Азастан Кеестік тоталитарлы жйені алыптасу кезеінде

(1918-1939 жж.)

аза АКСР-і жне Тркістан Республикасы. Мсылман Бюросы жне Тріккомиссия: саяси билік шін крес. Ттас Тркістан идеясы. Т.Рыслов жне М.Слтаналиев. Тркістандаы басмашылар озалысы. нуар Паша мен Ахмет Зки Валидов. 1921 ж. жаа экономикалы саясата кшу туралы шешімні абылдануы. Азы-тлік салыртыны азы-тлік салыымен алмастырылуы ЖЭС жылдарындаы экономиканы дамытуды басты баыты. 1921 ж. азастандаы ашты. Алаш зиялыларыны аштыпен кресі. 1921-1922 жж. жер-су реформасы. 1921-22 жж. жер-су реформасыны мні. азастандаы жер мселесі. Жаа билік жне аза зиялылары. аза лкелік партия комитетіні ІІІ-конференциясы (1923 ж., 17-22 наурыз). «База» жне «азаб» туралы айтыс. «аза лтшылдыы» туралы мселе. Тркістан республикаларын лтты-мемлекеттік межелеу. Верный аласы Алматы болып ай жылы згертілуі. 1925 ж. Бкілазастанды Кеестер сьезі «ырыз деген атауды, аза атаумен ауыстыру туралы» аулыны абылдануы.

1925-33 жж. Ф.И.Голощекин азастандаы партия йымыны басшысы. Ф.И.Голощекинні «Кіші азан» идеясы, оны мазмны. С.Сдуаасов «Кіші азан» саясатына арсы шыан азастанны оам айраткері. Жер мселесіне байланысты аза лкелік партия комитетіні конференциясыны шешімі (1925 желтосан), оны отарлы мазмны. аза зиялыларыны Кеестік билікті лтты мддеге жмылдыру рекеті, оны іске аспай алуы. лт мселесіндегі тапты-партиялы принцип, оны лыдержавалы астары. Отарлыты биліктегі трлі топтар арасында «тепе-тедік» сатау саясаты. лтты нигилистерді олдау саясаты. Т.Рслов ткізген Бкілресейлік Атару Комитеті мшелеріні кеесі. аза лкелік Партия Комитетіні ІІІ-Пленумі (1926, 25-30 араша). Ф.Голощекинні Алашты интеллигенцияа шабуылы. 1927 жылды соында басталан сот процестері. Алаш озалысы басшыларын репрессиялау саясаты (1927-1932).

Жайылымды-шабынды жерлерді блу. Кеестендіру саясаты. Бай ожалытарын тркілеу туралы декретті абылдануы, оны саяси жне экономикалы нтижелері. Ауатты шаруалар ожалыын жою. аза шаруаларын кштеп жаппай отырышылыа кшіру шаралары. Ауыл шаруашылыын жаппай жымдастыруакшу. 1932 ж. азастанда жымдастыруды аятауды жоспарлануы. Жаппай жымдастыруды дістері, трлері, арыны. Ел клемінде засыздыты ке орын алуы. азатарды дстрлі шаруашылы жйесіні кйреуі. Меншіктен айыруа жне кштеп жымдастыруа арсы халы наразылыы. 1929-1931 жж. кшпен жымдастыруа арсы шаруаларды арулы кресі. Оларды себебі, озаушы кштері, барысы жне кшпен басылуы. Босыншылы. шет елге ауа кшулер. Босындарды айылы тадыры.

1931-1933 жж. ашты. 1932 ж. шілдесінде Ф.Голощекинге жолданан республика айраткерлеріні бірі тобы жазан «Бесеуді хаты». Демографиялы апат жне оны салдары. Кштеп жымдастыру нтижесінде 30-жылдары болан аштытан 2 млн-нан астам адамны ырылуы. Кеестік тарихнаманы «жымдастыруды» нтижелерін асыра баалауы.

азастанды «индустрияландыру» саясаты. Табии шикізаттарды зерттеу. Индустрияландыруды отарлы мазмны. Индустрияландыру жолдары мен дістеріне байланысты теориялы айтыстар. М.Шоай, С.Асфендияров, С.Сдуаасов жне баса айраткерлерді индустрияландыруа байланысты пікірлері. 1930 ж. Тркістан-Сібір теміржолыны рылысыны аяталуы. М.Тынышпаев жне Трксіб рылысына жрдемдесетін арнаулы комитет. Кеес кіметіні мдениет пен ылым саласындаы жетістіктері жне бл саладаы айшылытар. Сауатсыздыпен крес. Халыа білім беру жйесіні алыптасуы. Маман кадрлар даярлайтын арнайы орта жне жоары білім ошатарыны рылуы. 1928 ж. азастанда бірінші жоары оу орныны ашылуы. аза жазуын араб алфавитінен латын, сонан со кириллицаа кшіру. А.Байтрсынов бастаан топты алфавит ауыстыруа арсы кресі. 15 жастан 50 жаса дейінгі жалпыа бірдей міндетті сауат ашуды енгізілуі.

Мдениетте большевиктік концепцияны стем алуы. Мдениетті лтты негіздеріне жасалан шабуыл. дебиет пен нердегі социалистік реализм. ылым ошатарыны пайда болуы. ылым кадрларды алыптаса бастауы. Рухани мдениеттен алаш зиялылары мен оларды шыармаларыны ыыстырылуы. 1936 ж. аза АКСР-ны одаты статуса ие болуы аза АКСР-ны аза КСР-і болып згертілуі. 1937 ж. азастанда бірінші Кеестік Конституцияны абылдануы. азастанда 1933-1938 ж.ж. басшы болан айраткер жне оны тадыры. 1929 ж. Алматы аласы азастанны жаа астанасы.

Тоталитарлы жйені ныая тсуі. Сталинні жеке басына табынуы 1937-1938 жж жаппай репрессиялау шаралары. Ауымы. аза зиялыларыны алдыы белсенді блігі – репрессия рбаны. Бл процессті ауыр салдары. азастан бойынша 100 мынан астам уын-сргін рбандары. ГУЛАГ, КарЛАГ, СтепЛАГ, АЛЖИР лагерлері. Крістерді, немістерді азастана еріксіз оныс аударуы. азастана еріксіз оныс аударан халытарды жадайы.1940 жылды басында пайдалануа берілген темір жол торабы.