III. тарау ТЖІРИБЕЛІК ЗЕРТТЕУ ЖМЫСТАРЫ.

«лемде жо жануар» проективті тест . Жоары мектеп жасындаы оушыларды тласын зерттеу шін «лемде жо жануар» проективті тесті олданылады. Бл жмыс шін бір бет ааз,арандаш, кетіргіш ажет болады. аламмен, фламастермен салуа болмайды. Барысы: «лемде жо жануарды» салып, оан лемде жо есімді таайындайды. Суретті ааз бетінде орналасуы : алыпты жадайда сурет стандартты клдене бетті орта сызыында орналасады. Егер сурет ааз бетіні жоары жаында орналасса,онда зіндік баалау жоары жне социумдаы зіндік орнына кіліні толмауын, оршаан орта тарапынан мойындауды жетіспеушілігін крсетеді. Суретті тмен блігінде орналасуы кері крсеткіштер: з-зіне сенімсіздік, зін баалауы тмен, ажу, шешімсіздік.зіне-зі сендіру тенденциясыны жотыы. Фигураны орталы маынасыны блігі. Бас жне соны орнындаы детальдар. О жаа бралан бас рекетке тратылы тенденциясы, ойлаан немесе жоспарлаан нрселерді барлыы орындалады, не соына дейін жетпесе де орындала бастайды. Сола брылан бас-рефлексивті тенденция, ойлану.Ойланан нрсені аз ана блігі жзеге аса бастайды. Жиірек орыныш, сенімсіздік, рей, белсенді рекет алдындаы рей жне орыныш. Басты суретшіге баыттап салса бл - эгоцентризмді крсетеді. Сезім мшелеріне (ла, ауыз, кз) сйкес басында белгілі бір деталь орнатылады. Басты кіл кзге блінеді. Адама негізделген орынышты символы кірпікті бар – жоына кіл блу керек. Кірпік - сырты кзге крінетін инстинкті ылы. Ер адам шін мінезді нзік белгісі, кз айналасы мен арашыын салумен сйкес келеді. Кірпік - ішкі демілігі мен киіну мнеріне та алушылыы болып табылады. ла - детальды маынасына тура: апарата деген ызыушылы. зі шін оршаан орта пікіріні ызыушылыы, уаныш, реніш, маю сезімдерін осымша крсеткіш арылы анытау. Ауыз - былайша баалауа болады.Тілмен жартылай ашы ауыз-сзше; ерінмен бірге бейнеленуі - сезімталдыты білдіреді. Кейде екеуі бірге бейнеленеді. Тіл мен ерінсіз ашылан ауыз, сіресе сызылан-орыныш, сезімталдыты пайда болу жеілдігін крсетеді.Тіс бейнеленсе - вербальды агрессия, орыныш, оранышты. Балалар мен жасспірімдер шін дгелек пішінді ауыз - мазасызданан, орынышты білдіреді. Фигураа атысты бас формасыны лкендігі тиімді бастауды баалайды, зін жне оршаан адамдарды эрудиттілігін крсетеді. Баста осымша детальдарды орналасуы (мйіз - орыныш, агрессияны баса белгілерімен тырна, ыл, ине ) сйкестендіріледі. Бл агрессияны сипаты спонтанды жне орыныш – жауапты. ауырсын - зін-зі анытауа, зін-зі семдеуге деген тенденция. Шаша тн-жал, жн-сезімталды, з жынысын натылау, жынысты рлге баыттау Фигура блігін алып жруші. Тіреу, ая, ол, ірге тас. Бл блікті тгел фигураа млшері жне формасы бойынша арастырылады. Негізінен ойлааннан жзеге асуын – шешім абылдаудаы тиімділік, мнді жне маыналы апараттарды тіркеу. Аяты болмауы-шешім абылдау кезіндегі ызбалы. Мнда басты назарды ая пен денені осындысына аудару керек. Аяты - лсіз, ыпсыз, осылмауы шешім абылдаудаы сенімсіздікті крсетеді. Бл детальдарды ртрлі жадайы ерекшелікті, адірлілікті крсетеді. Форманы айрыша сипатта болуы – шыармашыл бастауды крсетеді. Фигура дегейінен ктеріліп тратын бліктер. Фигура стінде орналасан лемдер шекейлік жне ызметтік болуы ммкін. анат, осымша ая, ысыш, ауырсын, гл/ болуы екі жадаймен тсіндіріледі. 1. Энергия, зіне сенімділік, кмндану, уестік,трлі іс-шараа атысу,зіне лайыты орынды иеленуі з шыармашылына уестену. 2. ыр крсету,зіне назар аудартуа мтылу, манерлік. йры-іс-рекетке, ылытарына, шешеімдеріне деген арым-атынас. йрыты оа жне сола баытталуынан осы арым атынас трін анытаймыз. йрыты жоары жаа баытталуы - сенімділік, дрыс баа, сергектік. Тменге баытталуы - зіне деген наразылыты крсетеді, маю, шаршау жне кіну. Оа баытталса - зіндік рекетке, ылыа байланысты, сола баытталса - зіні шешімсіздігіне байланысты. Фигураны контуры. Шыыны жерді жо не бар болуы те мыызды. Тікен, сауыт, ине орынышты. Егер сурет ткір тстермен боялса-мазасызды, орынышты, кмндану белгілерін крсетеді. Шыыы жерді жоары баытталуы - лкендерден орану жадайын крсетеді. Ал, тменге баытталуы - мойындамау жне клкі болудан орану шартын, тменгі баалу, беделіні жотыын білдіреді. Агрессивті орыныш егер сурет ткір штармен боялса, ал контур сызыы боялса ауіптену, егер ылан ойылса кумндануды крсетеді. Бйірдегі шыыы жер – орыныш, кез – келген сттерден зін - зі орануа дайынды. Жалпы энергия. Энергия - белгіленген деталь санымен бааланады. Жануарды тсіну шін балы детальдар салынан ба, бояу немесе осымша сызытар бейнеленген бе, осымша деталь бар ма соан назар аударылады, соныман атар осымша иындытар туызатын детальара да кіл блінеді. Детальдарды кп болуы жоары энергияны крсетеді. Детальдарды аздыы, суретті дрыс боялмауы - лсіздікті, тменгі энергияны крсетеді. Тзу жне сызы мына нрсені сипаттайды. Астениялы жадай - лсіздік. Салынан сызытар-мазасызды дегейін крсетеді.

1 Сурет алыпты жаыдайдаы баланы суреті

2 Сурет мінез-лында иыншылытар бар девиянтты баланы суреті.

«лемде жо жануар» проективті тестіні орытындысына келетін болса.

№ 1 Суретте алыпты баланы суреті болатын оны суретіне карап біз келесі орытындыа келеміз

1алыпты жадайда сурет стандартты клдене бетті орта сызыында орналасады.

2 О жаа бралан бас рекетке тратылы тенденциясы, ойлаан немесе жоспарлаан нрселерді барлыы орындалады, не соына дейін жетпесе де орындала бастайды.

3 Кірпік - сырты кзге крінетін инстинкті ылы. Ер адам шін мінезді нзік белгісі, кз айналасы мен арашыын салумен сйкес келеді. Кірпік - ішкі демілігі мен киіну мнеріне та алушылыы болып табылады.

4 ла - детальды маынасына тура: апарата деген ызыушылы. зі шін оршаан орта пікіріні ызыушылыы, уаныш, реніш, маю сезімдерін осымша крсеткіш арылы анытау.

5 Ауыз - былайша баалауа болады.Тілмен жартылай ашы ауыз-сзше; ерінмен бірге бейнеленуі - сезімталдыты білдіреді. Кейде екеуі бірге бейнеленеді.

6 Тіреу, ая, ол, ірге тас. Бл детальдарды ртрлі жадайы ерекшелікті, адірлілікті крсетеді. Форманы айрыша сипатта болуы – шыармашыл бастауды крсетеді.

7 йры-іс-рекетке, ылытарына, шешеімдеріне деген арым-атынас. йрыты жоары жаа баытталуы - сенімділік, дрыс баа, сергектік.

Осылайша №1 суретті салан баланы нормадан аутымай дрыс алыптасып келе жатаныныа ку боламыз. Жоарыда айтыландарды брі баланы мінез лында еш иындытар жо екенін растайды.

Ал енді №2 суретке келер болса мынадай орытынды шыарамыз.

1 Суретті тмен блігінде орналасуы кері крсеткіштер: з-зіне сенімсіздік, зін баалауы тмен, ажу, шешімсіздік.зіне-зі сендіру тенденциясыны жотыы.

2 Басты суретшіге баыттап салса бл - эгоцентризмді крсетеді.

5 Тіл мен ерінсіз ашылан ауыз, сіресе сызылан-орыныш, сезімталдыты пайда болу жеілдігін крсетеді.Тіс бейнеленсе - вербальды агрессия, орыныш, оранышты. Балалар мен жасспірімдер шін дгелек пішінді ауыз - мазасызданан, орынышты білдіреді.

6 Баста осымша детальдарды орналасуы (мйіз - орыныш, агрессияны баса белгілерімен тырна, ыл, ине ) сйкестендіріледі. Бл агрессияны сипаты спонтанды жне орыныш – жауапты.

7 йры-іс-рекетке, ылытарына, шешеімдеріне деген арым-атынас. Тменге баытталуы - зіне деген наразылыты крсетеді, маю, шаршау жне кіну.

Осылайша біз № 2 суретті салан баланы з – зіне сенімсіздігі жне аздаан орыныштарыны бар екендігін байап, солар мен атар ол баланы бойында сол орыныштарды сыр кзден таса ылу шін агрессиялы мінез лын станып мінезіде иыншылытарды туызатына ку болды.

Мені таырыбым мінез – ылыында иындытар бар балалармен жмыс боландытан мен № 2 суретті малан баламен ата-анасыны рсатымен жеке жмыстар ткізіп, оаша схпаттасулар ткізген болатынмын. Мен атаран жмыстарымны арасаында арамаымдаы зеріттелушіні мселесі толы шешпесемде иын жаыдайдан шыара білдім. Мені зеріттелушімні жне оны ата-анасыны алауымен зеріттелушіні оу орыны , жасы , аты жні, жне жмыс барысындаы фото отчетке арналан материалдарды анонимді трде алуын тінген болатын сол себепті кей малматтар осы ылыми жобада крсетілмей алан болатын. Алайда мен зеріттелушімні проблеммасыны ата – анасыны леуметтік жаыдайымен жне оан кішкентай кезінен бастап аса кіл блінбей аландыын тсінген болатынмын. Зеріттелушімні зіні айтуы бойынша ... маан кішкентайымнан бастап ата – анамны да жне баса адамдарды да тарапынан аса кп кіл блінген емес, сол себепті маан назар аударуы шын барлы нрселерді істедім. Оны ішіне сабатан ашып кету, атарластарымды сабау, еріксіз агрессия жне атты эмоционалды ажу мен ешкімді тыдамай ашуа боялдыру да болды... – деп жауап берген болатын мені сратарымны біріне . Ашы сйлескеннен кейін зеріттелушім маан ашылып сенімділік білдіріп ары арай жмысымды атаруа ат салысанн болатын . Зеріттелушіммен жргізілген жмы уаыты екі апта болатын сол екі аптада мен олымнан келгенше кмектестім деп ойлаймын. ткізілген жмыстарымды тменнен арауа болады.

1 Зеріттелушімні мселесін толы тсіну шін сауалнамалар «лемде жо жануар» т.б.

2 Бетпе –бет отырып сйлесу, проблеммасын жеіп шыуына мативациялар беру.

3 Агрессияны басуа арналан жаттыулар.

4 орынышты басуа арналан жаттыулар.

5 Ата – анасымен сойлесіп олара баласы жнінде аыл кеестер беру.

Орытынды.

Психологты мінез-лы иын балалармен жргізілетін коррекциялы жмыстары те крделі жне шеберлікті ажет ететін жмыстарды бірі. Мен психолг ретінде бл ылыми жмыс барысында з таырыбымды толы аша білдім деп ойлаймын. Мен з жлбамда иын балаларды трлерін , не себепті пайда болатынын , андай жмыстар жасалатынын айтып кеткен болатынмын. Сонымен атар з зерттеулерімді жргізіп болаша мамандыымны сан мы сырларыны бірін тсіне білдім деп ойлаймын.

Пайдаланан дебиеттер:

1. Абдулина О.А. Общепедагогическая подготовка учителя в системе высшего педагогического образования.— М., 1991.

2. Абеуова И.А., Дусманбетов Г.А., Махаманова М.Н., Шерьязданова Х.Т. Психологическая служба в вузе.— Алматы, 2004.

3. Айзенк Г., Вильсон Г. Как измерить личность / Пер. с англ. М.: Кошто — Центр, 2000.

4. Акажанова А.Т. Учебно-методический комплекс по дисциплине «Юридическая психология».— Алматы: Кайнар, 2000.— 75 с.

5. Акажанова А.Т., Ельшибаева К.Г. Практикум по Девиантологии / Учебно-методическое пособие.— Алматы: За дебиеті, 2008.- 64 с.

6. Акажанова А.Т. Девиантология / Учебное пособие. - Алматы: За дебиеті, 2008.— 114 с.

7. Акажанова А.Т. Психолого-педагогическая коррекция девиантного поведения несовершеннолетних / Учебно-методи- ческий комплекс.— Алматы: КазГосЖенПи, 2005.- 55 с.

8. Алиева М.А., Гришанович Т.В., Лобанова Л.В., Травникова Н.Г., Трошихина Е.Г. Тренинг развития жизненных целей. Программа психологического содействия социальной адаптации. СПб.: Речь, 2001.

9. Анн Л. Психологический тренинг с подростками. СПб.: Питер, 2005.

10. Арзуманян С.Д. Микросреда и отклонения социального поведения детей и подростков.— Ереван, 1980.

11. Андрианов М.С. Психологические механизмы воздействия средств массовой информации на процессы правовой социа- лизации.— М., 1998.

12. Бабайцева В.С. Личностно-ориентированный тренинг. М., 1997.

13. Байярд Р.Т., Байярд Дж. Ваш беспокойный подросток.— М., 1991.

14. Бадмаев С.А. Психологическая коррекция отклоняющегося поведения школьника.— М., 1999.