Жерге мемлекеттік меншік ыыны мазмны

 

Мемлекет — азастан Республикасы меншік ыыны субъектісі ретінде белгілі бір рекеттерді з бетімен жзеге асыру ыына ие. За бл рекеттерді жерге меншік иесіні ытары шегінде анытайды. Р Жер кодексіні 21-бабына сйкес, меншік иесіні зіне тиесілі жер учаскесін иеленуге, пайдалануа жне оан билік етуге ыы бар. Жер учаскесіні меншік иесі Р Жер кодексіне жне Р зге де за актілерінде кзделген негіздерде, шарттар мен шектерде меншік иесі ыын жзеге асыра алады.

Жер иелену ыы — жерді іс жзінде иеленуді жзеге асыруды замен амтамасыз етілген ммкіндігі.

Жер пайдалану ыы — тланы мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін аылы жне (немесе) аысыз негізде шектеусіз мерзімге (траты жер пайдалану) немесе белгілі бір мерзім ішінде (уаытша жер пайдалану) иелену жне пайдалану ыы.

Жерге билік ету ыы — мемлекетті азастан Республикасы аумаындаы жерді зады тадырын айындаудаы замен амтамасыз етілген ыы, сондай-а жерді жеке меншік иесіні з жер учаскесіне атысты азастан Республикасыны за актілерінде тыйым салынбаан ммілелер жасауа ыы (Р ЖК 12-бабыны 28, 30, 31-тарматары).

Аталан меншік иелері мен жер пайдаланушыларды ытары, жер учаскелеріне жеке меншік субъектілеріні жне жер пайдаланушыларды ытары мемлекетті ытарына араанда згеше. Оларды ытары Жер кодексімен жне азастан Республикасыны баса да за актілерімен шектелуі ммкін.

Мемлекет жерді меншік иесі ретінде барлы жер орына, соны ішінде жеке меншікке берілген жер учаскелеріне атысты айырыша билік ету ыына ие. Яни, мемлекет билік ету функциясын жер ыыны субъектілеріні шаруашылы жргізу жне меншік нысандарына арамастан жзеге асырады.

Жер пайдалану ыы субъектілеріні билік ету ыы да жер учаскелеріне жеке меншік субъектілеріні ытарына араанда басаша. Мысалы, Р Жер кодексіні 39-бабыны 4-тармаына сйкес, мемлекеттік жер пайдаланушы йлер (рылыстар, имараттар) орналасан жер учаскесін баса тлаа жала берген жадайда, йді (имаратты, рылысты) зін тиісінше жала бермей трып, осы жер учаскесін баса тлаа жала беруіне болмайды. Сонымен атар, жер учаскесі ызметтік жер телімі тртібімен берілетін жадайларды оспаанда, мемлекеттік жер пайдаланушыны зіне тиесілі жер учаскесін уаытша аысыз жер пайдалануа жол берілмейді.

Мемлекетті жер орына билік етуге атысты жоарыда аталан ытарын, яни азастан Республикасыны барлы жеріне билік етуін шексіз деп тануа болмайды. Мемлекет зі за шыару тртібінде жер туралы занамада жне баса да ыты актілерде кзделген шектерде жне тртіпте укілетті органдары шін барлы ммкін рекеттерін арастырады. Мысалы, Р Жер кодексіні 84-бабы жер учаскесін мемлекеттік ажеттіктер шін алып оюды барлы негіздерін арастырады.

Р Жер кодексінде жне азастан Республикасыны зге де за актілерінде белгіленген негіздерден баса реттерде ешкімді де жер пайдалану ыынан айыруа болмайды (Р ЖК 29-бабыны 2-тармаы).

Демек, егер мндай рекеттер задарда кзделмесе немесе ыты негізі болмаса, мемлекеттік басару органдары ешкімді жер пайдалану ыынан айыруа ыы жо.

Мндай ережені наты мысалы ретінде Р Жер кодексіні 26-бабыны 5-тармаындаы нормаларды атауа болады. Оан сйкес, мемлекеттік меншіктегі жер учаскелері жеке меншікте бола алатын жадайда, оларды азаматтар мен мемлекеттік емес зады тлаларды меншігіне беруден бас тартуа жол берілмейді.

Мемлекетті жерді меншік иесі ретіндегі міндеттері Р Конституциясымен; мемлекеттік басару органдарыны міндеттері Жер кодексімен, 2001 жылы 23-атардаы «Р Жергілікті мемлекеттік басару туралы» заымен1 жне Р кіметіні 1999 жылы 23-арашадаы №1776 «Р Жер ресурстарын басару агенттігі туралы» арнайы аулысымен реттеледі.

Мемлекетті жерге меншік иесі ретіндегі ытарын Жер кодексінде жне Р зге за актілерінде бекітілген зыреттіліктеріне сйкес мемлекеттік органдар жзеге асырады (Р ЖК 13-19 баптары).

Укілетті мемлекеттік органдар мемлекетік биліктік функциясын келесі нысандарда жзеге асырады:

1) жер учаскесін беру (табыстау, сату-сатып алу) (Р ЖК 27 -бабы);

2) жер учаскесін мемлекеттік ажеттіктер шін алып ою, оны ішінде сатып алу жолымен алып ою (Р ЖК 84-бабы);

3) масаты бойынша пайдаланылмаан немесе азастан Республикасыны задарын бза отырып пайдаланылан жер учаскесін меншік иесінен жне жер пайдаланушыдан алып ою (Р ЖК 92, 93-баптар);

4) ттенше жадайлар кезінде жер учаскесін уаытша алып ою (Р ЖК 94-бабы);

5) радиоактивтік ластануа шыраан жерді меншік иесіне ны те баса жер учаскесін бере отырып алып ою (Р ЖК 81-бабыны 4-тармаы);

тркілеу (Р ЖК 95-бабы).