Синонимдерді зерттелуі

Тюркологияда синонимия мселесіне е алаш татар тіл мамандары кіл аудара бастады. Татар тіліні синонимдерін ылыми трыда зерттеу ХХ-асырды 30-40 жылдардан бастау алады. Х.Салимны «Безд синонимнар м алар стенд эшл» мааласы 1933 жылы «Магариф» журналында жарияланды. Аталмыш маала татар тіліні синонимдеріне арналан алашы ылыми ебек болды. Х. Салим з мааласында сздік орды байытуа зор рл атаратынын ерекше айта келе, синонимге былайша анытама береді: «Трле социаль-экономик шартларда телне тарихи сеше нтисенд барлыкка килеп, дби телд тигез хокук алганмгъндш сзлрне ген синонимнар дип йт алабыз».

Мааланы орытындысында алым татар тіліні синонимдерін айындап, жне олара тере талдаулар жасап, синонимдер сздігін растыру керектігін баса айтады.

1940 жылы Хангильдин В.Н татар тіліні синонимдерін зерттеуге арналан екі мааласын жариялады. Автор бл маалаларында синонимдерді эксперссивті-стилистикалы ызметіне ерекше назар аударады. Сонымен атар, Хангельдин В.Н татар тіліні синтаксистік синонимиясын арастырып зерттеген. Осы ретте, татар тіліндегі синтаксистік синонимдер жайында С.М Ибрагимованы татар телендэ синтаксик синонимнар" зерттеу ебегін атап туге болады (1976). Автор бір рамды сйлемні синонимиясына ерекше назар аудара зерттеді.

ХХ асырды 40-жылдар соында синонимия мселесі ататы татар филологы Ш.А Рамазановты "татар тили буенча очерклар" монографиясында крініс тапты.

Тл сз жне тлеу сз материалы негізінде синонимика жне стилистика жайында толы малматты урбатов.Х «Татар телене синтаксис м стилистика мсьллре» атты ебегінде береді.

Елуінші жылдарды соында азіргі татар тіліні синонимия мселесімен филолог-алым Ш.С Ханбикова айналыса бастады. «Татар теленд синонимнар» атты таырыпта кандидатты диссертация орайды. алымны бл ебегі кейін монография ретінде жарыа шыты. «Татар теленд синонимнар» монографиясы татар тіліні синонимиясы бойынша іргелі зерттеулерді бірі болып табылады. алым Ханбикова синонимдерді екі топа бліп арастырады: 1) лексика-фразеологиялы 2) грамматикалы синонимдер.

Ш.С Ханбикова е алашы татар тіл біліміндегі синонимдер сздігініні (1962) авторы.

Соы жылдары Сафиуллина Ф.С татар тіліні синонимдерін зерттеп, жемісті ебек етті.

1999 жылы Ханбикова Ш.С, Сафиуллина Г.С авторлыымен «Синонимнар сзлеге» жарыа шыты [21; 128-131]

аза тіліндегі синонимдерді жйелі трде зерттеу, оны сздігін растыру ткен асырды елуінші жылдарыны ортасынан басталады. Содан кейінгі жарты асырлы кезеде синонимдерге атысты таырыпта бірнеше кандидатты, докторлы диссертация оралды. Тркітану ылымында е алашы арнайы синоним саласындаы ылыми ебек алым . Боланбаевты монографиясы (1950) болып табылады[;128б]. ылыми жмысыны негізгі баыты аза тілі лексикологиясы мен лексикографиясын зерттеуге арналан филология ылымыны докторы сет Боланбаевты "аза тіліндегі синонимдер" атты монографиясы (1970) аза тіл біліміндегі іргелі ылыми ебек деп бааланады. Оны растыруымен "аза тіліндегі синонимдер сздігі" 1962 жылы тыш рет жары крді. Бл сздік 1975 жылы екінші рет басылып шыты. алым з ебегінде аза тіліндегі синонимдік атарды брінен грі етістікте, сондай-а зат есім мен сын есімде кбірек кездесетінін атап крсетті. Оны ебектерінде лексикалы синонимдерді сипаты, маыналы ректері, синонимдерді олдану тсілдері ке талданан [22].

Сонымен атар М. Сералиевті «Етістікті сз тіркестеріні синонимиясы» атты ебегінде азір аза деби тіліндегі синтаксистік сз тіркестеріні синоним болу ммкіндіктері арастырылан.

Жалпы аза тіл білімінде сзді р алуан варианттары мен дублет сздер жйелі трде С. Бизаов ебектерінде зерттелген. ( Бизаов. С. Варианттылы жне деби норма//филол.ылым докторы...дисс.авторефераты. Алматы, 2000).

Профессор Ф. Оразбаеваны «азіргі аза тіліндегі сын есімді синонимдер» атты ебегінде азіргі аза тіліні лексикасына атысты сын есім синонимдерді басты-басты ерекшеліктері арастырылып, оларды жасалу жолдары кеінен сз болды [24].

Синонимияны лексикада жне фразеологияда крініс табуы Башрт тіл білімінде де айтарлытай едуір зерттелген. Башрт тілінде синонимдерді ататы тюрколог маман, фразеолог-алым Ураксин З.Г, тюрколог алым Киекбаев Д.Г. зерттеген. Башрт тіліндегі синонимия мселесіне атысты ебектер, атап айтанда, Ураксин З.Г "Фразеологические синонимы в современном башкирском литературном языке"[канд.дисс.1966жыл],"(1966), Уразбаева З.Г "Вариантность слова в башкирском языке" (1998), Агзямова. С.Х "синтаксические синонимы в башкирском языке" (канд.дисс.,2009) т.б зерттеу ебектері, кандитты диссертацияларда кеінен арастырылып зерделенген. Ураксин З.Г башрт тіліні тыш синонимдер сздігін растырып шыаран.(1966,1985, 2000).

мы тіл білімінде синонимдерді е алаш алым Батырмузаева У.М арастыран. «Синонимы и синонимичесие отнашения в кумыкском языке» [25] атты ебегінде алым дл жне атысты синонимдер мселесін арастырып, синонимдік атарларды доминанттарын зерттеді. Автор мы тіліні лексикалы синонимдерін есімді жне етістікті деп бледі. Сонымен атар стилистикалы синонимдерге ерекше тоталып тіп, оларды синонимдерді аралы бір трі ретінде арастырады. алым стилистикалы синонимдерді лексика-семантикалы дегейде шамалас, ал функционалды-стилистикалы трыда шамалас емес деп есептейді. Дегенмен, тілде синонимдерді стилистикалы, жне стилистикалы біртекті, стилистикалы ртекті деп ана бліне алады деген пікір де бар.

Сонымен бірге, алым У.М Батырмурзаева контекстегі синонимдер, синоним жне оны пайда болу жолдары, синоним жне фразеология мселелерін зерттеген. Осы аталан мселелерді мы тіліні маманы К.С Кадыраджиев, П.И Джалилова да (проблемы изучения синонимов в кумыкском языке,2002) арастырды. Кейінен 2003 жылы Джалилова П.И "Синонимы и синонимические отношения в лексике кумыкского языка" таырыбында кандидатты диссертациясын орады. алым Джалилова П.И мы тіліні лексикасындаы синонимиясыны семантикалы ерекшелігін сипаттап, зерттеп, сонымен бірге баса да тркі тілдес жне кейбір тркі тілдес емес (орыс тілі) тілдерді синонимиясыны семантикалы ерекшеліктерімен салыстыра отырып арастыран.

арашай-балар тіл білімінде синоним мселесін кеінен арастыран алым Э.Н Уртенова болып табылады. Ол 2004 жылы " Синонимы и синонимические отнашения в лексике карачево-балкарского языка" атты таырыпта зіні кандидатты диссертациясын орады. Диссертацияда алым арашай-балар тіліні лексикасындаы синонимдерді ерекшеліктерін жйелі трде сипаттап зерттеп арастырды. арашай-балар тіліндегі синонимия мселесіне атысты М.А Ахматованы «однокоренные синонимы в карачаево-балкарском языке» (Махачкала, 1997) ебегін жатызамыз.

ырым татар тіліні омонимия, синонимия, антонимия, полисимия сияты негізгі лексикалы катерогиялары те аз зерттелген. ырым татар тіліндегі синонимия мселесін е алаш 1974 жылы "Советская Тюркология" журналыны №5 санында А. Меметов " Синонимы в современном крымскотатарском языке" мааласында озаан болатын. Кейінен 2001 жылы "Йылдыз" журналыны №3 санында Шабутова Л. "къырымтатар тилинде манадаш сезлер" мааласында ырым татар тіліндегі синонимдерге кеінен тоталады. Тек 2002 жылы Р.Р Девлетовты растыруымен " Къырымтатар тили синонимлери. лугъат" атты сздігі жарыа шыты.