Таырыпа атысты дамыан елді тжірибесі.

«леуметтік жмыс» – бл тарихымыздаы жаа атау, жаа прогресс болып саналады. Жалпы леуметтік жмыс бірнеше маынаа ие, мселен адамдара кмек крсету – Ежелгі Римдік философтар «айырымдылыты ажеттілігі мен оамдаы тратылыты сатау» десе, антикалы философтар «лдара жанашырлы кз-арас» деген. Мемлекет зіні даму ммкіндіктеріне арай абілетті азаматтарды жмыспен амти отырып, леуметтік ммкіндіктері шектелген азаматтара арау жасайды. Біра ебек процесінде ебек атынастарыны ерекшеліктеріне жне ммкіндіктеріне орай абілетті жандарды белгілі бір млшерде жмыстарын йымдастыра отырып, оларды кн кріс ммкіндіктерін дамыту керек. Кн санап сіп келе жатан мгедектер саны оама зіні туелділігін жктей отырып, оларды кн кріс ммкіндіктерін дамыту керек. Орта асырдаы жне оны шінші тосанындаы Марксистік леуметтік парадигмасыны лкен серін назара алу керек. сіресе Еуропада, кптеген индустриалды дамыан мемлекеттерде сол жатаы кшті даминациялануы кшейеді. Бл леуметтіік проблематикаа кіметті ызыушылыыны артыуына, оамны леуметтік рылымыны идеологиясына сер етуіне, лумет тану жне леуметтік жмыс туралы териялары ажетті дегейде басаруда негіз болды. Осы кезеде АШ- та кедейшілікке арсы бадарламалар жасалынды, ауымды жне жергілікті зіндік басару дегейінде айта рулар басталды. леуметтік жмысты жаа медельдарі Швецияда, Канада да Францияда, одан кейін Германияда, Сингапур жне Отстік Кореяда алыптасты. Шетелдердегі леуметтік жмыс тарихына шолуларда оны маманды ретінде алыптасуы айырымдылы оамдарды дамуы жне алыптасуымен байланыстырылады. ХІХ-ХХ . ІІ жартысындаы леуметтік жмыса байланысты ерте кездегі теориялы ебектерде тланы леуметтік – трмысты жне материялды жадайын жасарту, тзету абілетіне леуметтік кмек субъектісіні сер ету тиімділігі арастырылады. Отбасына кмек крсету, оамны, мемлекетті, содай-а тланы моральді міндеті ретінде болады. Теориялы рылыс, леуметтік жмыс мселерерін ылыми тсіну леуметтік кмекті андайда бір шараларында дістемелікті орнау методологиясына, леуметтік ызмет крсету рекетіні оптималды варианттарын іздестіруге, атысты болды. Бл з кезегінде адамдарды мір сру жадайын зертеуді оректілі дістеріне, адам мен оамны, леуметтік амуына сйенуі тиіс.

леуметтік жмыс туралы алаш рет бізді эрамыза дейін Вавилонда 1750 жылы кедей адамдара аморлы жасау, туыс адамдарды сю туралы жаттар шыанда айтыла бастады. Ертедегі Грецияда «филантропия», яни «адамдара сйіспеншілік» деген тсінік пайда болды. «Филантропия» сзі екі блімнен трады: «фило» (махаббат) жне «антропос» (адамзат). Ресейде леуметтік жмысты бір трі 1864 жылы пайда болды, яни реформа кезінде ызметкерлерді йсіз – кйсіз, ауру, ария адамдарды кішкентай балаларды мтажын круге тиіс болатын. з даму стадиясына байланысты леуметтік жмыс трлі уаыт интервалында р трде арастырылды, леуметтік ызметкерден патронажды медбикелер дадысына жаын йге психиатриялы кмек крсетуден бастап (АШ, 1870 ж.), оамны леуметтік дамуыны мемлекеттік бадарламаларын жасауа атысумен аяталады. рбір оамда оны ажеттіліктері мен осы ажеттіліктерді ыну дегейіне байланысты леуметтік жмыс концепциясы ерекше, бірегей сипатта болады. Бл наты леуметтік жне психологиялы жадайларды крсететін ммкін теориялы жне олданбалы модификациялар алдын – ала арастыран леуметтік жмысты жалпы теориясын жасауды ажеттігін крсетеді. Шет елдердегі леуметтік жмысты даму тарихын арастыра отырып, алаш рет леуметтік жмыс леуметтік ылымдармен тыыз байланысты боланын байау иын емес. Г.Стейн 1870 жылы Америкадаы леуметтік ызметкерлерді бірінші лтты конференциясын Американ ассоциациясы (ASSA) йымдастыранын айтады. Біра 1879 жылдан бастап, леуметтік жмыс жеке сала ретінде блінде, ХХ асырды 20 жылдарына дейін ол АШ–та, Батыс Европаны дамыан елдерінде социологияны, экономиканы, саяси ылымдарды ыпалында ала берді. 1920 жылдан бастап, психоанализ идеясыны даму серінен леуметтік жмыс з бадарын млдем згертіп, бірінші орына наты адаммен жмыс жасау шыты, біра енді психиатриялы немесе диагностикалы тсіл салтында емес, психодинамикалы тсілде болды. Мны леуметтік жмыс теоретиктері мен практиктері атап айтанда, Г.Стейн былай тжырымдады: «адам проблема емес, адамда проблема бар». леуметтік жмыстаы психодинамикалы тсіл шетел дебиеттерінде бірнеше рет талыланды ол «психодинамикалы тсіл», «психодинамикалы кеес беру», «оиамен психодинамикалы жмыс», психолеуметтік тсіл деп атала береді. Теоретиктерді кпшілігі леуметтік жмыс З.Фрейд пен оны шкірттеріні келесі идеяларын зіне сііргендігіне келіседі.

 

§ Клиент табылатын ситуация мен клиент тжірибесін абылдау;

§ Клиентті е жаындарымен атынасыны ткен тжірибесін есептеу, анасынан ол зу, жасы крушілікті жеткіліксіздігі травмаларына, сепарация проблемаларына ерекше назар аударылады;

§ Клиентті тілек – ыыласыны рлі;

§ згерістерге арсылы крсету;

§ Эгоны кшеюіне ажеттілік;

Берілген тжырымдамаларды леуметтік жмыс теориясы мен практика жмыстарынан шыатынын байаймыз, сондытан, олар психологиялы жне психоанлитикалы дебиеттерде олданыландардан кейде еркшеленеді. леуметтік жмыс діснамасыны дамуына сер еткен таы бір фактор соыса дейінгі Америка мен Европадаы леуметтік – экономикалы згерістер болды. 1930 жылдардаы лы депрессия бірлестіктердегі, топтардаы, отбасылардаы жмысты жаа, белсенді дістеріні дамуына озаушы кш болды. Сонымен атар олданбалы леуметтік зерттеулер эрасы басталды. леуметтік жмыстаы зерттеу объектісі леуметтік процестер, кмек крсету мекемелері болды. Мысалы, апаратты тіркеу мен жинатау дісі делді, ситуацияа араласуды трлі дегейлік дісі, баылау дісі жетілдірілді, оларды тиімділігін баалау шін критерийлер растырылды, азіргі уаыттаы зекті проблемалар типімен жмыс жасайтын агенттіктер жмысын йымдастыру тжірибесін жинатау. Соыстан кейінгі кезе Батыс Европа мен Америка елдеріндегі леуметтік жаару ммкіндігіне атысты лкен энтузиазммен сипатталады. Отбасы, бала ндылы ретінде жаа атауа ие болды, баланы дамуына атысты кп кіл аударылды. леуметтік жмыспен аралас салаларда жмыс жасайтын алымдар атары леуметтік жмыс саласына з абілеттерін арнап, зін идентификациялай бастады. II дниежзілік соысты ткір айысы мен жарасын «емдеу» кезеінен кейін леуметтік ызметкерлер таптырмас мамандар болды (жетімдермен, босындармен, эмигранттармен, мгедектермен жмыс), кмек пен дамытуды зерттеулік жне олданбалы бадарламалары сияты за мерзімді леуметтік жобалары алыптаса бастаы. Сонымен атар психологияда да тланы проблемаларына атысты ызыушылыты жаа толыны пайда болды, жаа психотерапиялы теориялар туа бастады, леуметтік жмыста адамдар мен топтарды дербес жріс – трысы туралы эмперикалы білімдер жинаталды. Батыстаы тланы теорилы психологиясы, сіресе психотерапия бл кезеде эксперименталды алынан малматтар серінен дамып ана оймай, леуметтік ызметкерлерді эмперикалы тжірибесімен толытырылды. 1950 жылды ортасында Э. Гринвуд бл процесті талдай отырып, леуметтік жмыстаы зіндік теория жасауды жетімсіздігін байады. Теориялы жмыстар пайда бола бастады: 1950 жылды екінші жартысы жеке леуметтік жмысты субъектілерін жинатап орытатын ебектерді жарыа шыуымен белгілі – кеес беру мен оиамен жмыс жасау бойынша, дербес леуметтік жмыста шешім абылдау процесі бойынша, топтармен жмыс жасау бойынша басылып шыты. Г.Стейн «леуметтік жмыс з білімін ылымнан, з рухын философиядан, діннен, этикадан, моральды ндылытардан алса, ал з дісін адам аралы атынастарды тсініксіз трінен алады» дейді. Жоарыда айтыландай, леуметтік жмыс дамуды бл жолын ксіптен мамандыа дейін жасады, бірата осы уаыта дейін оны ксіп деген кзарасты жатаушылар бар. Г. Койл маманды ерекшелігіні тмендегідей белгілері бар деп санайды:

– Білімні делген, дакмыан клеміні болуы;

– Ксіби стандарттарды белгілеу;

– Ксіби з білімні суі;

– оам мірі мен дамуына айтарлытай лес осу;

Бл критериийлермен келісе отырып, автор мен оны баса да жатаушылары леуметтік жмыс з дамуында бл дегейге аны жетті деп санайды. Бізді оамда леуметтік педагогты ызмет аясыны кедігіне арамастан, ол жмысты мні, мртебесі, рлі туралы халы арасында дрыс кзарас алыптаса оймаан сияты. леуметтік педагог жмысыны аншалыты дегейде дамып отыранын шетел тжірибелеріне салыстырмалы талдау жасау арылы ана круге болады. Атап айтса, Ресей, Батыс елдерінде «леуметтiк жмыс» деген атау­мен абылданан леуметтік педагогтер білім беру йымдарына лдеашан енгізіліп, ол міршедігін длелдеп ана оймай, оамды ортада леуметтік педагог мртебесі ксiби дегейге ктерiлгенді. 2009 жылы Копенгаген (Дания) аласында ткен леуметтік педагогтерді XVII Халыаралы конгресс жмысына лемні 42 мемлекетінен, соны ішінде Ресей Федерациясыны да кілдері атысып, 2 азан – леуметтік педагогтерді халыаралы кні деп белгіленуі жне шешім абылдануы – осыны бір айаы. Мселен, Ресейде 20 жыл ішінде леуметтік нысандара кадрлер дайындайтын тжірибелік аладар жмыс істеп, онда жинаталан теориялы білімдер практикалы тжірибеге ласып, леуметтік педагог жмысын дамыту мселесін шешу нтижелері натыланан. Сол сияты Поль­шада 1920 жылдан бастап оама енгізілген леуметтік ызметкерлер жйесі тиімді рекет етсе, АШ-та «леуметтік жмыс» бадарламалары полицияны жне кмелетке толмаандарды ісі бойынша соттарды, сонымен атар орта білім мекемелеріні базалы бадарламалары бойынша рылып, балалара леуметтік-психологиялы олдау крсетуді нтижелі дегейде мол тжірибесі жинатаан. Швецияда леуметтік педагогті ызметіне жоары кілеттіктер жктелгендіктен, оам алдында зор жауапкершілікке ие леуметтік ыз­меткерді ресми мртебесі те жоары, ксібі беделді, леуметтік ызмет муни­ципальді боландытан, полицияа немесе сота туелсіз болып табылады. Саясат, педагогика, психология, леуметтану – адамдарды, жеке басты, топты жне оамны толы дамуын зерттейтін ылым. леуметтану оамды жне леуметтік атынасын да ттастай зерттей келе, ылым ретіндегі леуметтік жмыса оам туралы білім береді. леуметтік ызметкерді леуметтанушы болуы тиіс, ол оамны дамуы мен рылысыны задылыын жасы бюілуі керек. леуметтік жмыс та оамды, жеке тланы, отбасын, саясатты, дінді жіне таы баса зерттеуде, осыларды барлыы білім ретінде керек болады. Философия ерте замнда адамзатты лемді ттас екенін тсіндіру масаты негізінде туындаан. Адамны зіні мір сруі, аыл – есіні болуы жне дамуы философиялы мселені «Мен кіммін?», «Мен жне баса адамдар айдан пайда болды?» деген философиялы сратар ояды. Ол адамзат труралы жалпы сратарды талыа салады, оны міріні маынасын жне мір сруін ашады. Философия аылмен байланысты. Сондытан философия леуметтік ызметкерге жалпы мдениет, психологиялы жне логикалы феномен ретінде керек. Философиялы білім адамны жеке дара асиетін ктереді, оны туелсіз ойлайтын, зінше рекет жасайтын, рбір адамны трмысты баасын байайтын адам ретінде трбиелейді. Философияны, логиканы, этика мен эстетиканы жне баса да ылымдарды білетін адам – мдениетті адам. Жалпы мдениет леуметтік ызметкерді ажырамас асиеті болады. леуметтік жмыс пен тарих бірнеше трлі зара байланысты. Тарих процесс кезінде леуметтік жмысты тжірибесі мен теориясы бір – бірінен ажырамайтын былыс, ол оамны даму нтижесінде туан. леуметтік жмысты пайда болуы оамны прогрессті дамуына байланысты. леуметтік жмыс ркениеттерден жне зіндерден алщша жргізілетін жмыс. Оны масаты – оамда тепе – тедікті сатау, оамды жан – жан, тарласты болдырмау, ол болып алан жадайда, оларды кзін тез арада жою. леуметтік жмысты тарихи блінуге бай мен кедейді оамына атысы бар. Ол уелі бастан – а кедейлерге кмектесу шін пайда болан. Саясат дегеніміз – оамды басару нері. Мемлекеттік саясат: ішкі жне сырты болып екіге блінеді. леуметтік жмыс мемлекетті ішкі саясатына атысты. Ол леуметтік аулыларда, задарда, мемлекет басшысыны жаршыларында, мемлекеттік органдарды салыты жеілдікжаттарында крініс береді. леуметтік саясат экономикасыны дамуына туелді жне арашанда зара байланыста.т Мемлекетті леуметтік саясаты зіні траты орындалу механизмдері ( леуметтік ызметті кп трлері, леуметтік бадарлама, мемлекеттік шаралар мен шешімдер ) арылы халыа кмек крсетеді. Мемлекет халыа ашалай, азы – тлікпен кмек береді, мгедектер мен жалыз арт адамдарына леуметтік ызметкерді таайындап, жктейді. Уаытша тратын й, тегін медициналы кмек крсетеді, зейнетаы тлейді. Педагогика – адамды трбиелейтін ылым. леуметтік жмыс – педагогика ылымыны бір саласы болып табылады. леуметтік жмыстаы педагогика леуметтік жмысты негізгі компонентіні зегі болып табылады, йткені апаратты міндеттер, оам туралы білім сратарыны алыптасуы, топтаы арым – атынас, ораушылыты трбиелеу, тланы зіндік кмекке дайындыын дамыту негізінде педагогикалы дістермен шешіледі. Мектеп адамды трбиелеу барысында, оны згеретініне сенім білдіріді, мірді соына дейін сол бір аліпте алмайтынына сенеді. леуметтік жмыс пен педагогика зара трлі байланыста. Педагогика адамды бала кезінін трбиелеуге, мірде дрыс баыт алуа, трбиелеуді зін – зі трбиелеуге кшу керектігін міндеттейді. Ол адамды ылмыс жолына тспеуге, жаман ылытардан бойын аула алуа, ішкіш, нашаор болудан бас тартуа трбиелейді. Екіншіден педагогика зін – зі жоалтан, жаман жола тскен адамдарды кері айтарады. Бл екуіне де педагогика ебек трбиесіне лкен мн бернеді. леуметтік ызметкер е алдымен педагог болуы тиіс, сонымен оса ол жалпы жне медициналы психологиямен атар, леуметтік психолог та ерекше ажет. леуметтік психология екі ылымны леуметтану мен психология ортасында туады. леуметтік психология леуметтік топтарды мінез – лы мен тапты адам психологиясымен зерттейді. Психология леуметтік жмыса зіні дістерін береді: тест дісі. Баылау, сауалнама, анкета жргізуі, психологиялы эксперимент, жобалау техникасы. Адама психологиялы олдау крсету леуметтік жмыстаы ызметкерді лкен міндеті, ол шін онда ажетті психологиялы дайынды болуы тиіс. леуметтік ызметкерлер кез – келген жадайда адама алашы леуметтік – психологиялы олдау крсетуі тиіс. леуметтік ызмет ртрлі дін шеберін де дайа жаымды жмыс ретінде жргізіледі. Дін мен леуметтік кмекті шіркеулерде, мешіттерде жргізеді. леуметтік ызметкерге адамды ылмыса итермелейтін діни секталармен кресуге тура келеді.