ХАС ны негізгі блімдеріні рылымы мен мазмны
ХАС ны негізгі блімдеріні рылымы мен мазмнын арастырайы:
Бірінші блім«Кіріспе аспектілері» № 100-199 жаттарына осылады.
ХАС 100 Сенімділікті алыптастыратын тапсырмалар – бл р рлі жмыс трлеріні орындалу нтижелері бойына алыптасан орытындыларман аудиторларды амтамасыз ететін сенімділік дегейі.
ХАС 110 Терминдеріні глоссариі ХАС -та жне оны задастырылан анытамаларында олданылатын терминдерді тізбесін амтиды.
ХАС 120 Халыаралы аудит стандарттарыны тжырымдамалы негізі.
Екінші блім Жауапкершілікке 200-299 стандарттары кіреді.
ХАС 200 аржылы есеп беруді аудитін реттеуші масатпен жалпы принциптер – туелсіз аудитор жргізетін тексерулерді клемі жне негізгі масаттары мен принциптерін, сондайа ксіпорын басшылыыны аржылы есеп берудегі жауапкершілігін анытайды.
ХАС 210 Аудиторлы тапсырманы шарты. Білдірген сыныса аудитті келіскенін аржылы растауа ызмет ететін, аудитті ткізу туралы келісім хатты мазмыны мен формасы келтірлген. Ол жмыс млшерімен жауапкершілік шараларын,есеп беретін аудиторлара сынылатын форманы наутылайды.
ХАС 220 Аудиттегі жмысты сапасын баылау. Баылауды жеке тексеру ретіндегі сапасыны жне жалпы баылау сапасыны маыздылыы аныталып, осы екі баылау тріні зара байланысы мен айырмашылыы келтіріледі.
ХАС 230 жаттау – аудитор жасайтын немесе алатын жмыс аражаттарыны типтік формалары мен мазмны туралы млімет келтірілген. Жмыс аражаттарыны тиістілігімен саталу мселелері ашып крсетілген.
ХАС 240 аржылы есеп беру аудитіні барысында алаятыпен ателіктерді арастыруа аудиторларды жауапкершілігі – тiрік жне ате ымдарын анытайды, ксіпорын басшысыны тірік пен атені ескертудегі жауапкершілігін белгілейді. Аудитор тірікті немесе ателіктерді нтижесінде пайда болатын материалды немдеуді анытау ммкіндіктерін ескеріп, аудитті жоспарлау керек. тіріктер немесе ателіктер туралы куландыратын мліметтерді алан жадайда аудитора рекет ету сынылады.
ХАС 250 аржылы есеп берулерді аудитіндегі задар мен нормативті актілер есебі. За шыарушы жне нормативтік актілерді талаптарынан аутымау мен блжытпай сатауды аудиторды жне тексерілетін йымдарды жауапкершілік дегейлері аныталан.
ХАС 260 Басарушы кілеттілігі бар тлалара аудитті аспектілерін хабарлау – тиісті жаттарды мазмнын жасау тртібі ашып крсетіледі.
Жоспарлау деп аталатын шінші блімде ш стандарт крсетілген. ХАС 300 – Жоспарлау, ХАС 310 Бизнес білімі, ХАС 320 Аудиттегі елеулілік. Бларда тиісті жоспарлау процесі, клиент ызметіні баыты мен сипатын аудиторларды тсіну маыздылыы, аудитттегі елеулілік пен аудиторлы туекелділікті зара байланысы, аудиторлы тексерулерді жоспарлау мен ткізу жне оларды нтижелерін баалау барысындаы елеулілік ымыны олданылуы сиптталады.
Тртінші блім Ішкі баылау
ХАС 400 Туекелдіктерді баалау жне ішкі баылау.
Клиентті ішкі баылау жйесін зерделеу жне баалау мселелері арастырылан.
ХАС 401 Компьютерлік апарат жйесіндегі аудит. Мліметтерді компьютерлік деуден ткізетін жадайда олданылуы адет осымша рсімдер ашып крсетілген.
ХАС 402 ызмет крсетуші йымдар пайдаланатын субьектілер ерекшелігіндегі аудит есебі. Мамандандырылан сервистік йымдарды есеп берулерін дайындау мен есеп жргізуді алан йымдардаы аудитті ерекшеліктері келтірілген.
Бесінші блімге Аудиторлы длелдеулер стандартары кіреді.
ХАС 500Аудиторлы длелдеулер аудит мліметтеріні кздерімен табиатын, сондайа мліметтерді жне осы мліметтерді алуа кмектесетін дістерді жеткіліктігі мен жарамдылыы туралы мселелерді арастырады.
ХАС 501 Аудиторлы длелдеулер – ерекше баптарды осымша арау. ндылытрды сатау бойынша жатты басшылы, дебиторларды есеп шотарынан жне талапар мен критерийлер бойынша мселелерді растау, лдеайда шындыа жанасымды аудиторлы апаратты алуды баса процедураларын олдану.
ХАС 505 Сырттай растау – шінші тладан мліметтерді алу шін срау салуды зірлеу жне жіберу тртібін реттемелейді.
ХАС 510 Алашы тапсырмалар – бастапы сальдо. Тексеруді алаш рет жргізетін жадайда немесе мндай жмысты істемегеніне бір жылдан астам уаыт тсе, ондай кезде есепшот бойынша аудиторды жауапкершілігі аныталады.
ХАС 520 Аналитикалы процедуралар – талдамалы тексерулерді процедурасыны жне оны міндеттемелері мен ткізілу уаытына атысты сынысты сипаты берілген. деттен тыс атынас пен талдамалы процедура нтижелеріне сенім білдіру дегейіні фактілерін аудиорды зердедеу мселелері арастырылады.
ХАС 530 Аудиторлы срыптау жне іріктемелік тестілеуді баса процедуралары. Срыптауды жргізу, іріктеулерді жіктеу жне ателіктерді экстрополяциялау бойынша сыныстар беріліп, факторлары аныталады.
ХАС 540 Баалау мніні аудиті. Баалау мліметтері, аудитті негізгі кезедері, оларды негізділігін талдаудаы аудиторды жауапкершілігі белгіленіп, осы баалаулардаы ателіктерді анытау бойынша сыныстар берілген.
ХАС 550 Байланыстырылан тараптар. зара байланысан тараптар жне олармен бірге ткізілетін операциялар аудитіні процедуралары арастырылады.
ХАС 560 Кейінгі уаиа. Аудитор есеп беруді жасаан кннен кейін немесе ееп беру жариялананнан кейін болатын уаиалар есеп берулерді мазмнына елеулі трде ыпал еткен жадайда аудиторды алай рекет етуі керектігін крсететін тртіптері аныталады.
ХАС 570 здіксіз ызмет. Ксіпорын ызметіні здіксіз принципін олдануды дрыс еместігіне аудитор кмнданатын жадай сипатталады.
ХАС 580 Басшылыты млімдемесі. Тексерілген йым басшысы сынатын апараттарды алу мен пайдалану жадайы аныталады.
Алтыншы блімде № 600-699 Басаларды жмысын пайдалану стандарттары, оны ішінде ХАС 600 Баса аудиторды жмысын пайдалану, ХАС 610 Ішкі аудиторды жмысын арастыру, ХАС 620 Сарапшы жмысын пайдалану біріктірілген.
Жеінші блімге «Аудиторлы іріктемелер мен есеп беруді сыну» ш стандарт осылан :
ХАС 700 аржылы есеп беру бойынша аудиторлы есеп беру – аудиторлы есеп беруді формалары мен мазмнына атысты сыныстар берілген, сзсіз орытындылауды ытимал алыптастырулары мен орытынды жасалатын жадайлар, кейбіреуі сзсіз болатын, ішінара жаымсыз да бар жне орытындыны беруден бас тарту жадайлары арастырылады.
ХАС 710 Салыстырмалы мндер. Клиентті есеп беруі ткен жылды крсеткіштерін амтыан жадайларда аудиторды рекет ету тртібі сипатталады.
ХАС 720 Тексерілген аржылы есеп берулерді елеулі сйкессіздігін сйкестендіру масатында аудиторды басадай апараттарды оу ажеттілігі айтылады.
Сегізінші блімде «Мамандандырылан салалар» екі стандарт келтірілген:
ХАС 800 Арнайы масаттара арналан аудиторлы тапсырмалар бойынша аудиторлы есеп беру. Жалпы абылданан стандарттар немесе принциптер бойынша ана емес, сондайа субьектілерді ызмет трлері, операциялары наты есеп шоттары, баптары бойынша жасалан есеп пен есеп берулерді арнайы тексеру бойынша есеп берулерді ерекшеліктері. Ашып крсетіледі.
ХАС 810 Болжалды аржылы апаратты зерттеу. Болжау мен баалау мліметтеріне немесе уаианы дамытуды жорамалды сценерийіне негізделген аржылы апараттар туралы аудиторлы есеп берулерді тексеру жне жасау процедуралары сипатталады.
Тоызыншы блімде «Ілеспе ызметтер» ш стандарт кіреді:
ХАС 910 аржылы есеп берулерді шолып тексеру бойынша тапсырма. Аудитті жеілдетілген нсасын білдіретін аржылы есеп берулерге жалпы тексерулерді жргізуді тртібі келтірілген. Бл арада аудиор есеп берулерді анытыы туралы емес, оны аны еместігін растайтын фактілерді болмауы туралы пікір білдіруі керек.
ХАС 920 аржылы апарата атысты келісілген процедураны орындау бойынша тапсырма. Есеп пен есеп беруді жекелеген блімдерін таырыпты тексеруді жргізуді процедуралары баяндалан. Мндай тексерулерді нтижелері бойынша тапсырма. Есеп пен есеп беруді жекелеген блімдерін таырыпты тексеруді жргізуді процедуралары баяндалан. Мндай тексерулерді нтижелері бойынша орытынды аржылы есеп беруді деттегі аудитті нтижелері бойынша орытынды аржылы есеп беруді деттегі аудитті нтижелері бойынша орытындыа араанда аз кшке ие болады.
ХАС 930 аржылы апаратты компиляциялау бойынша тапсырма. аржылы есеп беруді дайындауда жне осы аржылы есеп беруді жасау барысында пайдаланатын мліметтерді тексеруге аудиторды клиентке крсететін кмегі ретінде аржылы апарат компиляциясыны мазмны ашылып крсетіледі.
Оныншы блімде Аудитті халыаралы іс – тжірибесі бойынша етеже зіндік ерекшелігі бар стандарттар келтірілген
Аудиті халыаралы іс — тжірибесі бойынша ереже – 1000. Банктер арасындаы растау процедуралары. Аудитті халыаралы іс — тжірибесі бойынша ереже – 1001.
Апратты технологиялы орта – дербес компьютерлер.
Аудитті халыаралы іс — тжірибесі бойынша ереже – 1002. Апаратты технология ортасы – онлайнды компьютерлік жйе.
Аудитті халыаралы іс — тжірибесі бойынша ереже – 1003. Апараты технология ортасы – мліметтер базасыны жйесі .
Аудитті халыаралы іс — тжірибесі бойынша ереже – 1004. Банкілік адаалау органдарымен сырты аудиторлар арасындаы зара арым атынасы.
Аудитті халыаралы іс — тжірибесі бойынша ереже – 1005. Шаын ксіпорындардаы аудитті ерекшеліктері
Аудитті халыаралы іс — тжірибесі бойынша ереже – 1006. Халыаралы комерциялы банктерді аудиті.
Аудитті халыаралы іс — тжірибесі бойынша ереже –1008. Туеклділікті баалау жне ішкі баылау жйесі – компьютерлік апарат жйесі мен осыан байланысты мселелерді сипаттамасы.
сынылан дебиеттер:
1. Жарылгасова Б.Т. Международные стандарты аудита : учеб. пособие / Б. Т. Жарылгасова. - 3-е изд., стер. - М.: КНОРУС, 2007. - 400 с.
2. Нурсеитов Э.О., Нурсеитов Э.О. Международные стандарты аудита: принципы и практика – Алматы: «Экономика», 2008. 478 с.
3. Суглобов А.Е., Жарылгасова Б.Т. «Международные стандарты аудиторской деятельности» - М.: Экономика, 2008.
Баылау сратары:
1. Аудитті масаты.
2. аржылы есептілік аудитіне атысты деп талаптары.
3. аржылы есеп беру аудитін жргізу.
4. аржылы есептілік аудитіні ауымы.
5. Аыла онымды сенімділік.
6. Аудиторлы туекелділік жне маыздылы.
7. АХС-ты тарихи аржылы аудит апаратына атысты олданылуы ажет.
Глоссарий
Аналитикалы процедуралар - тексерілінетін экономикалы субъектгін экономикалык жне каржылы маызды корссткіштерін бухгалтерлік есепте шаруашылык ызметінін фактілерінін кызык жне дрыс еместігін айындау, сондай-ак брмалаулар мен ателерді салдарын анытау максатымен алынан акпаратты талдауы мен баалануы.
Аудитор (лат. аuditог - тыдаушы, оушы, ізбасар) - аныталан мерзім ішінде нерксіпті аржы-шаруашылы ызметіні кйін тексеруші тла.
Аудиторды ассистенті - физикалы тла, аудиторлы тексеріске атысады, аудиторды кмекшісі болып табылады жне оны басшылыымен жмыс істейді. Ереже бойынша оны аудиторлы ызметті жргізетін аттестаты жо.
Аудит - шаруашылык субъектілерді істеген аржылы жне шаруашылы операцияларыны нормативтік актілерге сйкестігін жне оларлы бухгалтерлік есептеріні дрыстыын орнату масатымен салы декларацияларын, тлемді-есептік жаттарын, бухгалтерлік есептерді жне баса да аржылы талаптар мен міндеттемелерін тексеруді іске асырушы аудиторларды (аудиторлы йымдарды) ксіпкерлік ызметі.
Аудитті бадарламасы - кажетті трде жатты ресімделген аудитті тсілдері мен дістеріні жиынтыы.
Аудиторлы процедура - аудитті наты аумаында - ажетті аудиторлы длелдемелерді алу шін аудиторды ызметтеріні аныталан кезектілігі мен реттілігі.
Аудиторды жмыс кжаттары - аудит кезінде жасалынан жазбалар, мнда аудитор сйкес ортындыларды, алынан апаратты, олданылан процедураларды тіркейді.
Аудит сырткы - ішкі аудит пен сырты аудитті айыру жне ішкі аудитор мен сырты аудиторды ызметті арасында айырмашылыты орнату шін олданылатын термин.
Аудит ішкі - з бетімен басшыларды ызыушылытарында йымны жмысын баалау жне тексеру бойынша туелсіз кызметті крсетеді.
Аудитор ішкі - экономикалы субъектпен йымдастырылан, ішкі аудитті блімшесіні кызметкері.
Аудиторлык тексеру - каржылы есеп кжаттары бойынша аудитормен (аудиторлар топтарымен) ткізілетін тексеру.
Аудиторлы длелдемелер - бухгалтерлік есепті дрыстыы жайлы аудиторды зіндік мінін крсетуге жне ортынды жасауа ммкіндік беретін, талдау нтижесі немесе аудитормен шаруашылы субъектпен жне шінші тлалардан тексеріс кезінде алынан апарат.
Аудитті жоспарлау - аудитті міндетті этаптарыны бірі. Ол аудитті стратегиялары мен тактикасын, аудиторлы тексерісті клемін, аудитті жалпы жоспарын растыру, аудиторлы бадарлама.
Алашкы аудит - экономикалы субъектті бухгалтерлік есебіні аудиті, егер ол бірінші рет тексерілуге жатса немесе алдыы аудиторлы тексерісті баска аудиторлы йымнан тсе.
Аудиторлы ортындыа ол оятын н - аудиторлы ортындыа ол ойыланда ойылатын кн, бдан кейін аудитпен байланысты апаратты материалдарды зерттеу тотатылады, ол аяталаннан кейін аудиторлы ортындыа тексерілетін шаруашылы субьектті келісімінсіз бір де бір згеріс енгізіліне алмайды.
Аудиторлы ортынды - кштік мні бар ресми жат.
Баылау ралдарыны тесті - наты баылау ралыны сенімділігімен жмыса абылеттілігін тексерумен тйінделетін аудиторлы процедурадарды ртрлілігі.
аржылы есеп - орнатылан формалар бойынша бухгалтерлік есепті берілгендері негізінде растырылатын, аудирленетін тланы аржылы жне мліктік кйіні берілгендері туралы бірлік жйе.
Бухгалтерлік есепті брмалануын айындаудаы аудиторды рекеті - бухгалтерлік есепте брмалауларды бар немесе жотыы туралы з мінін растыруы шін аудиторды абылдайтын рекеті.
Келісім - екі немесе бірнеше зады тлалар немесе физикалык тлалар арасында бекітілетін шарт, келісім, зара міндет.
Клиент- тексерілуге жататын физикалы немесе зады тла.
Контроллинг- нерксіптегі жйелік есеп жне баылау.
Консалтинг- кеестер беру, кеестік кызмет, кеес беруші фирма.
аржылы есепті аудиті - бос аржылы есепті аныталан критерийлеріні келісілуін тексеру - детте жалпы абылданатын принциптер мен стандарттар критерийлер болып табылады
Маыздылы - бл колданылатын аудиторлы жне баска, оны ішінде зады, сараптамалы жне т.б. процедуралар экономикалы субъектті есебіндегі атені анытап жне оларды олданушыларды сйкес шешім абылдауына ыпалын бакылауа ммкіндік беретіндігі жніндегі ытималдылы.
Операциялы аудит - тиімділікті жне німділікті баалау масатымен шаруашылы жйені ызмет етуіні дістері мен процедураларыны кез-келген блігін тексеру. Бл аякталаннан кейін операцияны дамыту бойынша бухгалтерлік апарата сыныстар беріледі.
Сйкестілікке аудит - кімшілікпен персонала жазылынан ережелер немесе арнайы процедураларды шаруашылы жйесінде саталуы.
Холдинг - баынышты нерксіптерді басару шін рылатын акционерлік компания, ол зіні капиталын баска компаниянын акшяларыны баылау пакеттерін, оларды бакылауа алу масатымен, сатып алуа жмсайды.
Экономикалы талдау - нерксіптерді жне оларды бірлестіктеріні шаруашылы ызметіні нтижелерін жоспарлар, есепке алу, есеп жне баска апарат кздері негізінде зерделейтін ылым.