Жерге меншік ыыны тсінігі жне оны трлері
МАЗМНЫ
Кіріспе. 2
1. Жерге меншік ыыны тсінігі жне оны трлері 3
2. Жерге мемлекеттік меншік ыыны жне жер учаскелеріне жеке меншік ыыны пайда болу негіздері 7
3. Жерге мемлекеттік жне жеке меншік ыыны объектілері 9
4. Жерге мемлекеттік меншік ыыны мазмны.. 9
5. Жерге жеке меншік ыыны мазмны.. 11
орытынды.. 13
дебиеттер: 14
Кіріспе
Жерге мемлекеттік меншік ыы азастан Республикасында алаш рет Конституцияда КСРО рамында болан кезде орнытырылып, азастан Республикасыны 1995 жылы Конституциясында бекітілді.
Мемлекеттік меншік ыы барлы жерлерді азіргі кезгі жне болаша рпатарды мддесі шін жоспарлы жне тымды трде пайдалануа ммкіндік береді. Меншікті бл трі Р жер кодексіні 5-бабында кзделген жер туралы занаманы барлы міндеттерін жзеге асыруа ммкіндік берді. Бл жнінде біз осы оу ралыны басында атап ткенбіз.
Жоарыда аталандай, азастан Республикасында мемлекеттік жне жеке меншік танылып, тедей оралады.
Меншікті пайдалану оамны игілігіне ызмет етуі тиіс. Меншікті субъектілері мен объектілері, меншік иелеріні з ытарын жзеге асыру клемі мен шектері, оларды орау кепілдіктері замен аныталады. Мндай за болып азастан республикасыны Жер кодексі жне республиканы меншік ыы мен жер пайдалануа атысты туындайтын атынастарды реттейтін баса да задары табылады.
Жерге меншік ыыны тсінігі жне оны трлері
азастан Республикасыны Конституциясы меншік ыы мселесінде меншікті пайдалану ыын алашы орына ояды, себебі, жерге мемлекеттік меншік пен жеке меншік ытарыны негізгі мазмны болып оамны игілігіне ызмет ететін жерді пайдалану ыы табылады.
Шаруа (фермер) ожалытары жне тауарлы ауыл шаруашылыы ндірісі шін ауыл шаруашылыы масатындаы жерлерге жеке меншік ыын енгізу осы жер пайдалану тріні субъектілеріні мдделерімен жне ауыл шаруашылыы масатындаы жерлерді тымды жне тиімді пайдаланумен байланысты. йткені, аталан мселе жер туралы жаа занаманы басты міндеті болып табылады.
Бл жерлердегі жеке меншік ыы осы ы субъектілеріні топыра нарлыын, жер айналымын арттыруа, экологиялы салауаттылыты амтамасыз етуге атысты материалды мдделерін арттырады. Ауыл шаруашылыы масатындаы жерлердегі жер учаскелеріне жеке меншік ыыны субъектілері экономикалы, леуметтік жне экологиялы шараларды жргізуде ауыл шаруашылы органдарынан туелсіз болып келеді, соан арамастан олар азастан Республикасыны бкіл халыны салауаттылыы шін ауыл шаруашылы ндірісіні тиімділігін арттыруда мемлекетті кмегіне сйене алады.
азастан Республикасыны ауылды экономикасын, мдениетін, трмысын ктеруге жне баса да леуметтік, экономикалы мселелерге атысты жргізіп отыран шаралары арылы бан оай кз жеткізуге болады.
Жер учаскесіне азаматтар мен мемлекеттік емес зады тлаларды жеке меншік ыын орнытыру — бл объективтік ажеттілік. Бл мыналармен байланысты:
Біріншіден, орман жне ауыл шаруашылыындаы жер учаскелері ндіріс ралы ана емес, сонымен атар, орналасу жері, ндірісті жне оам мшелері ызметіні базис-аумаы да болып табылады. Мліктік сипаттаы объектілер (трын, бабанды, саяжайлы, ндірістік йлер, рылыстар, имараттар) мен жер ыы атынастарыны (имаратты, рылысты жерін пайдалану, оларды кту, сол жерлерде бабандыпен жне башалыпен айналысу) арасында тыыз байланыс болады.
Екіншіден, жер учаскесіндегі меншік объектілерін пайдалану мен жер учаскесін нысаналы масаты бойынша пайдалану ыыны субъектісі болып тек бір тла (жала беруді есептемегенде) табылады. Тжірибеде меншік ыыны объектілері немесе жер учаскесі берілетін жадайларда (сату-сатып алуда, мрагерлік жадайында жне т.б.) жоарыда аталан екі объект те бірге беріледі.
Сол себепті, жер туралы занама осы мселелерді ескере отырып, Р Жер кодексіні 23-бабында былай делінген, азастан Республикасы азаматтарыны жеке меншігінде шаруа (фермер) ожалыын, зіндік осалы шаруашылы жргізу, орман сіру, бабанды, жеке трын й жне саяжай рылысы шін, сондай-а йлерді (рылыстарды, имараттарды), оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді оса аланда, ндірістік жне ндірістік емес, соны ішінде, трын йлерді (рылыстарды, имараттарды) жне оларды кешендерін салуа берілген (берілетін) немесе олар салынан жер учаскелері болуы ммкін.
азастан Республикасы Президентіні 1995 жылы 22-желтосандаы «Жер туралы» за кші бар Жарлыыны 1-бабы (брын «Негізгі терминдер жне анытамалар» деп аталан) жерге затты ыты кздеген. Бл ы меншік ыы, жер пайдалану ыы, жеке меншіктегі жер учаскесін уаытша пайдалану ыы, сервитут жне баса да затты ытар ретінде аныталды. Бл Жарлыты 11-блімі «Жерге меншік ыы жне баса да затты ытар», 3-тарауы «Жер учаскесі меншік ыы, жер пайдалану ыы жне баса да затты ытарды объектісі ретінде», 5-тарауы «Жерге меншік ыы» деп аталды.
азастан Республикасыны 2001 жылы 24-атардаы «Жер туралы» заы жерге затты ы анытамасын бермеді. Бл заны 2-блімі «Жерге меншік ыы, жер пайдалану ыы жне баса да ытар», 3-тарауы «Жерге меншік ыы», 4-тарауы «Жер пайдалану ыы» деп аталды. Бл заны 5-тарауында да («Жер учаскесі меншік ыыны, жер пайдалану ыыны жне баса да ытарды объектісі ретінде») жерге затты ы тсінігі болмады. Алайда, азастан Республикасыны 2003 жылы 20-маусымдаы жаа Жер кодексіні 2-блімі «Жерге меншік ыы, жер пайдалану ыы жне зге де затты ытар» деп аталды, ал бл блімні тараулары мен баптарында затты ыты тсінігі, оны трлері мен ыты жадайы талданбады.
азіргі кезде Р Жер кодексі бойынша, жер, жер учаскелері, жер пайдалану ыы, сервитут келесі негіздер бойынша затты ыты объектілері бола алмайды.
Жерге меншік ыыны тсінігі Р Жер кодексіні 3-бабында берілген. азастан Республикасында жер мемлекеттік меншікте болады. Жер учаскелері Жер кодексінде белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы ммкін.
Жер, оны ойнауы, су кздері, сімдіктер жне жануарлар дниесі, баса да табии ресурстар мемлекеттік меншікте болады.
Меншік ыы шін Р Конституциясыны нормаларында жерді, оны ойнауыны, су кздеріні, сімдіктер мен жануарлар дниесіні табии ресурс ретіндегі сипатыны анытамасы зор мнге ие.
Жер — бл адам мен оам шін тек экономикалы ажеттілік емес, ол табиатты баса да объектілерімен байланыса тсе отырып экологиялы мнге де ие болады. Жерді барлы табии ресурстарды біріктіре отырып, олара табии ортаны жасауы бекер емес. Бл оны меншік объектісі ретіндегі, сонымен атар, пайдалану жне орау объектісі, яни, табии ресурс ретіндегі ыты жадайына сер етеді.
Задармен жерді табии ресурс, азастан Республикасы халыны мірі мен ызметіні негізі ретінде сатау жне оны тымды рі нысаналы пайдалану аидалары бекітілген. Ол шін жерлерді экологиялы пайдалануды маызы экономикалы пайдаланудан кем емес.
Жерді меншік объектісі ретіндегі ерекшелігі оны кеістікте белгілі бір шекарада шектелуінен, жылжымайтындыынан жне табии жадайлар мен оршаан ортаа туелділігінен байалады.
Жерді пайдалануды ерекшелігі Р жер орыны нысаналы масатын анытауда ескеріледі (Р ЖК 1-бабыны 1-тармаы).
Алайда, Р 2003 жылы 20-маусымдаы жаа Жер кодексінде, жоарыда атап ткеніміздей, «Жерге меншік ыы, жер пайдалану ыы жне зге де затты ытар» блімінде (2-блім), «Жер учаскесі меншік ыы, жер пайдалану ыы жне баса да затты ытарды объектісі ретінде» тарауында (5-тарау) жне «Жер пайдалану ыы» тарауында (4-тарау) «затты ы» тсінігі зады негізсіз олданылан. 4-тарауды 28-бабында былай делінген: «жер пайдалану ыы затты болып табылады. Осы Кодекске немесе затты ыты мніне айшы келмейтіндіктен, жер пайдалану ыына меншік ыы туралы нормалар олданылады».
Бл жерде зады талдауды ажет ететін екі мселе бар, себебі, олар жер ыы нормаларын игеруде теориялы жне тжірибелік мнге ие. Біріншісі, бл — жер пайдалану ыына меншік ыы нормаларыны олданылуы; екіншісі — жер пайдалану ыына меншік ыы нормаларыны олданылуы Жер кодексіне жне затты ыты табиатына айшы келмеуі.
Жерге орналастыру меншік нысанына тиесілігіне жне оларда шаруашылы жргізу нысанына арамастан, барлы санаттаы жерлерде жргізіледі.
Мемлекеттік жер кадастры азастан Республикасы жеріні табии жне шаруашылы жадайы, жер учаскелеріні орналасан жері, нысаналы пайдаланылуы, млшері мен шекарасы, оларды сапалы сипаттамасы туралы, жер пайдалануды есепке алынуы мен жер учаскелеріні кадастрлы ны туралы мліметтерді, зге де ажетті мліметтерді жйесі болып табылады.
Жер мониторингі болып жатан згерістерді уатылы анытау, оларды баалау, одан рі дамуын болжау жне кері сері бар процестерді болдырмау мен оны зардаптарын жою жнінде сыныстар зірлеу масатында жргізілетін жер орыны сапалы жне млшерлік жай-кйін базалы (бастапы), жедел, мерзімді байау жйесін білдіреді.
Жерге меншік нысандарына, жерді нысаналы масаты мен пайдаланылу сипатына арамастан азастан Республикасыны барлы жері жер мониторингіні объектісі болып табылады.
Жер кодексімен кзделген бл шараларда да затты ы туралы мселе озалмаан.
азастан Республикасы Азаматты кодексіні тсіндірмесінде1 аталандай, табии ресурсты ы (соны ішінде, жер, су жне орман ытары) жне экологиялы занама ыты дербес салаларына блініп шыты. Оларды здеріне тн ыты атынастарды реттейтін нормалары мен азаматты занаманы арасында айшылытар болан жадайда аталан ы салаларыны нормалары жоары за кшіне ие болатын болды. Осылай, азаматты занама табии ресурсты жне экологиялы ыты нормаларына айрыша мн береді.
Сол себепті, азастан Республикасы Жер кодексіні 28-бабыны нормалары Р Конституциясыны жерге меншік ыы туралы нормаларына, Жер кодексіні зіне жне Р Азаматты кодексіні 1-бабыны нормаларына айшы келеді. Осыан сйкес, Р Жер кодексіні 2-блімі мен 5-тарауыны атауларынан «затты ы» сзін алып тастау ажет. Ал Р Жер кодексіні 28-бабыны мтінін згертіп, былай крсеткен жн: «Жер пайдалану ыы — бл тланы мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін мерзімсіз (траты жер пайдалану) немесе белгілі бір мерзімде (уаытша жер пайдалану), аылы немесе аысыз негізде иелену жне пайдалану ыы». Бл згерту Р Жер кодексіні 12-бабыны 30-тармаына сйкес келеді. Жер кодексі 28-бабы мтініні мндай згерістері бл Кодексті баса нормаларына ешбір згерту келмейді. Себебі, Р Жер кодексіні 6-бабыны 4-тармаына сйкес, егер азастан Республикасыны жер, орман, су задарында, жер ойнауы, сімдіктер мен жануарлар дниесі, ерекше оралатын табии ауматар туралы, оршаан ортаны орау туралы задарында згеше кзделмесе, жер учаскелерін иелену, пайдалану жне олара билік ету, сондай-а олармен мміле жасасу бойынша мліктік атынастар азастан Республикасыны азаматты задарымен реттеледі.
Р Жер кодексіні аталан нормасында да «затты ы» тсінігі жо.
Жер туралы занама мен азаматты занаманы жер учаскелеріні режиміне атысты байланысын тмендегі схемадан кресіздер (осымша № 1).
№ 1 осымша
Жер туралы занама мен азаматты занаманы жер учаскелеріні режиміне атысты байланысына атысты схема
| Жер туралы занаманы нормалары мыналарды арастырады: | Азаматты занаманы нормалары арастырады немесе арастырмайды: |
| 1) нысаналы масат (Р ЖК 1-бабы) | 1) нысаналы масатты арастырмайды |
| 2) нысаналы масатты мемлекет анытайды (Р ЖК 1-бабы) | 2) заттарды нысаналы масаты мемлекетпен аныталмайды |
| 3) мемлекеттік басару жзеге асырылады (Р ЖК 13-19 баптары) | 3) жеке меншік иелеріне тиесілі заттар мемлекетпен басарылмайды |
| 4) жер учаскелерін тымды жне нысаналы пайдалануа жне де орауа мемлекеттік баылау жзеге асырылады (Р ЖК 18-тарауы) | 4) затты нысаналы жне тымды пайдалануына мемлекеттік баылау жзеге асырылмайды |
| 5) мемлекеттік органдар жер учаскесіні мониторингін жзеге асырады (Р ЖК 159-бабы) | 5) заттарды жер мониторингіне сас мониторингі жргізілмейді |
| 6) мемлекеттік жер кадастры жргізіледі (Р ЖК 152-бабы) | 6) заттар табии объект ретінде кадастра жатпайды |
| 7) табысталан жер учаскелері ата нормаланып отырады (Р ЖК 50-бабы) | 7) азаматты занама затты, млікті нормасын, санын, клемін анытамайды |
| 8) жер учаскелері меншік ыы мен жер пайдалану ыыны объектісі бола тра табии ресурс ретінде орау объектісі тріндегі асиетін де жоалтпайды (Р ЖК 18-тарауы) | 8) азаматты занама бойынша адам жасаан заттар табиат объектісі жне оны орау объектісі бола алмайды. Олара жер туралы жне экологиялы задармен реттелетін табии ресурстарды алпына келтіру мен ндіру, соны ішінде, жер учаскелеріні нарлыын алпына келтіру туралы нормаларды атысы жо |
| 9) жер учаскелеріні меншік иелері мен жер пайдаланушыларды ытары мен міндеттеріне иелену, пайдалану жне билік ету ана емес, жер учаскелерін табиат жне оршаан ортаны объектісі ретінде антропогендік сер етуден орауы да кіреді (Р ЖК 140-бабы) | 9) азаматты занама меншік иелеріні затты ыты объектілеріне мндай ытары мен міндеттерін кздемейді |
| 10) мемлекет занамада кзделген жадайларда жер учаскелерін мемлекеттік ажеттіктер шін алып оюы ммкін (Р ЖК 84-бабы) | 10) азаматты занамада мндай нормалар жо |
| 11) жер учаскесі меншік иесіні немесе жер пайдаланушыны жер учаскесін жне сервитутты пайдалануды нысаналы масаты мен режимін жне нормативтік ыты актілер негізінде белгіленген баса да пайдалану талаптарын з бетінше згертуге болмайды (Р ЖК 65-бабыны 4-тармаы) | 11) азаматты ыта затты ыты режимі занамада белгіленген тртіппен емес, осы затты меншік иесімен аныталады |
Бл схемадан крініп трандай, жеке меншікке немесе жер пайдалануа берілетін жер учаскелеріні ыты режимі тек жер туралы занамамен арастырылан, азаматты занамада осыан сас нормалар жо. Егер жер учаскелеріні аталан ыты режимдеріні трлерін затты ыты нормалары ретінде азаматты занамаа енгізетін болса, бл азаматты ыпен реттелетін затты ыты табиатына кайшы келетін еді.
азастан Республикасындаы жерге меншік Р жер задарыны міндеттеріне, нары жадайындаы экономиканы даму шарттарына жауап береді.
азастан Республикасындаы жерге меншікті, Р Конституциясы мен Жер кодексінде аталандай, екі трі бар: мемлекеттік жне жеке меншік.
Мемлекеттік меншік — бл азастан Республикасы аумаыны шегін амтитын жне оны меншігі болып танылан жерлер.
Жер учаскесіне жеке меншік ыы — азаматтарды жне мемлекеттік емес зады тлаларды здеріне тиесілі жер учаскесін осы Кодексте белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде иелену, пайдалану жне олара билік ету ыы (Р ЖК 12-бабыны 32-тармаы).