Орытынды баылау тосан, жартыжылды, оу жылы соында ткізіледі. 3 страница

1. Оылатын гіме немесе ертегі таырыбы туралы кіріспе немесе дайынды гіме жргізіледі.

2. гіме немесе ертегі ыса-ыса блімдерге блініп, оушылара оытылады.

3. р блім оылып болан со малім онда не жнінде гіме боланын ысаша, ондаы басты-басты ойлара тоталу арылы оушылар зейінін жинатауды іске асырады. ажет болса, сраулар ояды.

4. гіме мнерленіп айта оылады (пауза, нктеге жаындаанда дауысты бсендету, басты ой айтылан жерлерде дауысты салматау т.б.).

5. Мтінні мазмнындаы негізгі ойлар оушылара анытатылады.

6. Мтінмен жмыс жасалады (мысалы, мтіннен табиатты суреттеген жерлерін тауып оыдар немесе кіл-кйді суреттеген жерді табыдар

т.б.).

7. Мтіндегі негізгі ойларды оушылар здері табады.

8. Мтін оу дадысы нашар оушылара оытылады.

3.Сауат ашу кезеінде балаларды жас ерекшелігіне ойылатын педагогикалы талаптар.

Оу жмысын ойдаыдай жргізу шін балаларды жас ерекшеліктері мен жеке ерекшеліктерін, оларды зейін, абылдау, ес, ойлау, иял ерекшеліктерін, сезім, ерік жатары мен абілет, темперамент, мінез сияты жеке асиеттерін жасы білу керек. Бастауыш сынып баласыны зейіні трасыз, оны толуы саба стінде кшті, ал бліну асиеті млде жо десе де боландай, келемі те шаын болады. Сондытан оуды алашы кнінен бастап-а балаларды тыдай білуге оай тапсырмаларды орындап жруге йрету керек. Бларды зейіндері заттарды баылай білу, олармен жмыс жасау (ріптерден сз рау) арылы трбиеленеді. Балалар суреттерді кргенде, гіме, ертегі тыдаанда зейінні тратылыы арта тседі. Сабатарда пайдаланылатын ойын элементгері, іс-рекетті нтижелі трлері, іс-рекет формаларын жиі згерту—балалар зейінін трбиелеуге кмектеседі.

1- сынып оушыларыны ес ерекшеліктері: логикалы сздік байланыстардан грі крнекі бейнелерді басым болуы. Сздік материалды олар механикалы трде, маынасына тсінбестен жаттап алады. Малім бл ерекшелікке де кіл аударуы тиіс.

Бастауыш сынып оушыларыны абылдауы мен ойлауында да толып жатан ерекшеліктер бар: олар ажырата абылдауды білмейді, ттас абылдайды. Осыан орай, малім тапсырма бергенде длдеп, бліктерге бліп беру немесе заттар мен былыстарды рамымен таныстыру т.б. ескергені жн. Мысалы, олар алашы буын, дыбыс, сз терминдерін шатастырады; малім бірте-бірте бл сздерді райсысыны маынасын ажыратып, мнін ааруа йретеді. Ажырата абылдауа салыстыру арылы да йретуге болады. Мнда тек ріптерді, дыбыстарды, буындарды, сздерді ана салыстырып оймай, заттарды, былыстарды да салыстыруа болады. Мысалы, тауыты стар атарына осуа бола ма? сраы арылы, егер болса, андай белгілеріне арай с дейміз? Егер болмаса, неліктен стар атарына жатпайды? т.б. салыстыруды іске асыруа болады. Оытуды мазмны оушыларды жас ерекшеліктеріне сай болуа тиіс. Алайда оылатын материал немі оай, жеіл-желпі орындалатындай болуы ажет деген ым тумаса керек. Оыту процесінде шамасы жететін иыншылытарды з кштерімен жойып отыруа оушыларды мжбр жасаан жон. йткені иындыа кездеспейінше, ойлау белсенді ызмет атара алмайды. Ал, екінші жаынан, шамасы жетпейтін иындыа кездессе, ой тежелуге шырайды, ерік кші малады. Ендеше, бдан шыатын орытынды — сабаты тсінікті болуы шарт.

Балалар оып йренетін "ліппе" кітабында жекелеген суреттер, сюжетгі суреттер, трлі тсті бояумен демі салынан схемалар, жмбатар жне жатыулар берілген. Бл кезде балалар, жоарыда крсетілгендей, сз, дыбыс, буын, сйлем деген сияты дерексіз ымдармен алаш рет кездеседі. Бл ымдарды мнін натылап тсіндіру шін крнекі ралдарды (схема, сурет, кеспе ліппе, таблицалар т.б.) пайдасы мол. Крнекіліктерді ойын ретінде пайдалануа болады. Оны барлыы сабаты наты масатына байланыстырылып беріледі. Мнда таы да ескерілетін жай — бірден бірнеше крнекілік сынуа немесе керегі болсын-болмасын, кез келген крнекілікті (олар тіпті ашы трлі тспен боялан, демі шекейленген болса да) сына беруді ажеті жо. Себебі: басы арты, тым кп крнекілік те балаларды зейінін жинатау, тратандыру емес, керісінше, аландатып, зиянын тигізуі ммкін.

Малім балаларды жеке ерекшеліктерін ескере отырып, арым-атынас жасау барысында оларды жауап беру ерекшелігін, белсенділік крсету арынын, жріп-тру алпын, иналан жерлері мен жіберген ателіктерін есепке ала жріп, райсысына сра ойанда баланы жігерлендіретіндей, з кшін байай алатындай, анарлым бір пайдалы жмыс болу жаын мият іздестіреді.

Сауат ашу кезінде оушыларды сз бен сйлемдерді саналы, дрыс оуа дадыландырумен атар, ріп элементтері мен жекелеген ріптерді тзу жазып дадыландыру барысында балалара табиат, адамдарды мір сруі жнінде малматтар беріліп, оларды айналадаы заттар мен былыстар туралы тсінігі кеейе тседі.

Педагогиканы талабы бойынша, сауат ашуды бірінші кнінен бастап-а оны трбиелік мніне зор кіл блінеді.

Оыту мен трбие, жеке тланы дамуы — бір-бірінен ажыратуа келмейтін, ттас бір процесс боландытан, оытуды трбиелік мніні зі аыл-ой трбиесіне жатады.

Балаларды эстетикалы таламын дамыту ертегі, кркем гіме, ле, оу, сурет, музыка т.б. арылы іске асырылады.

Баланы бастаан істі аятап шыу, кздеген игі масатына жету, ыптылы, уаытты дрыс пайдалану т.б. мінез-лы сапалары да сауат ашу кезеінде трбиелене бастайды.

Сйтіп, рухани-адамгершілік, достык, лтты дстрді сатау, Отанын, халын шын жректен сю, эстетикалы, ебек трбиесі т.б. жмыстарды негізі сауат ашу кезеінде-а алана бастайды.

Сауат ашу дістемесіне ойылатын талаптар

1) Сабаты масаты мен таырыбы балалара бірден ттас айтылмайды: Сабаты рбір кезеінде бліп-бліп айтылады. Сабаты соында бгінгі сабата не білгені, не йренгені туралы оны орытындысы шыарылады.

2) Тапсырма блшектеліп, мазмны бойынша ыса-ыса сйлеммен (сратармен) беріледі.

3) Сабаты рбір кезеінде (тсіндіру, срау, тексеру) бкіл балалар белсенді болу керек (тыдау, жеке тапсырма орындау т.б.). "Балаларды жмысты кптігінен емес, жмыссыздытан шаршайтындыын естен шыармау керек" (К.Д.Ушинский).

4) Сабата крнекілік пен дидактикалы материалдар тым рескел кп болмау керек. Оларды рбір кезені масаты мен міндетіне сай келетіндей, брыныра іріктеп пайдаланан дрыс.

5) Оу сабатарында татадан, кеспе ліппеден, таблицадан, ліппеден т.б. кп оытуа кіл блінуі ажет. Мнда тіл дамыту, байланыстыра сйлеуге йрету, сын пікір білдіруге йретіп отыран жн.

6) Жазу сабатарында дыбысты талдауа кіл блінеді. сас дыбыстарды салыстыру жне жазылуы сас ріптерді сызыын салыстыру т.б.

4.Бастауыш мектеп оушыларыны оу мен жазу дадыларын алыптастыру

Дады дегеніміз рекетті адам бойында орныуы. рекетке е алаш кіріскен кезде адам ола, басы арты кптеген имыл-озалыстар жасайды. Мысалы, жоарыда керсеткеніміздей, бала оку-жазуа йрене бастаан кезде аншама имыл-озалыстар жасайды.

Ататы физик М.Лауэ оу, білім жнінде айта келіп: "Білім — бкіл оыандары мытылып аланда, бойында саталатыны", — дейді. Бл саталып алатын не? Ол — дет, сенім, баыт, дады жне абілет — міне, наыз білім — осылар! "Дады, — деп крсетеді психолог С.Л.Рубинштейн, — саналы трде автоматталан имыл-рекет трінде крінеді, ал сонан со рекетті автоматталан тсілі ретінде ызмет атарады".

андай да болмасын дадыа бала басалармен арым-атынас жасау барысында йренеді. Бала лкендерді істеген рекеттерін кріп баылап, оан еліктейді, кейін оны зі істей бастайды. Ал оытуда малім дадыландыратын ркеттерін дейі крсетеді, тсіндіреді, балалар оны орындалуын баылайды. Осы процесс, сырты рекетті адамны бойына сіуі, ішкі психикалыа айналуы — интериоризация деп аталады, яни сырты затты рекетті аыл-ойа, санаа туі. Мндай процесті оытуда баланы аыл-ой рекетін алыптастыру саласында психолог П.Я.Гальперин жне оны шкірттері зерттеді. Бл зерттеулер бойынша баланы аыл-ой рекетін алыптастыруа болатыны дледденді. Мнда дады мен біліктілікті калыптасу затыы да, оны нтижесі де (беріктігі, саналылыы, жинатылыы т.б.) аыл-ой рекетін алыптастыру процесін йымдастыруа байланысты екені крсетіледі. Ендеше мнда да басты жауапкершілік малімге жктеледі. Ал осы аыл-ой рекетін йымдастыруа андай талаптар ойылады? Оларды негізгілерін атап телік:

1) аыл-ой рекетін баыттауды толы болуы: яни андай да болмасын дадыны алыптастыруды зі балалара баыт беру, тсіндіруден басталады. Оушы осы баытпен здігінен орындауа кіріседі; 2) рекетті материалды трде алыптасу кезеі. Оушы кргенін орындайды, біра бл лі сырты, материалды формада (мысалы, оушыны таяша салуа кірісуі: басын исайтып, иыын бкірейтіп, бкіл денесін бір жаына исайтып, шынтаын ктеріп, саусатарыны барлыын бгіп, бар кшін жмсауы); 3) рекетті сырты сйлеу ретінде крінуі (балалар дауыстап сйлеп отырады). Бл кезенде крделі рекеттер бліп-бліп орындалады (мысалы, сауат ашу барысында бір ріпті жазуа йрену шін бірнеше элементтерді бліп-бліп жазып жаттыады); 4) рекетті ішінен сйлеп отырып орындайды. Яни дады мен шеберлікке саналы йренеді, рбір имылды не шін, не масатпен орындайтынын біледі. Бл сатыда біратар арты имыл-озалыстар жойылып, жинаталады; 5) дады мен біліктілікті толы алыптасып бітуі оны баса ситуацияларда здіктерінен олдана алуларынан крінеді.

Сауат ашу кезеінде малімдер балаларды оу-жазу рекетіне йретуде осы крсетілген "сатылы алыптастыру" жйесін сатауа тиіс.

 

5-таырып. дебиеттік оуды трлері.

Дріс жоспары:

1.дебиеттік оуды маызы мен масаты, станымдары

2.Оулыа енген материалдар, оларды оыту туралы

3. дебиеттік оуды трлері

 

1.дебиеттік оуды маызы мен масаты, станымдары

Бгінгі ббек — ертегі азамат — оам иесі. Балын ббектерге е алаш жол крсетуші, баыт беруші — бастауыш мектеп малімдері. А жрек, балын ббектерге білім мен тербие есігін ашу бастауыш мектеп малімдеріне абыройлы да жауапты жмыс жктейді. йткені білім мен трбие негізі, баланы жеке тласын алыптастыру негізі — бастауышта аланады.

Егеменді елімізді даму кезеінде ббектерді жеке тласын алыптастыру ісін тиянаты жола оюа баса назар аударылуда.

Балалар мектепке келген алашы кннен бастап, елімізді мірімен, халыкты трмыс-тіршілігімен танысады. Отанымыз кшейе тсу шін, халыты трмысы жасара тсу шін іске асырылып жатан сан алуан жадайларды ынады. лкен адамдарды олара андай міт артып отыранын аарады.

Осы мітті ойдаыдай атау шін, бізді мектептеріміз жас балдыран алаш рет мектеп табалдырыын агтааннан бастап-а, оыту, трбиелеу жне даму процестерін тыыз штастыра жргізіп, з рендеріне дниені алуан трлі сырларын ашып береді, оларды білімні бай азынасын тере мегеруге, оамны белсенді азаматы болуа баулиды. Осы трыдан араанда, бастауыш сыныптардаы дебиеттік оу сабаыны тбегейлі масаты-оушыларды жеке тласын алыптастыра отырып, деби мралара деген таламын трбиелеу, рухани дниесін кеейту, аыл-ойы мен лтты сана-сезімін дамытуа ыпал ету.

Осы масатты орындау шін оу пніні алдына мынадай міндеттер жктеледі:

- оушыларды дрыс, тсініп, шапша жоне мнерлеп оу дадысын алыптастыру жне жетілдіру;

- оушылардын кркем шыармаларды оуа деген ызыушылыын ояту;

- оушыларды шыарманы тпкі мазмн-мнін тсінуін, эмоциялы абылдауын (кейіпкерлерді кіл-кйіне ортатасу, кйіну-сйіну т.б.) амтамасыз ету;

- оушылара мтіндерді сздер мен сз тіркестерін, сйлем мен сйлеу лгілерін йрете отырып, оларды ана тіліміздегі сз машиналарыны трленуіне кілін аудару;

- оушыларды шыармадаы кркем бейнені ерекшеліктерін аша білуге баыттау;

- оушыларды ауызша жне жазбаша байланыстырып сйлеуін (ойын еркін жеткізу, сауатты да мнді, тсінікті жаза білу) дамыту;

- оушыларды зіндік ой-пікірін айта білуге баулу;

- балаларды бойында оларды жас спірім мен лкендерді лгілі, ерлік істерімен ебектерімен таныстыру арылы оам игілігіне адал ниетпен ебек ету, адамгершілік, бір-бірін сыйлаушылы, адалды пен шыншылды, кішіпейідділік, ізгілік пен имандылы асиеттерін дарыту;

сйікті Отанымызды мейлінше бай, кркем де слу табиаты жайлы метариалдармен танысу арылы табиатта кездесетін згерістер мен былыстарды байай біліп, тендесі жо слулы пен кркемдікті баалай білуге, елін, жерін адір ттып, сюге трбиелеу;

- бадарлама клемінде ылым негіздерінен е арапайым білім беру;

- оушыларды сынып сайын алан білімдері мен оу дадыларын, біліктерін жетілдіру, тілін онан сайын дамыта тсу; сыни трыдан пікір айтуа йрету;

- халымызды бостанды, бейбітшілік шін жргізген аарманды крестерімен таныстыра отырып (деби шыармалар, кинофильмдер т.б.), балаларды сана-сезімін Отанды сю, бейбітшілік пен халытар достыы рухында алыптастыру;

- саналы тртіпке, дрыс мінез-лы нормаларына йрету;

- ебекке ызыу, ебекорлыа, ебек адамдарын жоары баалауа трбиелеу.

Бастауыш мектептегі оуды мірмен байланыстыру, білімді жйелі саналы да берік мегерту, балаларды белсенділігін арттыру т.с.с. дидактикалык, принциптерге сйенеді.

3.дебиеттік оуды трлері

Оуды екі трі бар: дауыстап оу, іштен оу. Оуды бл екі трі де бастауыш сыныпта олданылып, дамытылады.

Сауат ашу кезеінде дауыстап оу жзеге асырылады, йткені балалара іштен оытса, оны оу дегейін тексере алмаймыз. Дауыстап оыту арылы оуа енді тселіп отыран оушыларды оу сапасын дрыс, яни тсініп, мнерлеп оуын, оуа шапшадыын байауа болады.

ліппеден кейінгі кезе материалдарын оыту кезеінде іштен оуа дадыландыра бастаймыз. Іштен оуа йретуді маызы зор. Тек дауыстап оуа йренген бала мектепті негізгі білім жйесіне кшкен кезде кп иыншылыа кездеседі. Біріншіден, оушы сабаа дайындалу шін жеке зі ана болуы керек. Дауыстап оып отырса, алан окушылара зияны тиеді. оу залдарында сабаа дайындалу иына тседі. Екіншіден, оу шапшадыы дамымайды. Дауыстап оыаннан грі іштей оу жылдамдыы артады. Мысалы: 2-сыныпта дауыстап оыанда, оу шапшадыы минутына 35-50 сз болса, іштен оыанда, оу шапшадыы 45-60 сз болады. 3-сыныпта дауыстап оыанда, минутына 60-75 сз болса, іштей оыанда 80-100 болады. 2,3,4 сыныптарда оуды екі трі де кабаттаса жргізіледі. 3,4 сы­ныпта дауыстап оудан грі іштей оуа баса назар аударан жн. Оушылара жаа материалды здігінен іштей оып тсіну иын. Сондытан тексті ішітен оуа тапсырмас брын саналы, тсініп оуа дайынды жмыстары жргізіледі. Жаа тексті алдымен дауыстап оытып, содан со ана іштен оуа нсау беруге бо­лады.

Оушыны іштен оуа аншалыты теселгенін байау шін, тсінуге жеіл материалдарды іштен оуа беріп, оып шыан со, р трлі діс-тсілмен тсінігін байау жмыстарын жргізген дрыс. Малім оуды бл екі трін де іске асыру кезінде оу сапаларына назар аударуы керек. оу сапаларына жататындар: дрыс оу, тсініп оу, мнерлеп оу, шапша оу.

Мтінді дрыс оу жеке сйлемді дрыс оудан трады. Дрыс оу шін оушылар тмендегідей талаптарды орындауы керек:

1. Сзді оыанда ріптеп оымай, буындап, буындарды жаластырып оу, ша-на-лар, то-у.

2. Оып тран сзді алдынан не артынан, не ортасына арты дыбыс оспай, не тсірмей оу, сас дыбыспен ауыстырмай оу.

3. Бір дыбысты не буынды за созып, не екі рет айтпау аа, на, ба- ла, а-на,, ба-ба-ла, т.б.

4. Бір сз орнына екінші бір сзді, маынасына сйкес келетінін айтпау, сйлем соындаы сзді, буынды жтып оймау.

5.сас дыбыстарды, тілі келмейтін дыбыстарды ауыстырмау.

Сауат ашу кезеінде оушылар бл талаптарды орындамай, оу кезінде кптеген ателер жібереді. Сон­дытан малім оуды алан сапаларын жзеге асырып, оу дадысын жетілдіру шін, оу сапасыныда негізі болып табылатын дрыс оу тріне баса назар аудару керек. Егер бала оуа йрету кезінде ате оыса, малім дереу дрыс оуа йрету керек. Бл жмыстарды темендегіше топтап крсетуге болады. 1. р оушыны оу дадысын малімні жеке есепке алып, сол бойынша жмыс жргізуі. 2. ате оыан сзін оыту, сзді дрыс оымаанына кз жеткізу. Мысалы, тон деген сзді о деп оыса, сан мен санды ымды арапайым тілмен тсіндіріп, кеспе ріп, буынмен жмыс жасату

доп-топ, ас-аш. 3. Сзді, сйлемні маынасын тсіндіру арылы дрыс оуа йрету.

4. сас дыбыстарды артикуляциялы жаттыулар арылы дрыс дыбыстауа йрету. Мысалы, «ш» дыбысы тіл алдынан жасалса, «с» дыбысы тісті бір-біріне тиюінен жасалады. 5. Жаылтпаштар айтызып, тілін сындыру. 6. Орфоэпиялы талаптара сай оыту. 7. Оушыны зіндік ерекшеліктерімен санасу, кзі нашар, лаы нашар еститін, абылдауы тмен олармен жеке жмыс трін ойластыру. 8. Мтіндегі сзді маынасына арай лайыты дауыс ыраын, интонациясын сатап оуа йрету. Дрыс оымаса, малім дрыс оып беріп, оушыа кайталаттырады, немесе жасы оитын оушыа оыттырады.

Оуды сапалы асиетіні екінші бір трі - тсініп оу. Тсініп оу дегеніміз – оушыа оыан сз не сйлемні маынасын, ондаы айтылан ойды дрыс тсініп, оны екінші блімдегі айтылан оймен байланыстыруы. Сондай а, ттас мтіндегі негізгі ойды айырып, оан зіні кзарасын білдіру.

Тсініп оу дрыс оу сапасы арылы іске асады.

Егер бала оыан материалын дрыс оымаса, онда айтылалы тран ойды аармай, сйлемдер арасындаы логикалы, психологиялы байланысты дрыс абылдай алмайды.

Егер оушы оыан материалдарыны мазмнын саналы трде мегермесе, оушыда белгілі бір икемділік, мір, зат, былыс табиат, адам, оларды іс-рекеті туралы зіндік кзарасы болмайды. Мндай жадайда оу сабаы зіні алдында тран негізгі масат-міндетін де шешпейді, сондытан, бастауыш сынып малімі дрыс оыта отырып, оыанын тсіну, саналы мегерту жмыстарына да ерекше мн беруі керек.

з бетінше мтінді оуы, оны мазмнын з сзімен айтып беру - бастауыш сынып балалары шін киына соады. Бан араанда, олар ауызша айтылан гімені тез абылдап, з сздерімен жеткізе алатынын байатады. йткені ауызша айтылан сзді абылдауда бала нні, дауыс ыраыны алай естілетініне кіл блед! Айтылудаы дауыс интонациясы мтін мазмнын дрыс тсінуге кмектеседі.

Мтінді з бетінше оыанда оуды трі мен техникасын (сапасын) жасы мегерген, сздік оры мол бала тез тсініп, тсінігін айтуы ммкін. Ал керісінше жадайда мндай іс-рекет жзеге аспайды.

Оушы оыанын саналы трде тсініп, толы абылдауы шін малімге келтірілетін жмыс трлерін ойластырып, діс-тсілдерді іріктеуіне тура келеді. Мндай жмыс трлерін шамамен тмендегідей баытта топтап крсетуге болады:

I. Оытылатын мтінге байланысты малімні з дайындыы.

1. Оушыа оытылатын мтінні ашан оытылатынын, оны мазмнын, ондаы айтылатын негізгі идеялы ойды малімні кні брын толы білуі.

2. Оу материалыны клемін, ауыр-жеілдігін, ткен материалмен байланыстылыын ескеріп, саналы трде тсініп оуа итермелейтін діс-тсілдерді іріктеуі.

3. Мтінде кездесетін тсініксіз сздер мен образды ой оралымдарын бала лексикологиясына ендіру, маынасын тсіндіру жмыстарын ойластыруы.