібір темір жолы Ерекше комитетіні аграрлы саясатын жргізудегі ролі. Ф.Щербина экспедициясыны ызметі. оныс аудару озалысы. оныстанушылар. оныстанушылар орналасан аудандар. Переселен деревнялары. кімет орындарыны оларды орналастырудаы саясаты. ХІХ . 2-ші жартысында азастана орыс шаруаларын жаппай оныс аудару жне олара жасалан жеілдіктер. ХІХ асырды ІІ жартысында оныс аударушыларды басты блігі оныстанан лке. ХІХ . аяы-ХХ .басында азастана оныс аударан оныстанушы шаруалара жер блуді трі. ХХ асыр басында азастандаы оныстандыру оры жмысыны негізгі баыттары.
Ресей скеріні Іле аймаына кіргізілуі жне жергілікті йырлар мен днандарды ытайлар тарапынан жазалау шараларынан орау. 1881 ж. Санкт-Петербор келісімі. 1881-1884 жж. Жетісуа Іле аймаына йырлар мен днандарды ерікті трде кшуіні жзеге асырылуы. 1883 жылдан бастап Жетісуда оныс аударушылара берілген жеілдік. оныс аударуды экологиялы зардаптары. оныс аудару озалысыны леуметтік-экономикалы жне саяси нтижесі. Жергілікті халы пен оныстанушыларды арасалмаы. азатарды белгілі бір блігіні отырышы трмыса те бастауы. аза ауылына нарыты атынасты енуі. Мал рамындаы згерістер. аза оамында леуметтік жіктелуді кшеюі.
ХІХ . аяы мен ХХ . басындаы азастандаы нерксіп орындары алыптасуы мен дамуыны ерекшеліктері жне сипаты. азастанны алалары. Оларды орналасуы. алалар – азастанды отарлы анауды кімшілік орталытары. алаларды экономикалы мірі. алаларды халы, леуметтік-демографиялы рамы. азастанны жер ыртысы байлыын игеру шаралары. Орыс капиталыны тау-кен ндірісіне шоырлануы. Тас кмір жне мыс орларын игеруді басталуы. Металл ндіру заводтарыны пайда болуы. Алашы нерксіптік акционерлік оамдарды рылуы. азастандаы нерксіп орындарында жалдамалы жмысшыларды алыптаса бастауы. ХІХ . аяы – ХХ .басында аза буржуазиясы жне сауда. ХІХ . аяында шетел капиталистеріні тау-кен нерксібінде белсенділігіні артуы. Ауыл шаруашылы шикізат німдерін дейтін нерксіп орындарыны дамуы. ХІХ асырды ортасындаы жрмекелер. ХІХ асырда азастан мен ытай арасындаы сауда байланысы. Бтырма, Семей, Петропавлды Синьцзянмен сауда жасау орталытарына айналуы. Жергілікті халытан жмысшы мамандарды алыптасуыны ерекшеліктері. ХХ . басындаы Орынбор - Ташкент темір жолы рылысы. ХІХ . аяында азастанда дамыан ндіріс саласы.
ХІІІ . - ХХ . басындаы азастан мдениеті.ХІІІ . азастандаы Ресей экспедициясы.аза дебиеті. Атамберді жырау, Бар жырау, Тттіара, мбетай Тілеулы, Шал Клекелы.Ревалюцияа дейінгі аза музыка неріні кілдері рманазы, Дулеткерей, Дина, Тттімбет, Біржан ожалы, Аансері жне басалар. рманазыны "Кішкентай", «Сарыара», «Балбырауын» кйлері.
ХІХ . аяы мен ХХ . басындаы азастандаы ылым, аартушылы жне реформаторлы баыттар.Ш.Ш.Улиханов (1835-1865 жж.). Омбы кадет корпусын бітіріп, Гасфортты адъютанты лауазымына таайындалуы. Ш.Улихановты ылыми ебектеріні маызы. Ш.Улихановты ориенталистика саласындаы ебегі. Ш.Улихановты бкіл лемге танымал еткен ебегі. Ш.Улихановпен дос орыс жазушы – демократтары.
Ы.Алтынсаринні мір срген жылдары. Ы.Алтынсаринні алашы аза мектебін ашуа атсалысуы. Ы.Алтынсарин Торай облысында мектеп инспекторы ызметінде. ХІХ . 80-ж. Торай облысыны Ырыз аласында аза ыздары шін алашы оу орныны ашылуы. азастанда аза балаларын оыту шін еуропалы трдегі мектептерді ашылуы жне оларды басты масаты. ХІХ . азастанда патша кіметі мектеп медреселерді ашуа кедергі жасауы. Ы.Алтынсаринні «ырыз хрестоматиясы» ебегі.
Абай нанбаевты мір срген жылдары. А.нанбаевты ебектері. Абайды «ара сздері» философиялы-этикалы кзарас трысындаы ебек. Абайды орыс жазушы достары жне оларды ебектерін аза тіліне аударуы. А.нанбаевты аза мдениетіні дамуына осан лесі.
Орыс тарихнамасындаы азастан. ХІХ . бірінші жартысында жарыа шыан А.И.Левшинні «ырыз-аза немесе ырыз-айса ордалары мен даласыны суреттемесі» атты аза тарихы туралы алашы жан-жаты ебек. Семенов-Тянь-Шаньский Жетісуды табиатын зерттеуші орыс алымы. Затаевич аза халыны «1000 ні мен 500 кйін» жинаын композитор, рі этнограф алым. Ресейден азастана саяси жер аударыландарды идеялы баыттары.
1888-1902 жж. тыш аза тіліндегі «Дала улаяты» мерзімді басылымны жарыа шыуы. «Айап» журналы, «аза» газеті. Шыарушы редакторлары, идеялы баыттары.
азастандаы лт-азатты озалысыны шінші кезеі (ХІХ . соы ширегі – ХХ . басы.). аза лтты интеллигенциясыны реформаторлы озалысыны ерекшеліктері. 1905-1907 жж. орыс революциясыны маызы жне оны азастана сері. ХХ асырды басында 300-ден астам жмысшысы бар ірі нерксіпорны. 1905 ж. желтосанда Успенск руднигіндегі тау-кен жмысшыларыны ірі жне йымдасан толуы. Успенск руднигі жмысшыларыны ран йымы. 1905 ж. араралы петициясы. І, ІІ Мемлекеттік Думаа сайланан азатар. Б.аратаевты ІІ Мемлекеттік Думаны секциялы мжілісінде азастандаы патша кіметіні аграрлы саясатын сына алуы. М.Дулатовты «Оян, аза» ледер жинаы. Столыпин аграрлы реформасы азастанда жзеге асырылу барысы жне нтижелері. азан ткерісіне дейін азастаннан 45 млн. десятина жерді онысаударушылара алынуы. «ара жмысшалар одаыны» рылуы.