Блім 1. ылыми дісті жалпы логикасы мен парадигмалары

Таырып: ылыми дістер.

Тексерген: Сагидолда Н

Орындаан: рманбаева

Тобы: Ж 241

Алматы, 2015

Жоспар

Кіріспе...........................................................................................................3

Блім 1. ылыми дісті жалпы логикасы мен парадигмалары .............4

1.1 . Жеке ылымдарды дістері, жалпы ылыми дістер жне

олара сипаттама.................................................................................6

1.2. ылыми танымы эмпириялы жне теориялы дегейлері.......7

1.3.Танымны эмпириялы дегейіні дістері.....................................9

1.4.Танымны жалпы логикалы дістері...............................................9

1.5. Аналогия жне модельдеу дістері..................................................10

Блім 2. ылыми танымны дістері.......................................................12

орытынды...................................................................................................13

Пайдаланан дебиеттер тізімі...................................................................14

Кіріспе

ылыми негізделген дістерді саналы трде олдану жаа малматтар алуды аса маызды шарты болып табылады. Танымны даму процесінде ылыми ойлау жйесіні индукция, дедукция, талдау жне жинатау, аналогия, салыстыру, эксперимент, баылау жне баса да дістері жасалып, алыптасты. Наты алым трлеріні арнайы дістері де болады. йткені оларды зерттеу объектілеріне тн зіндік ерекшеліктері бар. Философияны зге наты ылымдардан айырмашылыы — мнда танымны жалпыа орта дістері жасалады. Бкіл танымды діс негізінде болмысты объективті задылытары жатады. Диалектикалы дісті объективті негізін материалды лем дамуыны нерлым жалпылама задылытары райды. Бл діс зге ылым дістерін алмастырмайды, тек оларды жалпы философиялы негізі болып табылады жне барлы салалардаы таным ралы ретінде ызмет атарады. ылыми дісті негізгі масаттары — объективтік аиатты ашу. Зерттеуді нтижесі де, оан апаратын жол да, діс те аиат болуы ажет. дісті негізінде белгілі бір білімдер (ымдар мен задар) жйесі жатады. Мысалы, рбір элементті зіндік спектрі барлыын физика ылымы ашаны млім. Мны зі физикада бдан брын алыптасан, спектрольды анализ дісі негізінде ана ммкін болды. Демек, дісті аиаттылыы оны негізінде жатан теорияны аиатына байланысты. Зерттелетін пнні ішкі рылымы зіне сйкес келетін діс болуын талап етеді. Алайда оларды арасында толы сйкестік, абсолюттік тепе-тедік бола бермейді. діс пн ерекшелігі арылы аныталанмен, олар бір-бірімен арама-айшылыта болады. діс пен пнні толы сйкес келуі субъектіні объектіге біртіндеп шексіз жаындауы нтижесінде болуы ммкін.діс - дниені, оамны объективтік задылытары мен былыстарын практика жне теория жзінде игеруге жне згертуге баытталан таным принциптеріні жиынтыы, зерттеліп отыран объекті жніндегі мліметтерді жне ылыми жаалытарды бір ізге келтіру тсілдеріні жйесі.Теория - объективтік шындыты идеалды бейнесі. ылыми теория мен діс те тыыз байланыста. Дрыс рылан теория — жаа былыстарды тануді дісі. рбір ылымны зіндік пндері, соан сйкес зіне тн дісі болады. Осыан орай, ылымда дістерді топтастыру мселесі пайда болады. р трлі теориялы жйелерді топтастыру негізінде дісті екі лкен топа блуге болады: философиялы діс жне жеке ылымдар дісі.

Блім 1. ылыми дісті жалпы логикасы мен парадигмалары

Зерттеу ралдарына трлі процедуралар, дістер, тсілдер, методикалар, жйелер мен методологиялар кіреді. Бл тсініктер тмендегі логикалы атарды райды.

-діс - зерттеу барысында белгілі бір орытынды алуа баытталан, бір немесе бірнеше метематикалы, немесе логикалы операцияларды теорияа немесе практикаа негізделген трі. Процедура – белгілі бір операциялар жиынтыыны орындалуын амтамасыз ететін іс-рекеттерді жиынтыы.

-Тсіл – крделі діс болып табылады, ол зерттеу барысындаы бірнеше

нысаналы дістерді жиынтыы.

-Методика – бір немесе бірнеше дістер жиынтыына негізделген зерттеу жолдары, немесе оларды жиынтыына негізделген дістер.

-Методология - зерттеу дістері, жйелері мен методтары жніндегі білімні жиынтыы.

-Жйе – крделі былыстар мен процестерді зерттеу шін ажетті техникалы ралдар мен методикаларды жиынтыы.

ылыми танымны нтижелері тсініктерді алыптастырумен аяталады. ылымны тсініктілігі бір-бірімен тыыз байланысты аксиомалар, теоремалар мен тжырымдарды ата логикалы рылысымен тсіндіріледі. Тсініктер кп жаты рылыма біріктірілген. Теория – бл тсінікті кеейтілген трі. Кез келген ылыми теория – Евклидті не Н.И.Лобачевскийді геометриясы, квантты механика, не азіргі заманы космогония - тсініктерді алыптасуыны мысалы бола алады. Тсініктерді алыптасуы - здіксіз жретін крделі рдіс. рбір ылым белгілі бір задылытара баынатын тсініктер жйесі болып табылады.

ылым кумулятивті рдіс деп аталатын тек ана фактілерді жай жиынтыы емес. Фактілерді детте гипотеза мен теориялар арылы тсіндіруге тырысады. Оларды ішінде белгілі бір кезеде парадигмаа айналатын жалпыа орта немесе фундаменталды теория болады. Кезінде осындай парадигма ретінде Ньютонны аспан жне жер денелеріні озалыс теориясы арастырылды, йткені, бл теорияа наты механикалы процестерді зерттеуші дерлік алымдар сйенді. Дл осылай, электрлік, магниттік, оптикалы жне радиотолынды процестерді зерттеуші барлы алымдар Д.К.Максвелл жасаан электромагниттік теорияны парадигмасына сйенді. ылыми революцияларды талдау шін, ылыма парадигма тсінігін енгізген америкалы алым Томас Кун (1922-1996 ж.) оларды ерекшелігін – брыны парадигманы жаа парадигмаа ауысуы, яни зерттеліп отыран процестерді жаа, тере жне крделі тріне ауысуын крсетіп кеткен.

Оны пікірі бойынша ылымны дамуын екі кезеге блуге болады:

1. алыпты кезе, бл кезде алымдар парадигманы жеке, арнаулы сипаттаы мселелерді шешуге пайдаланаан;

2. экстраординарлы кезе - жаа парадигманы іздеу кезеі.

Осындай зараста жаа парадигманы брыны зерттеулермен ешандай байланысы жо бола трып, оны зіні пайда болуы тсініксіз болатыны сзсіз. Шын мнінде, парадигмаа арама-арсы аномалиялы фактілер мысалдарынан – анализ, баалау сияты процестерді ылымны кдімгі даму кезеінде-а пайда болып жатандыын байауа болады. Сондытан ылымны дамуыны крсетілген кезедерін бір біріне зілді – кесілді арама - арсы ою негізсіз болып, бл кзарас кптеген алымдарды тарапынан арсылыа кездесті. ылыми танымны нтижелері тсініктерді алыптастырумен аяталады. ылымны тсініктілігі бір-бірімен тыыз байланысты аксиомалар, теоремалар мен тжырымдарды ата логикалы рылысымен тсіндіріледі. Тсініктер кп жаты рылыма біріктірілген. Теория – бл тсінікті кеейтілген трі. Кез келген ылыми теория – Евклидті не Н.И.Лобачевскийді геометриясы, квантты механика, не азіргі заманы космогония - тсініктерді алыптасуыны мысалы бола алады. Тсініктерді алыптасуы - здіксіз жретін крделі рдіс. рбір ылым белгілі бір задылытара баынатын тсініктер жйесі болып табылады.