Жерге мемлекеттік меншік ыыны жне жер учаскелеріне жеке меншік ыыны пайда болу негіздері
Жоарыда аталып кеткендей, жерге жеке меншік ыы азастан Республикасы Конституциясында жне 2003 жылы 20-маусымдаы Жер кодексінде бекітілген. Бл ы меншік иесіні Р Жер кодексінде кзделген ытарыны барлыын жзеге асыруды зады негізі болып табылады.
Жер учаскесіне меншік ыы мына жолдар арылы туындайды:
меншік ыын табыстау;
меншік ыын беру;
меншік ыыны мбебап ыты мирасорлы (мраа алдыру, зады тланы айта йымдастырылуы) тртібі бойынша ауысуы.
Меншік ыын табыстау, беру жне оны ауысуы жер учаскесіні нысаналы масаты ескеріле отырып жзеге асырылуа тиіс.
Жер учаскесіне меншік ыы келесі негіздерде туындайды:
мемлекеттік органдар актілер негізінде;
азаматты-ыты ммілелер негізінде;
азастан Республикасыны задарында кзделген зге де негіздерде (Р ЖК 22-бабы).
Азаматтар мен зады тлаларда тиісті жер учаскесіне атысты сйкес ытарды туындауыны негізі болып табылатын жаттар Р ЖК 12-бабыны 33-тармаында ы белгілейтін деп аталан. ы белгілейтін жаттара атарушы органдарды жер учаскесіне ыты табыстау туралы ыты актілері, сату-сатып алу шарттары (айырбас, сыйа тарту жне жер учаскесін беру туралы баса да ммілелер) жне сот органдарыны жер учаскесіне меншік ыын, жер пайдалану ыын жне жерге атысты баса да ытарды тануы туралы шешімдері жатады. ы белгілейтін жаттарды негізінде жер ресурстарын басару жніндегі ауматы органдар (Р ЖК 14-бабында кзделген) жер учаскесіні зіндік сипатын крсететін ы куландыратын жаттарды бекітеді. ы куландыратын жаттара жер учаскесіне жеке меншік ыы актісі, траты жер пайдалану ыы актісі жне уаытша жер пайдалану ыы актісі жатады (Р ЖК 12-бабыны 33-34 тарматары).
азастан Республикасы жерге меншік иесіні ытары жерге меншік ыыны аталан мазмнымен шектелмейді. Сонымен атар, азастан Республикасында мемлекет жерге рента ыын иеленіп, мемлекеттік билік арылы бкіл мемлекет аумаында жерді иелік ету, пайдалану жне билік ету тртібін бекітеді.
Егер де мемлекеттік меншікті иелену, пайдалану жне билік ету Р Жер кодексімен реттелетін болса, ал жерге атысты ренталы атынастар Р Жер кодексімен оса Р 2001 жылы 12-маусымдаы «Салытар жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдер туралы» заымен (Салы кодексі) реттеледі.
Меншік пен жер пайдалануды нысанына арамастан жерді иеленуді, пайдалануды жне билік етуді жалпы ережелерін мемлекет, Р Жер кодексі жне баса да за шыарушы актілер, соны ішінде, «Жер ыыны айнар кздері» тарауында аталан Р за шыарушы актілері анытайды.
Мемлекетті мндай жалпы кілеттіктерін мемлекетті жер орын басару, соны ішінде, Р жер орын мемлекеттік реттеу кілеттіктеріні атарынан арастыруа болады.
Р Жер кодексіні 27-бабына сйкес, мемлекеттік меншік ыын жзеге асыру мынаны білдіреді: мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскелері:
жеке меншікке сатылуы немесе аысыз берілуі;
траты немесе уаытша жер пайдалануа берілуі;
Жер кодексінде, азастан Республикасыны зге де за актілерінде немесе халыаралы шарттарда кзделген жадайларда зге де ыты нысандарда жзеге асырылуы ммкін. Мысалы, Р Жер кодексіні 43-бабыны 8-тармаына сйкес, мемлекеттік меншіктегі жер учаскелері жне ол жер учаскелерін жалдау ыы аукционда сату объектілері болуы ммкін. Аукционда сатуа сынылатын жер учаскелеріні тізбесін немесе жер учаскелерін жала беру тртібін жергілікті атарушы органдар аныталып, жергілікті кілді органдарды сйкес шешімдерімен бекітіледі.
Бларды барлыы мемлекетті билік жргізу функциялары болып табылады. Р Жер кодексіні 21-бабыны 2-тармаына сйкес, жерді меншік иесі ретіндегі мемлекетті ытарын Р ЖК 13-19 баптарында, Р кіметіні 1999 жылы 23-арашадаы № 1776 жылы «азастан Республикасыны жер ресурстарын басару жніндегі агенттігі туралы» ережесінде1 жне зге де за актілерінде белгіленген з зыретіне сйкес мемлекеттік органдар жзеге асырады.
Р ЖК 22-бабыны 1-тармаында кзделген, жер учаскесіне меншік ыын табыстау мемлекеттік органдар актілеріні негізінде туындайды.
Р Жер кодексінде меншік ыындаы жер учаскесін табыстау тртібі туралы арнайы бап жо. Дегенмен, Р Жер кодексіні 22-бабыны 1-тармаында («Жер учаскесіне меншік ыыны туындауы») меншік ыы жнінде ережелер арастырылан. Бл бапты «Меншік ыындаы жер учаскесін табыстау» деп атаан жн болар еді. Сонымен, Жер кодексінде жер учаскесін жер пайдалануа табыстауды крделі жйесі орын алан. Сол себепті, Жер кодексіні жер учаскелерін меншікке табыстау тртібі туралы нормаларын талдау ажет.
Жер кодексінде жер учаскелерін табыстау тртібін кздейтін екі бап бар. Біріншісі — бл 32-бап — «Жер пайдалану ыын табыстау», ал екіншісі — 43-бап — «Жер учаскесіне ыты табыстау тртібі». 32-бапты мазмны 43-бапты мазмнына араанда згеше. Бл мынадан крініс табады — Р ЖК 32-бабы негізінен жер пайдалану ыындаы жер учаскесін жергелікті атарушы органдарды табыстау тртібін арастырса, 43-бап жер пайдалану жне жеке меншік ыындаы жер учаскелерін жергілікті атарушы органдарды табыстау тртібін, соны ішінде, ы белгілейтін жне ы куландыратын жаттарды дайындау процесін де арастырады.
Сонымен атар, Р Жер кодексіні «Жер учаскесі — меншік ыыны, жер пайдалану ыыны жне зге де затты ытарды объектісі ретінде» атты 5-тарауында мынадай ережелер арастырылан:
Жер учаскелерін объектілер рылысы шін беру (44-бап);
рылыса байланысты емес жер учаскелерін беру (45-бап);
Оралмандара жер учаскелерін беру (46-бап);
Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелеріне ытар алу (47-бап);
Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелеріне ытарды сауда-саттыта (конкурстарда, аукциондарда) алу (48-бап);
Мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін тлеу мерзімін зартып сату кезінде олара ытар алу (49-бап);
47, 48, 49— баптарыны атауы Р ЖК 5-тарауыны атына сйкес оларды орналасу ретіне арай аталуы тиіс — мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін беру; мемлекеттік меншіктегі сауда-саттытаы (конкурстардаы, аукциондардаы) жер учаскелерін беру; меншік ыыны, жер пайдалану ыыны жне баса да ытарды объектісі ретінде тлеу мерзімін зартып сату кезінде мемлекеттік меншіктегі жер учаскелеріне ытар алу.
Сонымен, жер учаскесіне меншік ыыны пайда болуыны бірінші негізі ретінде Р ЖК 43-бабыны нормаларын атауа болады.
Жерге орналастыру жобаларын Р Жер ресурстарын басару жніндегі агенттігіні рылымды блімшелері жаса, ал комиссияны орытындысы — бл жергілікті кілдік органны депутаттары, жер ресурстарын басару, сулет жне ала рылысы жніндегі ауматы органдар мен жергілікті зін зі басару органдарыны кілдері абылдаан жат.
Жер учаскелерін тадау нтижелері рылыс салу шін, ал ажет болан жадайларда оны кзет немесе санитарлы-орау аймаын белгілеу шін жер учаскесін тадау туралы актімен рсімделеді. Осы актіге рбір жер учаскесін тадауды ытимал нсаларына сйкес оларды шекарасыны жобалары оса беріледі.