АЫЛШЫН ТІЛІН ОЫТУДЫ БАСТАПЫ САТЫСЫНДА ОУШЫЛАРДЫ АУЫЗША СЙЛЕУГЕ ЙРЕТУДІ ЖОЛДАРЫ

Аылшын тілін оытуды бастапы сатысында оушыларды ауызша сйлеуге йретуді жолдары
Исаева Меруерт Сейдуллаызы
ызылорда облысы, Шиелі ауданы №49 орта мектебіні
аылшын тілі пн малімі

азастан Республикасыны туелсіз елге айналып, лемдік ркениетті даму жолына тсуі, аылшын тілін мегертуді жола ою масатында ерте жастан оыту ола алынып отыр.

Бастауыш сынып табалдырыында оушыны оу дадысын алыптастыруды жалпы жазба тілімен ауыз екі сйлеу тілі тікелей байланысты. Оушыларды шыармашылыпен ойлауа трбиелеу малімні міндеті. Сондытан бл жмыс тріне ерекше талап ою керек. Мтінді мазмндауа йрету жазбаша сратара жауап беруге йрету, жоспар руа, белгілі бір суретке таырып оя білуге, сол суретке арап сйлем рауа малімні кмегімен здеріні ойларын, ызыты іс рекеттерін гімелеуге йрету.

Линвистикалы негізгі обьектісі – сйлеу, адамзатты сйлеу тілі. Сйлеу – адамзатты іс – рекетіні ерекше формасы. Сйлеу адамзатты ойлауымен жне баса да психикалы процестерімен тыыз байланысты. Сондытан адамзатты сйлеу іс – рекетін тексеру бір ана тілі біліміні лесі емес, бл баса да ылымны мселен, психологияны, физиологияны, логопедияны т.б зерттеп арастыратын облыстілі.
Сйлеу екі трлі формада – ішкі жне сырты формада жзеге асырады. Ішкі сйлеу формасы – ойлау процесі шін осы ажет нрсе, ал сырты форма арылы адам з ойын басалара жеткізеді, белгілі бір информатика береді.
Сйлеуді екі жаы бар: сйлеу процесіні на зі жне сол сйлеу іс – рекеті процесінде жасалынан нтиже яни сйлемдер, мтіндер т. б.
Адамны мірінде сйлеуді маызы те зор. Ол сйлеу арылы з ойын айтып жеткізеді жне біреуді ойын сынады. Ауызша сйлеу адам арасындаы арым – атынасты атарады.
Біреуді дыбыстауынан лаымыза жеткен сз ауызша сйлеу деп аталады. Ауызша сйлеуде кеістік жне уаыта байланысты біреу шектеулер болады. детте, гімелесушілер бірін – бірі кріп трады немесе дауыс жететіндеу алшатыы болуы ммкін. Сйлеуге йрету манолог жне диалог трінде іске асырылады. Манолог жне диалог трінде сйлеу іскерлігі, біліктілігі арым – атынас рекетіні, апаратты, регулятивтік, дептік жне сезімдік – баылау сияты атаратын ызметіне байланысты аныталады.

Монолог– оушылар мтіндерді мазмны туралы з ойын, кз арасын білдіру шін жеке тжірибиелеріне жне суреттер тізбектерімен таы баса крнекіліктеріне сйене отырып, суреттеу, хабарлауды олданып, млімдемелер жасайды.
Диалог – оушылар ыса жне толы жауап беру трлерін олдана отырып, ттытау, шаыру, кешірім срау, бір нрсе жайлы керек мліметті срап білу немесе айту, талылаан деректерді анытау, олара баа беруге дадыланады. Диалогты сйлеу гімелесушілерді з ара ыса сз алмасуы, тзілетін сйлемні рылымы толы болмауы мен ерекшеленеді.
Сйлесу арылы тек ана апарат жрісі орындалып алмастан, гімелесушілер арасындаы бір – біріне деген ыпалда жасалынады, яни зара баыт бадар крсете отырып, олар бір – біріні іс – рекет ылытарын йлестіруге не згертуге тырысады.
Ауызша сйлеуді жзеге жаранда згеше лингвистикалы та, лингвистикалы емес те ралдар лкен роль атарады. згеше лингвистикалы рала арнайы табаланан лексикалы бірліктерді,кейбір грамматиканы жатызуа болады. Ал, лингвистикалы емес ралдара ауызша сйлеуге тиісті ралдарды барлыы – оушыны трысы, ымдауы, ишарат білдіреді, кз ысуы, жымиуы, клкісі, жылауы жне т.б. жатады. Бл эксромингвистикалы бліктер ауыз екі тілде сйлеуді айтарлытай толытырып трады.

Ауызша з пікірін айту жазбаша трде ойын жеткізуден, е алдымен, арым – атынасты тікелей згешелігімен жне коммуниканттандарды арасында наты байланысты болуымен оушыларды з ойын жеткізуді формасына жне тсіліне таба саландай ерекшеленеді. Сйлеу рекеті кезінде гіме дкен жргізушіні серігіні болуы немесе тыдаушысыны болуы сйлеп тран адама зіні серігіні кез келген іс имылын байап труа ммкіншілік береді. Бл оушыны ойын ауызша жеткізу жолына сер етуге жне немі ндестірілуіне ммкіншілік береді.
Ауызша сйлеуге йрету жайлы айтанда, оу рдісіні шартымен жне масатымен емес, сонымен атар ауыз екі тілде сйлесуді андай тріне йрету керектігін анытау ажет.
Лингвистикалы жоспар бойынша ауызша гімелеп жеткізуді 3 трлі формасы бар: монологты, диологты жне полилогты.
Ауыз екі тілде сйлеу психологиялы жобада да белгілі бір ызыушылыты сынады. Ауыз екі тілде сйлеу психологиясында кибернетика саласындаы ойды серінен бір жйеге келтірілген екі коммуникативтік рдіс табанды трде танылуда. Олар тсіне отырып тыдау жне сйлеу.
Оушы зіне тиісті пндерді жан – жаты мегеріп алысы келеді жне де шетел тілін жетік мегеруі арнайы дебиеттерді оыанда оан баа жетпес кмегін крсетеді. Ауызша сйлеуге йрету барысында оушыларды сйлеу рекетіні екі тріне йреткен жн. Олар тсіне отырып тыдау жне сйлеу. Бларды р айсысы зіне тиісті жаттыуларды жргізуді талап етеді.

Ауызша сйлеу дістемесін суреттеуге келгенде ауыз екі тілде ойдаыдай сйлеуді тмендегі негізгі шарттарын ескергеніміз жн:1) Ауызша сйлеуді монологты жне диологты формалары оытуды барлы кезедеріндеатар жреді; 2) Тілді мегеруге кешенді трде ыпал ету жзеге асырылады; яни бл ауызша сйлеу мен оытуа бір мезетте йрету, тілдік жне сйлетуге арналан дайынды жаттыуларыны жйелі трде орындалуы;3) осымша оыту ралдарыны жиі жиі олданылуы; 4) лингафонда, компьютерлі кабинеттерде ауызша сйлеуге баытталан жаттыуларды ке клемде олдану.

Ауызша сйле ептілігін дамытуа йретуді ажеттілігі, сіресе диалогты растыра білуге йрету, тсіне отырып тыдауа йретуді барлы торабымен тыыз байланысты.

Осы орайда бірінші кезеде трт зекті мселе туындайды: диалогты жне монологты тсіне отырып тыдау, сонымен атар диалогты, монологты дыс формада сйлеу білуге йрету.

Сйлеу рекетінде тсіне отырып тыдауа йретуді басты масаты тсіне отырып тыдауды клемін лайтуа ол жетізу, натыра айтанда р адама тн сйлеу сипаттамасы бар, бірнеше адамды тсінуге ммкіншілік беретін жаттыулар клемін алыптастыру.

Ауызша сйлеуге йретуді біріншіден, белгілі бір клемде диалогты трде жне монологты трде сйлеуді арасында айтарлытай формасы жаынан да, мазмны жаынан да андай да бір байланысты болуы; екіншіден, оушыны зіне тиісті пнді жетік мегеруімен; шіншіден, андай да бір мтін материалдары мен ауызша сйлеуде едуір байланысты болуы.

Оуды бірінші кезеінде іштей оуа кіл блу керек. детте оып боланнан со тсінік айтылады жне жаттыулар жасалады. Сйлей алуды дістерімен орытындыланады. гімелесу балаларды логикалы ойлауын, тілді алыптасуына, орытынды жасауа кмектеседі.

Оушыларды аылшынша сйлеу дадысын алыптастыру шін сйлеуді дрыс лгісін крсету керек. Оушыны сйлеу дадысын алыптастыру шін: сзді, сз тіркестерін дрыс айтуа йрету, мтінді, ле сздерді айтанда дауысты аны болуын адаалау, сратара жауап беру, дрыс сйлеуге йрету, сра оя білу мен гіені бастау, жаластыру, аятай білу абілетін алыптастыру сияты жмыстар атар рбіп отырады. Сондай а берілген мтінні мазмнын айту мен сйлеу лгілерін сауатты трде растыра білуге, диалог арылы схбаттасу сияты жмыстар кеінен жргізіледі. Осындай жмыс ке трде жрген тста оушыны сйлеу ерекшелігі кннен кнге дамып, жан жаты артып отырады. Мнда мтіндерді кбіне оайдан иына арай рбіткен малім шін ыайлы

Оу біліктілігін мегерту масатында мтінді оу, кру арылы мазмын тсіну мен мтінні мазмнын з бетінше оып тсіне білу, мтін бойынша талылауа белсенді араласу сияты жмыстар кеінен олданылады. Оылан мтінге байланысты оушы з ойын салыстырмалы трде жеткізе біліп, оамды орындарда жазылан нсауларды оып тсіну сынды талаптар ойылады.

Ал бл сйлеудегі оушы сйлеу дадысын алыптастыру шін: оушы мегерген лексикалы материалдар бойынша талылауа атысып, мтін бойынша тсінгенін еркін жеткізе білуге дадыланады. ойылан сратара тез жне наты жауап беру жне сурет бойынша гіме растыру, р трлі жадаяттара баланысты сра оя білу мен схема бойынша сйлемдер растырып айту жмыстары басты рл атарады.

Оу біліктілігін мегеру масатында ортадан жоары дегейде жмысты крлендіре отырып, кптеген жмыстарды іске асыруа ммкіндік туады. Клемді мтінді оып ана оймай, кру арылы мазмнын тсініп мтінні мазмны бойынша тсінгенін айта білу. Сондай а з бетімен гіме рап, мтінге байланысты анатты сздерді, маал мтелдерді пайдалану арылы сйлеуге дадыландыру. Баралы, апаратты хабарларды оып тсіну (газет, журнал материалдары,теледидар хабары) мен талылауда белсенділік танытып, біліктілікті жоарылату жмыстары басшылыа алынады.

Оу біліктілігін мегерту масатында роман, поэма, эссе, гіме оыту арылы жан жаты жмыс жргізуге жол ашады.

Сйлеу дадысын алыптастыру шін, оыан зінділері бойынша негізгі кейіпкерлерге сипаттама беру, роман, эсселерді таырыбын,идеясын талылау, пікірсайыс, дебат барысында з ойын деби тілде еркін жеткізе білуге дадыландыру басты масат болып табылады.

Аылшын тілін орта мектепте оытуды шарттарын ескере отырып, оушыларды мектепті бітіргеннен кейін де шетел тілінде сйлеп, оып тсіне білу абілеттерін алыптастыруа мектеп абырасында мн берілуі тиіс. Оушыларды шетел тілінде сйлеуге жне кітап арылы жмыс жасауа баулу ажет. Шетел тілін практикалы трыда мегеруге йреткенде оушыларды з бетімен жмыс істеуге баулып, алан білімін, икемділік дадыларын жаа жадайлара тап болан кездерде шыармашылыпен олдана білуге машытандыру кзделеді. Осы масатпен анытама дебиетерді пайдалана білу, мтін мазмнын з бетімен тсінуге бейімделу жне одан тйгенін ысаша етіп ааза жазып алу, шаын хабарлар дайындау жне з пікірін айтып, баа беру сияты рекеттерге дадыландыруды маызы зор.

Аылшын тілін оытудаы оушыны з сзін жоспарлай білу икемділігін, мтін мазмны мен аылшын тілін йрету ралдарын штастыра отырып, сйлеу этикасын пайдалана алуын талап етеді. Оушылар баса халытарды трмыс тіршілігімен оларды крнекті кілдеріні мірімен алынан деректермен, бл халытар тарихыны эпизодтарымен, мдени ескерткіштерімен, крікті жерлерімен танысады. Оулы, оу кітаптары, газеттегі арапайым маалалар арылы оушыларды шетелдегі адамдарды мірімен танысуы оларды жалпы білімділік ой рісін кеейтеді. Оушыларды жан жаты дамуы жне оларды тла ретінде алыптасуы шін тілдік материалмен жмыс істеу сипаты мен сйлеу біліктілігіні елеулі мні бар. Шетел тілі ралдарымен (лексикалы, грамматикалы, фонетикалы) жне сйлесу іс рекетіні негізгі трлерімен арулана отырып, оушылар танымды белсенділік, дербестілік крсетуі, орытынды жасай алуы маызды болып табылады.

Оу бес пайыза дейін бейтаныс сзі бар ылыми кпшілік оамды саяси жне кркем дебиеттен ысартылып алынан мтіндерді негізгі мазмнын тсінулері тиіс. Оушылар газетті арап шыып, одан здерін ызытыратын маалаларды тадап ала алатын болуы тиіс. Мтінді ои отырып алынатын хабара байланысты оушылар оу арыны мен тсінігін алыптастыруы керек.

Тілдік материалдар оушылара з алауларын айтуа жне з пікірін білдіруге ажет болады. з пікірін ситуациялар жне таырыптармен байланыстыра олдану мынадай пікірлер айтуа, жеткізуге жетелеуі тиіс:

· алауын, сезімін, жанашырлыын білдіру;

· з кзарасын айту, арапайым ана длел келтіру;

· істі мн жайы мен оиалар туралы мліметтер алу жне ріптесіні пікірін срау.

Сйлеуге тыдап тсінусіз йрену ммкін емес.Шетел тілін мегеруде тыдап тсіну абілетін дамытуды алар орны ерекше.

Ауызша сзді тсіну адамны естіген сздерді маынасына талдау жасап, аяталан ойды білдіруіне, ойша жинатау абілетіне байланысты болады

Тыдап тсінуді негізгі топтарына мыналар жатады:

А) тыдап тсіну дадылары (мтінні грамматикалы жне морфологиялы формаларын тани білу);

) сздерді жне сз тіркестерін тсіне білу абілеті;

Б) дыбыстарды, дауыс интонациясын ажырата білу;

Тыдау процесі есту абілеті механизмімен тыыз байланысты. Есту, тыдау абілетін техникалы ралдар кмегімен жаттыулар жасау арылы дамытуа болады. Логикалы тсіну механизмі талдау процесінде крделі болып саналады.

Ауырма сзді тсіну шін бір материалды бірнеше рет тыдауды ажеті жо. Сзді толы тсіну бірден (толы) жне толытай бір рет айтанда абылданады. азіргі кезде шетел тілін мегеруде (есту, тыдау, оу арылы) оу фильмдерін кру, нтаспалар тыдау жне т.б. ммкіншіліктері те кп. Шетел мамандарыны сйлеуімен жазылан нтаспалар, видео-фильмдер кптеп саналады. Тыдау абілетін нтаспа кмегімен дамыту шін арнайы видео жаттыулар мен аудио мтіндер ажет. Осы орайда мтінді тыдау, оып отыруды мні зор.

Тыдауа йренуді сйлеумімен бетпе-бет отырып тыдаудан бастаан жн. Аудиториялы сабатарда оытушыны сйлеуі, видеофильмді крсете отырып, оытушыны оуы оушы шін лкен неге, лгі болады.

Шетел тілін тыдап тсінуді зіме тн ындыруа тырысып, тілдік материалдарды кп беру абылдауды иындатады, сонымен бірге дадыны алыптастыруа кері сер етеді. Осыны серінен оушы тез тыдап тсіліп, жауап дайындау шін ойланып отырады.

Ауызша сйлеуге йрету – шетел тілім оытуды е иын аспектісі болып салалатындытан, е негізгі масат – естігенін тсіне білуге йрету.

Тсінуге тексеруді е басты бліктерін – сурет арылы, екіншіден – жазбаша жауап беру арылы жргізуге болады.

Сурет арылы йрету кезінде ажетті суретті тадау – алдымен айтылан фразаа, диалога, мтінге, гімеге, одан со тыдалан материал мен суреттегі айырмашылыты табуа байланысты болады.

Шетел тілін аудармасыз тсінуді таы бір жолы нтаспа арылы ртрлі бйрытар беріп, орындату. Оытушы дрыс,не брыс екенін адаалайды. Бйрытарды тек бйры рай трінде берумен атар ртрлі нсаулар трінде де беруге болады.

Мысалы: “When Tom walks to the window, John will write Kate’s name on the blackboard“ Мндай бйрытар тыдаушыларды ызыушылыын тудырады жне сздерді, шетел тіліні грамматикалы формаларын есте сатауа кмектеседі.

Фонетикалы жне грамматикалы рылымдарды тыдау арылы салыстыра жне ажыраты білуге арналан тапсырмаларды мндай трлерін бірте-бірте крделендіруге болады.

Диалогты, гімелерді, мтіндерді тыдау шетел тілін тсініп йрене білуді е ажетт блігі болып табылады. Тыдауа арналан мтіндер оылан тілдік материалдар негізінде рылады. Оны ішіне 3-4% таныс емес лексикалы материлдар осуа болады. Алашы рет тыдауа арналан мтінге жіберілген уаыт 1-1,5 минут клемінде болуа тиіс. Тмендегі мтінді мысал ретінде алуа болады:

My friend Bill is a geologist. He does not stay in town in spring and summer. He goes on expeditions. There he lives in a tent and cooks his own meals. He thinks he is a very good cook and when he comes back to town he tries to teach his wife and mother in low the art of cooking. He tells everybody that canned meat and porridge are the best dishes. His wife in his opinion spends too much time on cooking. So he does not let her stay in the kitchen.

Neither his wife nor his mother in low contradicts him, for he never stays long at home.

When he lives his children are sorry to part with him but they are glad that grandmother will cook their meals again.

Тыдаан гіме бойынша тмендегідей жмыс трлерін орындауа болады:

1. Жазбаша жоспар ру, мтінге ат ою, сз тіркестерін жазу.

2. Ауызша мтіннні ысаша мазмнын беру, толы мазмнын беру. Жмысты мндай трі шетел тілін тыдап тсіне білу мен сйлеуге йретеді. Шетел тілін тыдап тсіне білуге йрену шін тек нтаспа ана емес, сонымен бірге видео-фильм жне диафильмдерді кмегіне сйенуге болады. Шетел тілінде тыдап тсіну абілеттері дамып жетілгеннен кейін, радиобадармаларды тыдауа немесе кркем жне деректі фильмдерді крсету арылы оушыларды білімдерін ныайтуа болады.

Тсініп тыдау жмысы кезінде естіген хабарды аншалыты тсінгендігі тексеріледі. Онда шаын мтін немесе сйлемдер оылып, тыдату, мтінді айталап тыдау арылы екі-ш сйлемнен мтінні мазмнын айту, сипаттама беру, жаа сйлемдер растыра білу сынды жмыстарды жан – жаты жргізген туста істі нтижелі болатынына кз жеткізе аламыз. Тсініп тыдау дегейде жан-жаты жргізіліп, естіген хабарды аншалыты тсінгендігі тексеріледі. Шаын гіме, зінді, маала мазмндары оылып, тсініп тыдау мтінді екі рет тыдау арылы екі – ш сйлеммен мтінні мазмнын айту жмыстары жргізіледі. Жмыс барысында сипаттама беру, мтін бойынша жоспар ру, сра ол білу сынды жмыстар тіл дамыту жмыстарына негіз бола алады.

Оушылар здері оыандары мен тыдаандарыны ішінен оиаларды жне фактілерді тауып, соан здеріні зарасын ысаша айтып берулері тиіс. Олар з пікірін айту шін мтінді жоспар жазбаларын пайдалануына болады.

Шетел тілінде тыдаанын, естігенін тсіну біліктілігі баса кісілермен сйлесуге, тілдік арым-атынас жасауа ажетті жадайлар тудырады. Шкірттер тыдап тсінуге арналан аутентті мтіндермен трлендіре жмыс істеуге, сйлеуге одан ары арай жаттыады, баяндамалар жасайды.

Аылшын тілінде мектеп бадарламасы ауымында шкірттерді сйлеуге йрету, ауызекі тілде сойлету кні бгін шетел тілін оытуды е басты міндеті болып отыраны белгілі. р малім зі ебек етіп жрген мектебіні арай оыту тсілдерін тиімді етіп, трлендіре отырып жоспарлауы тиіс.

Мектеп жадайында оушыны ауызша сйлеуге йрету шін жргізілетін жмысты дифференциялап жргізуді екіге болуге болады: іштей жне сырттай.

Іштей дифференциялау барысында оушыларды абілетіне арай шаын топтара бліп, олармен тіл йретуде ерекше дістемелік тсілдерді олдану ажет. Бндай топтарды рине оушыларды дегейлеріне жне ммкіндіктеріне арай жмыстар атарылады.р малім сынып оушыларын р трлі блуі ммкін, мысалы бір топта тілге абілеті бар оушылар, екінші топта тілді нашарлы білетін оушылар, шінші топта абілеті, білімі жоары да, нашарлау да оушылар аралас болады.

Ал сырттай дифференциялау бойынша рбір топ пен топтардаы оушыларды коммуникативтік икемдігін, оларды шеьел тілін оуа деген психологиялы жаынан дайындыын, елтануа байланысты материалдарды оып жне де оларды з еліндегі жне баса елдердегі реалиялармен салыстыра отырып мегеруге абілеті, ммкіндіг ескеріледі. Іштей дифференциялау сырттай дифференциялаумен зара біріге келе оушыларды тіл йренуге деген ммкіндіктерін кеейте тседі. Бл орайда, рине, оушыларды жеке бас ерекшелігіне баса назар аудару керек. Сыныпта бала саны нерлым кп болса соырлым малім оушыны зіне тн ерекшелігіне кіл бліп, дефференциялауа нерлым кп ммкіндік жасауа тырысу ажет.

Сабаты туді діс – тсілін трліндіре, крнекіліктермен рлендіре отырып немі рі жйелі трде оушылар жмысын тексеріп кезде біз брыны ескі тсілмен оушылар жмысын тексеріп немі рі жйелі трде оушылар жмысын тексеріп отыран дрыс. Шкірттерді білімін біркелкі баалай салмауымыз керек, р оушыны жауабыны мазмнын ескере отырып баа оюымыз керек. Сонда, мазмнды, жас сйлейтін оушы одан нашарлау сйлейтін оушыа араанда з білімні жоары екенін тйсінеді.

Оушыны ауызша сйлеуге жаттытыруда тоы бір ескеретін жадай- жеке оушыдан саба сурау кезеі. Бір ана оушы жауап беріп трса, нашарлау (сйлейтін) оитын оушылар оны тыдамай отыруы бден ммкін. Сондытан малім саба срауды рбір кезеінде барлы оушыны амтитындай тсіл олдануы тиіс.

Ауызша сйлеуді дрыс жола ою шін е уелі оушыларды шетел тілінен сз орын дрыс жинатауына кіл блу керек. Оушылар р сабата тілетін жаа сздерді жазып алып, жаттауы міндетті. Тіл йренуші мектептегі сабата тілді алай йренуді, алай сйлеуді жолдарын йрене, йде, сабатан тыс кезде кп оыса білімі сйлеу дадысы бай болары сзсіз. Мектеп малімі шкірті жасы сйлесін десе оушыларды екеуара сйлесуіне кп кіл блгені жн. Пнді жасы мегеріп келе жатан оушы мен лгерімі тмендеу оушыны нашар лгерімді баланы айтанын тзеп, кмектесіп отырады.

Ауызша сйлеуге баланы дрыс жаттытыруды таы бір трі йренген матрериалды жаа материала ауыстырызып дадыландыру. тімен материалды, сздерді бала трлі ситуацияа байланысты згерте отырып олдануа дадыланса сйлеу абілеті мыымдала тседі. Оушыларды білімін баалаанда малім бірден «Сен тртке білесе», «Сен екіге білесі» деп бааламауы тиіс, оушыларды сзіне андай дегейде боланын сзбен баалап, содан кейін ана баа ою керек. Тжіребесі мол малім сйлеуге йрету барысында сйлеуге бейім тратын жне сйлеуге аса мтылса оймайтын міезі ауыр балалар болатынын да ескертгені дрыс болады.

Ауызша сйлеуге йрету шін ажетті ситуацияларды мынадай жолдармен жасауа болады:

А) «Кз алдыа елестетіп кр» жне «иялдап кор» деген сияты т.б. тапсырмалар арылы ситуациялар ру.

) белгілі бір ситуацияны жасайтын сурет немесе ситуацияны дамыта, кшейте тсетін суреттер тізімін арап, соны кмегімен сйлеу;

Б) Оушыны оршаан орта кнделікті міріндегі болып жатан жадайына сас, сйкес келетін нрселерді сипаттау. Ситуацияны блайша шектеу оны оушыны ойландыратын тапсырмалара айналдыруа ммкіндік береді.

алым И.В. Рахманов «затты ситуация» мен «арым – атынаса байланысты ситуация» бліп арау керек деген пікір айтты. Ол негізінде осында ситуацияларды таырыптарымен бірге бадарламаа енгізуге сынан болатын. Затты ситуациялар оушылар з жанясын, й-емін т.б. зіне жаын нрсені суреттегенде пайда болса, арым- атынас ситуациялары шкірт бір нрсеге, біреуге зіні жеке озарасын, атысын білгенде жасалынады. Бдай ситуациялар бір нрсе жайлы ойлап, з ойын білдірісі келген жадайда ралады. Сабата сіресе арым-атынас ситуацияларын пайдалану, практикалы міндеттерді:

Іске асыруа ммкіндік жасайды, ойткені олар белгілі бір проблеманы озап, соан арнайы рылады. Саба стінде ситуациялар ру, сіресе арым-атынас ситуацияларын пайдалану, практикалы міндеттерді іске асыруа ммкіндік жасайды. арым – атынас нерлым тере рі жан – жаты болса, сорлым сйлеуге дайындалу процесі жеделдетіп, оайлана тседі, йткені сйлеу негізінде белгілі бір контекст трады. Ол контекст арым – атынас жасайтын адамдарды іс-рекеті.

Сйлеу шін е алдымен оушыларды тіл арылы арым – атынас жасауа ситуациялар арылы йрету керектігін негізге ала отырып Ресейлік алым Е. Пассов мынадай байлам жасайды: біріншіден, оушыларды ара іс-рекет жадайын ескергенде ана сз рекет іске аса алады; екіншіден, сипуацияларды немі згертіп жаалап отыранда ана оыту нтижелі болады шінші, ситуация оушыны з бетімен ізденуге мжбр етеді, себебі ол ес, ойлау сияты жеке бас абілетін сйенеді.

Оытуды ситуативтілігі оушылар мен малімдер арасындаы арым-атынаса негізделген жадайда ана саба стінде атынас ситуациясы пайда болады. Е.Пассов зіні за жылдар бойы жргізген ылыми-зерттеу жмысыны нтижесінде комуникативтік оытуда «ситуация» мен «ситуативтілікті» анытап алу ажет екеніне кз жеткізген. «Ситуация-дегеніміз арым-атынас жасаушыларды, сйлесушілерді санасында алыптасан зара арым-атынасыны жйесі, ал ситуативтілік дегеніміз-осы арым-атынастармен байланыс» деп орытынды жасайды. Ол іс-рекеттерде дара арым-атынастарда мынадай жетекші факторлар болады деп крсетеді. Е.И.Пассов: а) статусты, )рольдік; б)іс-рекеттік; в)ізгілік.

Шетел тілінде сйлеуге , арым-атынас тіліне йретуде оушыларды сіресе з бетімен жмыс істеуге, зі ізденіп білім алуа дадыландыруы керек. Бл азіргі уаыт талабы. Сонымен оушыны шаршауын сейілтіп, ызыуын арттыратын саба арасындаы ойын трлері лкен роль атарады. Ойындар сабаты тиімділігін, сапасын арттырумен бірге оушыны оу белсенділігін, шыармашылы ойлау абілетін дамытады. Сондай-а ойын оушыны сйлеу абілеті рекетін тездетеді, танымын кшейтеді. Осы трыдан ойын оушыны жас ерекшелігімен ммкіншілігіне сай жне трбиелік, дамытушылы мні зор болуы тиіс. Ойнау арылы оушыны сйлеуге деген ішкі жан дниелік ынтасы, іздену дадысы алыптасады.

Ойын трлерін пайдалану арылы жаа материалды жеіл де тиянаты, наты тсіндіруге, мегеруге жадай жасалып, ол оушыны санасында берік саталатын болады. Ойын трін олдану оушыа ерекше сер етеді, оны дрыс жоспарлау ажет. Сынып оушылары оан тгел атынасуы шарт. Оушыны шаршауын сейілтіп, ызыушылыын арттыратын тек ойын трлері болып табылады. Ойын оушыны бірігіп жмыс істеуге баыт береді,іздендіруге дадысына алыптастыруына ммкіндік туызады.

Аылшын тілінде ойын трлерін мынадай масаттарда олданан дрыс:

1. ліпбиді дрыс мегерту;

2. Орфографияны дрыс оыту;

3. Оу дадысын алыптасыру;

4. Лексиканы мегерту;

5. Грамматикалы рылымды мегерту;

6. Оушыны ойын дамыту, дрыс жазу, дрыс айту, дрыс ои білу дадыларын алыптастыру.

Тадап алынан ойындар оушыларды сз байлыын, тіл орына сай болу керек.Малім кез- келген ойынды ткізу шін алдын-ала жоспар рып алуы керек. Тиімді пайдаланан ойын трлері малімні тсіндіріп отыран материалын оушыларды зор ынтамен тыдап берік мегеруіне кмектеседі. йткені тменгі сыныптаы оушыларды асары сабатан грі ойына ауыырап отырады. ызыты ойын трінен кейін олар тез серігіп тапсырманы ыыластана рі сапалы орындайтын болады. Ойындар барлы сыныптарда олданылады.

Сонымен бірге сынып ішінде ойнайтын ойындар мен іс-рекеттер арылы да оытуа болады.Біз сынып ішінде ойындарынды ашан олдануымыз керек.Мысалы саба стінде жаа сздерді айталау шін,отілген жаа сабаты еске тсіру шін олданан жн.

Сынып ішінде мынадай ойындарды ойнауа болады:

What’s in the bag?

Around the world

Board Race

Order Race

Question race

Bingo

Go fish

ойындарын олдануа да болады. Бл ойындар оушыларды танымын кеейтіп, білім мен білік шеберліктеріні жан-жаты дамуына, алыптасуына, тілдік материалдарды жасы біліп, сз іскерліктерін мегеруіне кп кмектеседі.

Ойындар оушыларды танымын, аыл–ой белсенділігін алыптастыруды маызды ралы бола отырып,оларды бадарлама материалыны негізгі таырыптары бойынша алан білімдерін тередете тсуді,рі пысытауды кздейді.Бл ойындар балаларды саба стіндегі жмысын трлендіре тседі, оларды пнге ызыушылыын оятып, ынта –ыылыас оюына баулиды жне оушыларды зейінін,ойлау абілеттерін дамытады. Ойындар арнайы масатты кздейді жне наты міндеттерді шешеді.

Ойын сабаты р кезедерінде, таырыбына арай малім зі тадап алып, олданып отырады. Сондытан осы жобадада тілді мегерту масатында сабата олданылатын трлі ойындармен таныстыра кетуді жн кріп отырмын.

1.What’s in the bag? Сумкада не бар? ойыны.

Малім алдымен балалара бір сумка алып келеді. Балалардан срайды. Балалар сумкада не бар? Балалар ішінде дптер, алам, кітап бар деп айта бастайды. Малім бл ойынды саба соында олданса болады. сіресе жаа сздерді еске тсіру шін олдануа болады. Малім сумканы ішіндегі заттармен таныстырады.Сумкада не бар? Малім оушылардан What’s this? Сраы арылы затты крсету арылы срайды. Мысалы: Pen, copybook, pencil, ruller, rubber деп крсетеді. Сосын оушылара жеке-жеке айталатады.Сздерді мытпау керек. Сосын оушылара сумка ішіндегі заттарды таратып беріп,оушылардан осы заттарды мына сра арылы срауа да болады.Мысалы: Who has a pencil? Who has a ruller? Жауап бергенде оушылар кімде екенін табу керек.Оушылар тапса Janatbek has a pencil деп табу керек. Бл ойын оушыны cабаа деген ызыушылыы артып, сздік орлары молайып, есте сатау абілеті артады.