Пиязда жалан а нта ауруы Ложная мучнистая роса Peronospora destructor Casp.
Жоспар
Кіріспе
1. Климаты
2. сіру технологиясы
3. Жамбыл облысы Т.Рыслов ауданы жадайында пияз егісінде кездесетін негізгі зиянкестермен ауруларды дамуына болжау жасау, есептеу жмыстарын жргізу.
4. Пияз егісінде кездесетін зиянкестермен ауруларды кресу шараларыны мерзімін хабарлау.
орытынды
Пайдаланылан дебиеттер
Кіріспе
Жамбыл облысыны отстігінде орналасан кімшілік-ауматы блініс. 1938 жылы Луговой ауданы болып рылан. 1999 жылдан бастап Т.Рыслов ауданы атымен аталады. Аудан Жамбыл облысыны Отстік блігінде ырыз тауыны бктерінде орналасан. Жер аумаы 9,1 мы км². Трыны 64054 адам. Аудан орталыы – лан ауылы.Облыс орталыынан 120 км ашытыта орналасан.
Аудан орталыы - лан ауылы. Ауданда 14 ауыл аймаы, 1 кент, 33 елді мекен, 7 блімше бар. Басару рылымы - ауданды кімшілік пен Мслихат депутаттарыны жиналысы. Халыны саны 63878. Ауыл шаруашылыа олданылатын жеріні клемі 854154 га, оны ішінде жайылым 685693 га, шабынды 19867 га, егістік 148978 га, баша отырызылан жер клемі 193 га райды.
Луговой теміржол станциясына жне негізгі Батыс ытай – Батыс Еуропа авто жол торабына жаын орналасан. Шыысында Меркі ауданымен, батысында Байза ауданымен, солтстікте Мойынммен шектесіп жатыр.
Аудан аумаыны басым блігі жазы, тек Отстік ана таулы. Мнда ырыз Алатауыны Ашамайлы, орантас, араыр, Ккия, Кгершін, Шгір, ттыжан, Ойранды, Шал, айыды, Сгеті, Мамай, арауылшоы жне Ккднен таулары орналасан. Ауданны солтстік Мойынм шліне ласып кетеді. Жер ойнауынан рылыс материалдары барланан. Климаты континенттік, ысы біршама жмса, жазы ысты, солтстік уа. Ауаны атар айындаы орташа температурасы –6 – 8°C, шілдеде 22 – 30°C. Жауын-шашынны жылды орташа млшері 200-300 мм, таулы блігінде 500 мм-ге дейін жетеді. Аудан жерінен бастауын ырыз Алатауынан алатын орааты, арасу, Шалсуы, Жарлысу, Талды, араыста, улиебла, орантас, араат, Шгір, Ккднен, айыды жне Сарыбла зендері аып теді. Аудан аумаында аумаы шаын келген (5 км²-ден аспайтын) Белогорка, Байтелі, Шілік, Акшік, Мабел, білайыр, осапан, Сайты, Сандыкл, Мке, арамаау, Кккл жне аланкл клдері бар. Тау бктері ара, ызылт оыр,клгін, оыр топыраты (тлімі жерді 80%-ы осында), орталыында ср, сортады ср, солтстігінде мды, майтты топыра алыптасан. Климаты континенталды, жауын –шашынны млшері р жерде ртрлі, ауаны ра болуынан ылал тез буланып кетеді.
Ауданны негізгі шаруашылы баыты мал, сімдік шаруашылыы, оны ішінде негізгісі асты сіру.
Климаты
Аудан аумаыны басым блігі жазы, тек Отстік ана таулы. Мнда ырыз Алатауыны Ашамайлы, орантас, араыр, Ккия, Кгершін, Шгір, ттыжан, Ойранды, Шал, айыды, Сгеті, Мамай, арауылшоы жне Ккднен таулары орналасан. Ауданны солтстік Мойынм шліне ласып кетеді. Жер ойнауынан рылыс материалдары барланан. Климаты континенттік, ысы біршама жмса, жазы ысты, солтстік уа. Ауаны атар айындаы орташа температурасы –6 – 8°С, шілдеде 22 – 26°С. Жауын-шашынны жылды орташа млшері 250 – 350 мм, таулы блігінде 500 мм-ге дейін жетеді. Аудан жерінен бастауын ырыз Алатауынан алатын орааты, арасу, Шалсуы, Жарлысу, Талды, араыста, улиебла, орантас, араат, Шгір, Ккднен, айыды жне Сарыбла зендері аып теді. Аудан аумаында аумаы шаын келген (5 км²-ден аспайтын) Белогорка, Байтелі, Шілік, Акшік, Мабел, білайыр, осапан, Сайты, Сандыкл, Мке, арамаау, Кккл жне аланкл клдері бар. Тау бктері ара, ызылт оыр, оыр топыраты (тлімі жерді 80%-ы осында), орталыында ср, сортады ср, солтстігінде мды, майтты топыра алыптасан.
Лан ауа райын болжамдайтын мекемесіні 2015-2016 ауылшаруашылы жылдарына арналан ауа райы крсеткіштері
Кесте
| Айы жылы | Ауа райыны згерістері | Жоары температура 00С | Тменгі температура 00С | Орташа тулік температурасы 00С | Тиімділігіні температура жиынтыы 50С | Тиімділігіні температура жиынтыы 100С | Тиімділігіні температура жиынтыы 150С |
| азан-2014 | Ашы, жабырлы | +18 | -9 | +4.5 | |||
| араша | Ашы,жабырлы | +15 | -18 | -1.5 | |||
| Желтосан | арлы, ызарлы | +8 | -22 | -7 | |||
| атар-2015 | Боранды,аязды | + 10 | -24 | -7 | |||
| Апан | Аязды,арлы | +13 | -12 | +0,5 | |||
| Наурыз | былмалы,алаблтты | +21 | -16 | +2,5 | |||
| Суір | Жабырлы, алаблтты | +29 | -1 | +14 | +9 | +4 | |
| Мамыр | Ашы,желді, жабырлы | +29 | +11 | +20 | +24 | +14 | +5 |
| Маусым | Ашы | +37 | +14 | +25,5 | +44,5 | +29,5 | +15,5 |
| Шілде | Ысты, ашы | +46 | +16 | +31 | +70,5 | +50,5 | +31,5 |
| Тамыз | Ашы,ысты,апыры | +39 | +13 | +26 | +91,5 | +66,5 | +42,5 |
| ыркйек | Ашы,салын,алаблтты | +33 | +10 | +21,5 | +108 | +78 | +49 |
| орытынды: | +24,8 | -3,2 | +10,8 | +9 | +6,5 | +4,1 |
2. сіру технологиясы
сімдік сіру, сімдік шаруашылыы – ауыл шаруашылыыныны халыты азы-тлікпен, мал шаруашылыын жем-шппен, нерксіпті шикізатпен амтамасыз ететін маызды саласы. Мал шаруашылыымен тыыз байланысты. сімдік сіруге егіншілік, шабынды, орман шаруашылыы, ккніс шаруашылыы, жеміс-жидек шаруашылыы, семдік ба сіру жне жабайы жеміс-жидек, саыраула, дрілік, т.б. пайдалы сімдіктерді жинау шаруашылытары жатады. Екінші жаынан сімдік сіру – ауыл шаруашылыы сімдіктері тсімін молайту, нім сапасын жасарту, аржы мен ебекті аз жмсап, кп нім алу мселелерін зерттейтін ылым. сімдік сіру ылым ретінде ауыл шаруашылыы сімдіктеріні вегетация дуіріні затыын, су жне даму сатыларын, тамыр жйесіні даму динамикасын, ра зат жиналуын, зат алмасуын, суыа, уашылыа тзімділігін, т.б. зерттейді. сімдікті биологиялы жне экологиялы ерекшеліктеріне арай тр, сорт, гибридтерді аудандастыру, жерсіндіру, т.б. мселелерді шешеді. ылыми трыдан егіншілік, топыратану, биохимия, генетика, селекция, микробиология, агрофизика, агрохимия, сімдіктерді орау, т.б. ылымдармен тыыз байланысты.
Пиязды егістігіні негізін алаушыларды бірі егісті тыыздыы жне заманауи сиректеу кктеуі. Пиязды себуді сызбасы сіруді технологиясына жне оны німін алуа баытталуына байланысты. Тауар пиязыны егістіктегі тйінді пиязды 2г. жуы днін 1шаршы метрге егеді. Пияз-егісін алу шін егістікті ережесі 6г. дейін седі. Егістікті отайлы сызбасы – арасындаы жйектер жайлы 50-70 см-ден жне 10-20 см араашытытаы жйектерден 2-4 атар. олмен себуде дндер біртегіс сызыпен тасталады. Оларды 1-4 см тередікте егеді (шамалы мды топыраа - тере, ауыр, балшыты - майда). Егістен со егінні жоарысын жай ана басу керек.
Егістіктен кейінгі домалату дндерді жер ыртысыны бліктеріне жасы рекеттесуіне ыпал етеді, ол ылалды оан жетуіне жадай жасайды. абыршаты болдырмау шін топыра бетін арашірікпен немесе тезекпен жартып,жабады.
Пиязды шыуы те тмен бсекелестікті иеленеді. Дндері жай ана седі, жне кктеуі тек 20 - 25 тулікте ана шыады. Содан со таы ш аптадан со пиязда алашы 2 - 3 жапыратары се бастайды. Осы кезге дейін жерде арамшптер шыа бастайды. Сондытан жерді егпес брын жасылап дайындау керек, яни топыраты сыдыра жыртып арамшптерден тазарту керек. Пиязды еккенде арамшпті алдын алмау бл таы бір егістікті сапасыны тмендеуіне септігін тигізеді.
Пиязды екен жер ыртысын тез арада опсытып жне керек кезде суарып отырады. те ысты, апыры ауа райында мамыр-шілде айларына дейін апта сайын суарып трады, ал кей кезде аптасына екі рет. Суару егістікті 1 шаршы метіріне 5 - 10 литр судан есептейді. Шілдеде суаруды тотатады, бл пиязшытарды дамуына сер етеді. Оны стіне тек ысты кндері азана млшердегі сумен ана суарып трады йткені солып алмас шін. Суаруды егістікті жинауа 1 ай аланда ана тотатады.
Суарудан со ары арасындаы арамшпті шабады. Ары арасы 2-3 см-ге дейін опсыйды, ал, ары арасындаы арамшптерді олмен алады.Егер кктеу те алы болса, оларды араашытыы бір-бірінен 2-3 см болатындай етіп сиректету керек. Оны тырмалау немесе олмен жасау керек. Алашы 20-25 кннен со пиязды сімі бірбума пияза айналады, содан со екінші сиректету басталады онда араышытыы 6-8 см. етеді. Сонымен атар егінді тамырымен оса жлады. Сиректетуден со алан егісті абыы заымданады, сондытан егінні тез суі шін суарып тру керек.
Егер пияз жай сетін болса, оны жемдейді. Е оай діс – 10 литр суа шымшыты бота тріздес кін араластырып ю керек, жапыратары се бастаан кезде, бул оспаа азат араласпасын осуа болады. Дайын болан араласпаны жасылап араластырып, 1 шаршы метрге лшеп 3-4 литрден яды.
Пиязды дамыандыыны белгісі жапыратарыны сараюы мен жатып алуынан байайды.
1-сурет. Пияз.
Жамбыл облысы Т.Рыслов ауданы жадайында пияз егісінде кездесетін негізгі зиянкестер мен ауруларды дамуына болжау жасау, есептеу жмыстарын жргізу.
Т.Рыслов ауданы бойынша 1-ші тамыза дейінгі ерекше ауіпті зиянды организмдерге жргізілген систематикалы баылау бойынша ерекше ауіпті зиянды организмдер:
Пияз шыбыны (Delia (Hylemyia) аntiquа Meig.). Шалан пияз, порей, сарымса жне барлы жердегі баса пияз даылдарына ауіп тндіреді. сімдіктер суінен кешігеді, жапыратары солады, сары-ср тске ие болады, содан со кебеді. Заымданан сімдіктер жерден оай суырылады. Заымданан жуашытары жмсарады, шіриді, жаымсыз иіс шыарады.сіресе шыбын кеш мерзімде отырызылан пияздарды атты заымдайды.зындыы 10мм, а, цилиндірлік, бас жаына арай жіішкерген, а аясыз бассыз рттар зиян келтіреді. детте шыбын 2-3 тым береді. Шыбындарды бірінші шып шыуы мамыр ортасында байалады, шие, лпілдек, жпаргілді глдеуімен сйкес келеді. ЗЭТ (зиянны экономикалы табалдырыы) –5…8 шыбына арумен 10 сілтеу. Шыбындарды шуы иын уаыт болып табылады. Егер оны жіберіп алса, немесе деумен небары бірнеше кнге, зиянкес жмырта салуына, одан да жаманы рттар сімдікке тсіп лгеретіндей кешіксе, шыбынмен кресу те иын болады.
2-сурет. Пияз шыбыны (Delia (Hylemyia) аntiquа Meig.).
лкен шыбындар сарыш ср, аздап крінетін аралай зыннан, рса стінен жне ара аяты ара алдынан тетін сызыпен, зындыы 6-8 мм. Шыбындар глдер шырынымен оректенеді, жне р 5-10 кн сайын шаннан со атарынан немесе топпен 5-20 данадан, пияз жапыратары арасына, топыра жентегі асына жмырта салады. рттар жмырталарынан 3-8 кннен со шыып, лезде пиязды шырынды талшыына пияз негізі арылы немесе тбінен брылап кіреді. Олар детте жалпы уысты жеп, бірігіп жреді. Бзылан жуашытар детте шіриді, сіресе ылал ауа райында жапыратар солады жне сараяды, сімдік жеіл жлынады. рттарды дамуы 2-3 аптаа дейін созылады одан со олар топыраа уыршатануа кетеді. рттарды бірінші тымы шілдеде, ал екіншісі маусымда заымдайды. Отстік жатарда шыбын шінші тым беруі ммкін. Екінші тым шыбындары мауысымда шады. Дернсілдері (пупария) топырата 4-10 см тередікте ыстайды. Жалан пілл бшкетріздес, ара- оыр, жылтыр, зындыы 4-7 мм.
Темекі бітесі-Табачный трипс. (Thrips tabaci Lind.)Темекі трипсі- темекі сімдіктерін, озаны, ытай бршаын, иярды,асабаты,пиязды,картопты, сарымсаты, глді жне баса даылдарды заымдайды. са зиянкес (зындыы 1мм шамасында) ашыл сары немесе араоныр тстес. Дернсілдері анатсыз, ашыл немесе жасыл-сары тсти болып келеді. рашылары са онырай жмырталар салады, оларды бір-бірден жапыра лпасы абышаларыны астына орналастырады. 3-5 куннен дернсілдері шыып, жапыратар мен глдерді шырынын сорып алады. Осыны нтижесінде сімдік спей алады, жапыратары солып алады. Бітелер сімдік алдытарында, пиязды ра абышаларыны астында, сондай-а топыраты жоары бетінде ыстайды. Бір рпаты дамуына 15-30 кн ажет. Темекі бітесі вирусты ауруларды таратушы болып табылады.
Пияз егістігінде темекі трипсіні таралуына 0,006 мы,га алап тексеріліп оныстананы аныталмады.
Аудан бойынша пияз егістіктерінде пияз зиянкестерін анытау шін 0,004 мы га пияз егістігі тексерілді. Тексеру жмыстары барысында зиянкестер аныталмады.
Шыбын кйесі (Acrolepia assectella). Жылы ра ауа райында айтарлытай зиян алып келеді. Заымданан жапыратар басынан бастап сараяды жне кебеді. Оларда ашы, зын, дрыс емес пішінде мина датары крінеді.
Кбелек немесе уырша сімдік алдытары астында ыстайды. ыстап шыан тымны шуы суір-мамырда болады. Кбелектер тнде шады жне пияз жапыраыны сыры жаына, пияз мойыншасына біреуден жмырта салады. Жмырталарды дамуы 5-7 кнге жаласады. Жлдызрттар саба шошатары мен жапыратарыны ішіне кіреді, оларда р трлі зындытаы а сызы ретінде крінетін мина жасайды. Жлдызртты дамуы 12—16 кнге созылады, одан со ол сырта шыып, жуаны немесе оны асында орналасан арамшптерді жапыраында уырштанады. Пілл балау, борпылда жне жіішке, оны абырасынан уырша крінеді. 9—19 кннен со жаа рпаты кбелегі шып шыады. Зиянкес бес рпаты біреуінде дамиды.
Кресу шаралары. Егу кезектілігі. сімдікті минералды тыайтыштармен оректендіру . сімдіктік алдытарды жою. Жерді кзгі тере жыртылуы. Дндік егулерді кбелектерді шу жне жлдызртты пайда болуына дейін инсектацидтермен бркеу (пияз шыбынымен креске арналан Инсектицидтерді ара).
Шыбын кйесіні даму фенологиясы:
2-кесте.
| IV | V | VI | VII | VIII | IX | ||||||||||||
| (+) | (+) | (+) | (+) | (+) | (+) | (+) | |||||||||||
| х | х | х | х | х | х | ||||||||||||
| . | . | . | |||||||||||||||
| о | о | о | |||||||||||||||
| ------ | ----- | ------ | --- | ---- |
Пияз аурулары
Пияз аурулары арасында жалан нды шы (пероноспороз), церкоспориоз, а жне баса да шіріктер ке тараан.
Пиязды жалан нды шыы (пероноспороз) (озаушысы Peronospora destructor). Пиязы е ке тараан саыраулаты ауруларыны бірі. сіресе жауын млшері кп айматарда ауіпті. Пиязды р трлерін, сарымсаты заымдайды.
Оны белгілері таерте шы бар кезде, ескірек жапыратарда жасы аныталады. Жапыратарда ашы-жасыл, кмескі, сопа датар пайда болады. Жаймен олар лкейеді, оларда ср-клгін тту шыады. Барлы уаытта дерлік заымданан жапыратарда баса да ара зай райтын жартылайпаразиттік саыраулатар орналасады. Жапыратар аздап гофрленеді, бжырма беткейінде топыра бліктері ттып алады, барлы сімдік лас шаданан болып алады. Салдарынан заымданан жапыратар сараяды жне кебеді. Заымданан пияздар саулардан баяу седі. німділік кенет азаяды. Зарарланан пияз абытары еттілігімен жне беткейіні тегіс еместігіменерекшеленеді.
Егер 80% тмен ылалды кезінде, температура 24°С дейін ктерілсе ауру тотайды, ал датар тіпті азаюы ммкін. Дегенмен саыраула ешайда жоалып кетпейді. Жаымды жадай туан кезде потогенні дамуы тез кшейеді. Патоген негізінен сімдіктік алдытарда жне арамшптерде саталады. Инфекция бастамалауы 22°С –дан тмен температура, жне жапырата тамшылы (жабыр,шы) ылалды болуы кезінде немесе ауаны атысты ылалдыы 95%-дан жоары кезде болады. Саыраула крінбейтін трде 9-16 кн дамиды, содан со 1-2 кнде спораларды тез тарауы болады. Бл мезгілде ауру жасы крінеді. Споралар ауа райы жадайына арай жапыратарда 1-4 кн мір среді. 4 циклда саыраула егістегі пиязды вегетациялы массасын толытай жоя алады.
Пиязда жалан а нта ауруы Ложная мучнистая роса Peronospora destructor Casp.
Ауру белгілері. Пиязды барлы трлері заымдалады. Ауру белгілері сабатарында, жапыратарында ашыл-жасыл, зынша келген датар ретінде байалады. Ылалды жне жылы жылдары датарын саыраулатары бар ср-клгін ез басады. Заымдалан жапыратар тез сарайып, солып алады. Конидиендері жинаталан, 3-7 рет айта тарматалан. Конидиилері жмырта трізді, ср-клгін, 35-60х22-35 мкм. Ооспоралары шар трізді, эллиптикалы, беті тегіс, диаметрі 25-35 мкм.
Ауруды саталу кзі жне таралуы. Ауру оздырыштары тыммен, пиязшытарымен, сімдік алдытарымен бірге тасымалданады.
Ауруа себеп болатын факторлар. Ауаны жне топыраты жоары ылалдылыы, жиі-жиі жауын-шашынны болуы.
Пияз егістігінде жалан а ауруын анытау шін барлыы 0,004 мы,га алап тексерілді. Нтижесінде ауруды алашы белгілері аныталды.