Демонстрациялы тжірибе
ТЖІРИБЕЛІК – ЗЕРТХАНАЛЫ САБАА АРНАЛАН ДІСТЕМЕЛІК ДЕУ РЫЛЫМЫ
Таырыбы №4: Тіршілік процессіндегі ышыл-негіздік тепе-тедік. Суды ионды кбейтіндісі. Буферлік жйелер.
Саат саны: 3
Курс: 1
Мамандыы: Жалпы медицина
растырушы:х..д., профессор А. Ж. Сейтембетова
х..к., доцент Н.М. Исмагулова
оытушы Ш.А. Мадиева
Астана 2012ж.
Таырыбы: Тіршілік процессіндегі ышыл-негіздік тепе-тедік. Суды ионды кбейтіндісі. Буферлік жйелер.
Масаты: ышылды – негіздік протолитикалы теориясыны негізі, сутектік жне гидроксильдік, буферлік жйелерді механизмі, рН ерітінділерін есептеудегі концентрацияа, диссоциация дрежесіне байланыстылыы, Ка, Кв ышылды –негіздік буферлік ерітінділеріндегі рН мнін білу.
Оыту масаты: Студент ышылды – негіздік протолитикалы теориясыны негізін, сутектік жне гидроксильдік крсеткіштері арылы реакция ортасын анытауды, буферлік жйелерді механизмі, концентрация бойынша рН ерітінділерін есептеуді, диссоциация дрежесін, Ка, Кв ышылды – негіздік буферлік ерітінділеріндегі рН мнін колориметрлік діс арылы анытауды білу керек.
Таырыпты негізгі сратары:
1. ышылды – негіздік теориясы. Протолиттік теория. ышылды константасы (Ка) жне негіздік константасы (Кв). РКа, РКв.
2. Суды ионды крсеткіші. Эмпирическая шкала. ышылды – негіздік крсеткіші. рН мніні биологиялы ерітінділердегі нормасы мен патологиясы.
3. рН мнін анытау дістері. Колориметрлік дісті лшемі.
4. Буферлік жйе: аныталуы, классификациясы, рамы.
5. рН буферлік жйесі. Гендерсон-Гассельбах тедеуі.
6. Буферлік айма.
7. Буферлік жйелерді механизмі (анныан Н+, анныан ОН-, сйылту).
8. анны буферлік жйесі. Жру механизімі. ышылды-негіздік тепе-тедік. анны буферлік жйесіні сиымдылыы.
Білім беруді жне оытуды дістері:Зертханалы саба (зертханалы тжірибе, жмысты анализі)
Демонстрациялы тжірибе
Буферлік ерітінділерді дайындау.
Ø Таблицада крсетілгендегідей 6 сынауыа 0,1н. сірке ышылын жне 0,1н натрий ацетатын аламыз:
| Сынауытар № | ||||||
| 0,1н. сірке ышылы мл | 4,5 | 2,5 | 1,5 | 0,5 | ||
| 0,1н. натрий ацетаты мл | 0,5 | 2,5 | 3,5 | 4,5 | ||
| рН крсеткіші , | 3,7 | 4,0 | 4,6 | 5,0 | 5,2 | 5,6 |
| рН крсеткіші тжірибедегідей |
Сынауытаы ерітінділерді араластырамыз стінен 2 тамшы универсальді индикатор осамыз. Универсальді индикатор – бл индикаторларды осылысынан трады, рН шамасын крсетеді.
Ерітінділерді тсіні згеруін универсальды индикатор крсететін шкаламен салыстыру керек. рН буфер ерітіндісіні крсетуін рбірін таблицаа жазу керек. Аныталуына байланысты тжірибдегі ерітінділер крсеткішін таблицадаы рН крсеткішімен салыстыру.
Сутектік крсеткіштерді иондарын формула бойынша крсету:
[ыш]
[H+] = K ------------- ,
[тз]
Ертіндіні рН-ын анытаймыз.
Сірке ышылыны диссоциация константасы 1,86 * 10-5, ал 0,1н. натриий ацетататы ертіндісіні диссоциация дрежесі 0,79 те болады.
5 мл ышылдан жне 5 мл тздан тратын буферлік ерітіндіні сутек ионныны концентрациясын жне рН есептейміз:
[H+] = 1,86 * 10-5 * 2,5/ (2,5 * 0,79) = 2,3 * 10-5
рН = -lg [H+] те деп алып, оны лшемін анытаймыз:
- lg[H+] = - lg 2.3 + 5 = -0.36 + 5 = 4.6, рН = 4,6
Алынан рН крсеткіші мен тз клемі арылы буферлік исы сызыыны гафигін рамыз. Буферлік оспаны рН сызыы тз клемі мен ышыл клеміні атнастарына туелгілігін ескере отырып, ординат – сімен тз клемін, ал абсцисса сімен рН мнін жазамыз.
Буферлік исы сызыы арылы тз клемі мен ышыл клеміні кез-келген концентрациялы сутектік иондарын ( шкала шеберінде) анытауа болады. Ол шін берілген рН мнін анытап жне осы нктеден бастап перпендикуляр етіп буферлік исы сызыымен иылысана дейін сызы жргіземіз. Аныталан нкте исы жолмен тіке, параллельді абсцисса стерін ордината стерімен байланыстырады жне осы жолмен тз бен ышыл клемін анытай аламыз.
Ø рН буферлік ерітіндісіне ышыл мен негіздерді сері.
3 сынауыа (райсысына рН 5-ке те, 5мл буферлік жйелі ерітінді) жне стінен 2 тамшы метил ызыл индикаторын осамыз, 2-ші сынауыа 3-4 тамшы 0,1н. тз ыщылы ерітіндісін осамыз, аланына – 3-4 тамшы 0,1н. натрий гидрооксидін осамыз. 2-ші жне 3- ші сынауытараы ертінділерді араластырамыз жне 1-ші сынауыпен салыстырамыз. ышыл немесе негіз осу барысында буферлік ерітінді рамы згеріссіз алды, демек аз млшерде ышыл осанда буферлік ерітінді рН-ы згеріссіз алды.
Ø Буферлік ерітіндіні рН-ына сйылтуды сері.
3 сынауытара рН =5 те буферлік ерітіндісін йямыз: 1-шіге – 6 мл, екіншіге – 3 мл, шіншіге – 2 мл. Барлы ш сынауыа 2 тамшы метил ызыл индикаторын осамыз, кейін 2-шіге 3 тамшы, 3-шіге 4 тамшы дистиленген су осып араластырамыз. Екінші мен шінші сынауытарды бірінші сынауытаы оспамен салыстырамыз. Олар бір тсті болады. Демек, сйылту барысында буферлік ертіндіні рН-ы тсін згертпейді.
Ø Буферлік ертіндіні сиымдылыы.
Колбаа рН = 5 те 10 мл буфер ертіндісін лшеп аламыз, стінен 3 тамшы метил ызыл индикаторын осып, 0,1н. натрий гироксиді ерітіндісімен сары тс (рН =6). боланша титрлейміз. Тменгі крсеткіштер бойынша ацеттаты оспаны рамын анытаймыз.
Есептеулер: шамамен 10мл буферлік ертіндісін титрлеуге 4,8 мл сілті кетті, онда 1л оспаны титрлеуге мынадай клем кетеді:
V = 4.8 *1000 / 10 = 480 мл
Буферлік сиымдылы , немесе саны мг8экв сілті В, мына формуламен есептеледі:
В = N * V,
Мндаы N - сілтіні нормальдыы, немесе саны мг*экв ол 1 мл (бл жадайда N =0.1); V -сілтіні клемі, т.е. В = 0,1 * 480 = 48
дебиеттер:
Негізгі дебиеттер:
1. Сейтембетов Т.С. Химия. Алматы, 1994
2. Бірімжанов Б.А. Жалпы химия. Алматы, 2002
3. Патсаев .. Бейорганикалы жне физколлоидты химия. Алматы,2004.
4.Патсаев .. Биоорганикалы химия. Алматы,2004.
5. Лекция материалдары.
осымша:
1. Патсаев .К., Шитыбаев С.А. Бейорганикалы жне физ.коллоидты химияны тжірибелік-зертханалы сабатарына олданба. Шымкент, 2006 .
2. Патсаев .К., Дуренбеков К.Н. Биоорганикалы химия пнінен тжірбиелік-зертханалы сабатарына олданба. Шымкент, 2006 .
Аылшын тілінде:
1. S.E.Zurabyan. Fundamentals of bioorganic Chemistry. M., ГЭОТАР – Мед, 2003.
2. S. Kumar, P. Trivedi, K.B. Bansal Jbjective Chemistry Jaipur-3, Chaura Rasta, 2003.
Баылау сратары:
1. 0,1н сірке ышылы ерітіндісіні диссоциация дрежесі 0,003 те боландаы рН мні.
2. [H+] - анытаыз, егер ерітіндіні рН 5,64 те болса.
3. Сірке ышылыны рН, рОН жне [OH-] табу керек, егер [H+] = 0,0024 10-3 те болса.
4. 0,5н сірке ышылы ерітіндісіні диссоциация дрежесі 0,003 те боландаы рН мні.
5. [H+]-анытаыз, егер ерітіндіні рН 7,16 те болса.
6. Ккірт ышылыны рН, рОН жне [OH-] табу керек, егер [H+] = 5,6 * 10-3 те болса.