Монополиялы ызметті мемлекеттік баылау жне бсекелестікті орау
МАЗМНЫ
КІРІСПЕ..................................................................................................................3
1.Монополиялы ызметті мемлекеттік баылау жне бсекелестікті орау.......................................................................................................................4
2.Монополиялы кірісті анытау ережесі............................................................7
3.Бсекелестік жне оны трлері................ ......................................................13
ОРЫТЫНДЫ....................................................................................................15
ПАЙДАЛАНЫЛАН ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................16
КІРІСПЕ
Мигуэль Сервантес айандай: «алам - з ойыды жеткізуді ралы», деп мен осы таырып бойынша з ойымды айтайын. Осы таырыптаы басты проблема – ол дептілік проблемасы болып тр. Бл таырып адам бойындаы баалы асиеттерді крсетеді.Егер де осы адал асиеттерімізді баалай білсек, біз з мірімізді алдаы уаытта жарын болатынын креміз.
дептілік жнінде мірде кп жадайлар болып жатыр, кейбір жадайларда адам адамгершілік пен зіне табатын пайдасына тадау жасау керек болып жатады.Бл жадайда дептілік проблемасы адалды, жауапкершілік, айырымдылы секілді асиеттер жне саан баынатын адамдарды немесе з достарыны арасында зіні беделіні артуына себебін тигізеді.
Монополиялы ызметті мемлекеттік баылау жне бсекелестікті орау
"Бсеке жне монополиялы ызметті шектеу туралы" азастан Республикасы Заына, сондай-а Тізілімге кіргізілген, азастан Республикасы кіметіні 2001 жылы 14 ыркйектегі № 1212 аулысымен бекітілген Белгілі бір тауар рыногында басымды (монополиялы) жадайдаы рынок субъектілеріні тауарларына (жмыстары, ызметтеріне) бааны мемлекеттік реттеуді енгізу ережесіне сйкес, монополияа арсы органды монопольды ндірілетін тауара (жмыстар, ызметтерге) алдаы бааны суі туралы жне сіру себебін растайтын жаттарды сынумен оларды сіруді себептері туралы (мысалы, шикізатты жеткізу нын лайтан кезде шарт кшірмесін жіберу жне т.б.) жазбаша трде 30 кн ішінде хабардар етуге міндетті.
Монопольды ндірілетін (жеткізілетін) тауара (жмыстар, ызметтерге) бекітілген бааларды (тарифтерді) белгілеу жргізіледі:
• Егер рынок субъектілерін монополияа арсы орган монопольды ндірілетін (жеткізілетін) тауара (жмыстар, ызметтерге) алдаы бааны суі туралы жазбаша трде 30 кн ішінде хабардар етпесе..
• Егер бааны арттыруа негіз жоы туралы хабарлама алан рынок субъектісі монопольды ндірілетін (жеткізілетін) тауара (жмыстар, ызметтерге) бааны брыны дегейде сатаса.
• Рынок субъектілері монополияа арсы занаманы кнтізбелік жыл ішінде бсекелестікті шектеуге баытталан екі немесе одан да кп бзушылы жасаан кезде.
Мемлекеттік ксіпорына монопольды сынылатын ызметтерге баалар, азастан Республикасыны табии монополияларды реттеу, бсекелестікті орау жне шаын бизнесті олдау жніндегі агенттігіні 1999 жылы 25 тамыздаы № 61 –Н бйрыымен бекітілген Мемлекеттік ксіпорындар монопольды жзеге асыратын ызметтерге бааларды реттеу ережесіне .
ызметтерді жаа трлеріне баалар бекіту, ызметтерге олданыстаы бааларды згерту, ызметтер сыну шарттарын згерту, сондай-а бааларды олданылуыны белгіленген мерзіміні ту тртібі. йым оларды енгізгенге дейін 45 кннен кешіктірмей Укілетті органа бааларды бекітуге (згерту) тініммен тініш жасайды. тінімге Ережемен кзделген клемде жне шарттарды сатаумен ажетті нормативтік, есептік жне баса материалдар оса беріледі. Атап айтанда шаруашылы жргізу ыындаы Мемлекеттік ксіпорындар монопольды сынылатын ызметтерге баалар бекітіледі, ал жедел басару ыындаы мемлекеттік ксіпорындарда келісіледі.
Рынокты экономикаа кшу ыты ортада елеулі згерістерге келді. Рынокты экономиканы тиімділігін арттыру шін мемлекет тарабынан монополияа арсы реттеуді жзеге асыру ажет.
Осы масатта 1998 жылды екінші жартсында. азастан Республикасыны Парламенті «Табии монополиялар туралы» жне «Жосысыз бесекелестік туралы» Задарды абылдады, 2001 жылы азастан Республикасыны Парламенті «Бсеке жне монополиялы ызметті шектеу туралы» Зады абылдады.
Монополияа арсы реттеу– комплекс мемлекет жзеге асыратын жне рынокты бсеке шін жадайды амтамасыз етуге жне рынокты тетікті алыпты жмыс істеуіне ауіп тндіретін рынокты шамадан тыс монополияландыруды болдырмауа баытталан экономикалы, кімшілік жне занамалы шараларды кешені.
Монополияа арсы реттеуге:
• ндірісті шоырландыру жне монополияландыру дегейін реттеу;
• ксіпорындарды стратегиясы мен тактикасын реттеу;
• сырты экономикалы ызметті реттеу;
• баалы жне салыты реттеу.
азастан Республикасы Индустрия жне сауда министрлігі Бсекелестікті орау комитетіні бсекелестікті орау жне монополиялы ызметті шектеу жніндегі укілетті органы мынадай ызметтерді жзеге асыралды:
• монополиялы ызметті ескерту, шектеу жне болдырмауды;
• ттынушыларды ытарын мен бсекелестіктерін орауды;
• монополияа арсы занаманы сатауды баылауды;
• бааны реттеуді;
• тауар рыноктары мен бсекелестікті дамыту жніндегі саясат саласында баса мемлекеттік органдарды ызметін йлестіру.
азастан Республикасы Индустрия жне сауда министрлігіні Бсекелестікті орау комитеті белгілі бір тауар рыногында басым (монополиялы) жадайдаы рынок субъектілерін табу масатында тауарлар (жмыстар, ызметтер) рыногын талдауды жргізеді.
Tауарларды (жмыстар, ызметтерді) тиісті рыногтарын талдау «Бсеке жне монополиялы ызметті шектеу туралы» азастан Республикасы Заыны 16-тармаыны, азастан Республикасыны табии монополияларды реттеу, бсекелестікті орау жн ешаын бизнесті олдау жніндегі агенттігіні 2001 жылы 25 суірдегі № 86 –Н бйрыымен бекітілген Белгілі бір тауар рыногында басым (монополиялы) жадайда орын алан рынок суъектілеріні мемлекеттік тізілімін алыптастыру жне жргізу ережесіні, сондай-а Белгілі бір тауар шекарасын анытау жне монополисті рынок субъектісін тану ережесіні талаптарына сйкес.
Талдау жргізу барысында рынокты талдайтын субъектілерден апарат тікелей, сондай-а мемлекеттік органдардан сратылады (азастан Республикасыны статистика, зіретті мемлекеттік органдар жніндегі агенттік). Талданатын рынок субъектілеріні басымды лесін есептеуде сынылатын тауарлар (жмыстар, ызметтер) клемі табии жне нды кріністе беріледі. Біртекті тауарларды басымды лесін есептеу кезінде (жмыстар, ызметтер) негізге табиы кріністегі клем алынады (мысалы, ялы телефонны бір минуттаы ызметі).
Рынок субъектісіні басымды жадайы белгілері
• егер тиіст тауар рыногында субъекті рыногыны жыл сайын монополияа арсы орган белгілейтін шекті млшерден асатын болса. Бл ретте тиіст тауар рыногындаы лесі 35 пайыздан асатын субъектіні жадайы басымды (монополиялы) деп танылуы ммкін емес;
• егер тиіст тауар рыногында субъекті рыногыы лесі жыл сайын монополияа арсы орган белгілейтін шекті млшерден кемін раса жне егер мны сайын монополияа арсы орган мыналарды негізінде белгілесе:
• тиісті тауар рыногындаы рынок субъектісіні лесіні тратылыы;
• бсекелестерге тиесілі рыноктаы лес млшеріне атысты;
• осы рынока рынокты жаа субъектілеріні (бсекелестерді) кіру ммкіндігі.
• Егер рынготы бірнеше субъектілеріні кез келгеніне атысты мынадай шарттар орындалатын болса:
• белгілі бір тауар рыногында екеуден аспайтын рынок субъектілеріні жиынты лесі 50 жне одан кп пайыз болса;
• белгілі бір тауар рыногында шеуден аспайтын рынок субъектілеріні жиынты лесі 70 жне одан кп пайыз болса.
ызметтер рыногында басымды (монопольды) жадайды анытау мысалы
азастанны ялы байланыс рыногында (болжаммен) рынокты 4 субъектісі ызметін жзеге асырады: «GSM азахстан ОАО «азахтелеком» АА» ЖШС, «Кар-Тел» ЖШС, «Алтел» А, «Мегафон» ЖШС. Осы ксіпорындарды лесі былайша крінеді «GSM азахстан ОАО «азахтелеком» АА» ЖШС - 59,4% (1900,0 млн. мин), , «Кар-Тел» ЖШС - 15,6% (500,0 млн. мин.), «Алтел» А - 9,4% (300,0 млн. мин.), «Мегафон» ЖШС - 15,6% (500,0 млн. мин.). Герфиндаля – Гиршмана (НН) коэффициентіні дегейі лес квадраты сияты есептеледі, ал концентрации рынокты (CR )шоырлануы бл тиісті субъектіні лесіні зі, біра е ірі немеес анарлым ірі топты.
2.Монополиялы кірісті анытау ережесі
1.Жалпы ережелер
1. Осы Монополиялы кірісті анытау ережесі (бдан рі - Ереже) «Бсеке жне монополистік ызметті шектеу туралы» (бдан рі - За), «Жосысыз бсеке туралы» азастан Республикасыны задарына сйкес зірленді.
Осы Ережені масаты монополиялы кірісті есептеу тртібін айындау болып табылады.
2. Осы Ережеде олданылатын ымдар мен терминдер задарда айындалатын маыналарда пайдаланылады.
2. Монополиялы кірісті айындау
3. Нары субъектісі нтижесінде монополиялы кірісті алуы ммкін іс-рекеттері:
1) нары субъектілеріні бсекеге арсы келісімдері (келісілген іс-рекеттері).
2) нары субъектісіні стем (монополиялы) жадайын асыра пайдалануы.
3) мемлекеттік органдарды бсекеге арсы іс-рекеттері.
4. Монополиялы кіріс нары субъектісіні, мемлекеттік органны осы Ережені 3-тармаында крсетілген іс-рекеттерді жзеге асыран кезден бастап нары субъектісі, мемлекеттік органдар аталан іс-рекеттерді тотатан кезге дейін айындалады.
5. Монополиялы кіріс:
1) монополиялы жоары бааны монополиялы жоары бааны олдану кезінде алынан кіріс пен тиісті тауар нарыында немесе сас нарыта наты немесе бадарлы бсеке баасы негізінде есептелген табыс арасындаы айырмашылы ретінде не монополияа арсы орган негізделген шыындар мен пайдалар негізінде есептеген баа бойынша бсеке баасын айындау ммкін болмаан жадайда олданан кезде;
2) монополиялы тмен бааны:
доминантты нарытан бсекелестерді жою арылы ткізу клемін лайту нтижесінде алан осымша табысы ретінде;
стем жадайа ие нары субъектісіні сатып алушы ретінде наты немесе бадарлы бсеке баасы бойынша тауарды (жмыстарды, ызметтерді) сатып алуа арналан шыындары мен монополиялы тмен баалар бойынша тауарларды (жмыстарды, ызметтерді) сатып алу кезінде алыптасан шыындар арасындаы айырмашылы ретінде белгілеген кезде;
3) доминантты наты кіріс пен бекітілген баа белгілеу тртібіне сйкес есептелген баа бойынша айындалан кіріс арасындаы айырмашылы ретінде баа белгілеу тртібін бзан кезде айындалады.
6. Мемлекеттік органдарды бсекеге арсы келісімдері (келісілген іс-рекеттері), монополияа арсы іс-рекеттері нтижесінде алынан нары субъектісіні монополиялы кірісі аталан іс-рекеттерден алынан барлы кіріс ретінде айындалады.
Тауар нарыында стем (монополиялы) жадайа ие нары субъектілеріні тауарларына (жмыстарына, ызметтеріне) тіркелген бааны енгізу тртібін белгілеу масатында, «Бсеке жне монополистік ызметті шектеу туралы» азастан Республикасыны 2006 жылы 7 шілдедегі Заыны 30-бабына сйкес азастан Республикасыны кіметі АУЛЫ ЕТЕДІ:
1. оса беріліп отыран Тауар нарыында стем (монополиялы) жадайа ие нары субъектілеріні тауарларына (жмыстарына, ызметтеріне) тіркелген баа белгілеу ережесі бекітілсін.
2. «Тауар рыногында стем (монополиялы) жадайа ие рынок субъектілері тауарларыны (жмыстарыны, ызметтер крсетуіні) бааларын мемлекеттік реттеуді енгізу ережесін бекіту туралы» азастан Республикасы кіметіні 2001 жылы 14 ыркйектегі № 1212 аулысыны (азастан Республикасыны ПКЖ-ы, 2001 ж., № 33, 427-жат) кші жойылды деп танылсын.
3. Осы аулы ресми жарияланан кнінен бастап олданыса енгізіледі.
Тауар нарыында стем (монополиялы) жадайа ие нары
субъектілеріні тауарларына (жмыстарына, ызметтеріне)
тіркелген баа белгілеу ережесі
1. Жалпы ережелер
1. Осы тауар нарыында стем (монополиялы) жадайа ие нары субъектілеріні тауарларына (жмыстарына, ызметтеріне) тіркелген баа белгілеу ережесі (бдан рі - Ереже) «Бсеке жне монополистік ызметті шектеу туралы» азастан Республикасыны Заына сйкес зірленді.
2. Осы Ережені зірлеудегі масат тиісті тауар нарыында стем (монополиялы) жадайа ие нары субъектілеріні (бдан рі - нары субъектілері) тауарларына (жмыстарына, ызметтеріне) тіркелген баа енгізу туралы шешім абылдау тртібін айындау болып табылады.
3. Осы Ереже тауарларды (жмыстарды, ызметтерді) белгілі бір трі нарыында стем (монополиялы) жадайа ие жне тиісті тауар нарыында стем (монополиялы) жадайа ие нары субъектілеріні Мемлекеттік тізіліміне енгізілген нары субъектілеріне олданылады.
Тіркелген бааны енгізу тртібі
4. Мынадай:
1) нары субъектілері монополиялы жоары (тмен) баа белгілеуде крініс тапан стем (монополиялы) жадайын теріс пайдаланан;
2) нары субъектілерімен бірдей келісімдерге р трлі баа олданан;
3) нормативтік ыты кесімдерде белгіленген баа белгілеу тртібін бзан;
4) келісілген баалар белгілеуге (стап труа) атысты бсекеге арсы келісімдер (келісілген іс-рекеттер) жасаан;
5) баса субъектілермен бірдей шарттара кемсітетін бааларды олданан жадайларда, тіркелген баа енгізіледі.
5. Осы бапты 4-тармаында крсетілген іс-рекеттер кімшілік жаза олданыланнан кейін бір жыл ішінде айталап жасалан жадайда, тіркелген бааны енгізу олданылады.
6. Монополияа арсы орган мен оны ауматы блімшелері нары субъектісіне тауарлара (жмыстара, ызметтерге) алдаы уаытта тіркелген баа белгіленетіні туралы хабарлама жібереді.
7. Алдаы уаытта тіркелген баа белгіленетіні туралы хабарлама алан нары субъектісі он кн мерзімде монополияа арсы органа мынадай жаттарды сынуа тиіс:
1) баалар жобасы;
2) бухгалтерлік тегерім;
3) аржы-шаруашылы ызметіні нтижелері туралы есеп;
4) ебек жне ебекаы жніндегі есеп;
5) ндірістік-аржылы ызмет туралы есеп;
6) негізгі ралдар мен материалды емес активтерді болуы жне озалысы туралы есеп;
7) баалар жобасын есептеу шін шыындарды баптар бойынша толы жазылан жиынты деректер (тарифтік смета);
8) ебекке аы тлеуді олданылатын жйесі туралы млімет;
9) шикізаттар мен материалдар шыысыны олданылатын нормалары, ызметкерлер саныны нормативтері туралы млімет;
10) бастапы жне алды нын, негізгі ралдарды пайдалану мерзімдерін, пайдалануа енгізу кнін крсете отырып, амортизациялы аударымдарды есептеу;
11) нары субъектісіні ммкіндіктерін ескере отырып, тауарларды (жмыстарды, ызметтерді) ндіруді (жеткізуді) жоспарланан клемін растайтын жаттар, жобалы уаты мен оны іс жзінде пайдаланылуы туралы деректер.
8. Осы Ережені 7-тармаында крсетілген жне монополияа арсы органны срау салуы бойынша осымша сынылан жаттар мынадай талаптара жауап беруге тиіс:
1) рбір параа нары субъектісіні басшысы, ал аржы жаттарына бас бухгалтер брыштама соады жне мрмен растайды;
2) тіркелген баа енгізер алдындаы трт тосан ішінде, жне ткен кнтізбелік жыл шін сынылады;
3) жыла (жарты жыла) арналан есептегі деректер, мндай есептеу салы есебі трысынан болатын орынсыз жадайларды оспаанда, негізге алынады;
4) бааларды жобалары тіркелген бааны енгізер алдындаы трт тосандаы жне ткен кнтізбелік жылдаы тауарларды (жмыстарды, ызметтерді) іс жзінде ндірілген (жеткізілген) клемдерін негізге алу жолымен жасалады;
5) ндіру (жеткізу) клемін азайту кезінде азайтуды негіздейтін жне оны растайтын жаттар сынылуа тиіс.
9. Монополияа арсы орган нары субъектілеріні тауарларына (жмыстарына, ызметтеріне) тіркелген бааны енгізу кезінде:
1) нары субъектісі ызметіні монополиялы тріне жататын жне бухгалтерлік есепті стандарттарына сйкес келетін шыындарды, (шыыстарды);
2) німдерді (ызметтерді) бір бірлігін шыаруа жмсалатын шикізаттар, материалдар, отын, энергия нормаларынан кріне отырып айындалатын материалды шыындарды (шыыстарды);
3) жндеу-алпына келтіру жмыстарына, техникалы айта жаратандыруа жне негізгі ндірістік орларды жарамды кйінде стауа жмсалатын шыындарды (шыыстарды) (осы іс-шараларды жргізу ажеттілігі жаттамалы растау болан кезде);
4) ызметкерлерді (кімшілік-басару жне ндірістік персоналды) іс жзіндегі санын есепке ала отырып, ебекке аы тлеуге жмсалатын шыыстарды (шыындарды);
5) баа белгілеу алдындаы кезе (жыл, жарты жылды) ішінде іс жзінде алыптасан ебекке аы тлеу шыыстары негізге алына, тиісті кезедегі инфляция индексі ескеріліп, статистикалы деректер бойынша есептеле отырып, ызметкерлерге ебекке аы тлеуге жмсалатын шыыстарды (шыындарды). Бл ретте ебекке аы тлеу шыыстары (шыындары) мыналарды амтиды:
йымда абылданан ебек аы тлеу нысандары мен жйелеріне сйкес кесімді баалауа, тарифтік ставкалара жне лауазымды жалаылара сйене отырып есептелген орындалан жмыс шін ебекаы тлеу жніндегі тлемдер;
ынталандыру сипатындаы тлемдер: ндірістік нтижелер шін берілетін сыйаылар (заттай сыйаыны нын оса аланда), ксіби шеберлігі, ебектегі жоары жетістіктері шін тарифтік ставкалары мен жалаыларына стемеаылар жне йымда абылданан материалды ктермелеуді баса да нысандары;
жмыс режиміне жне ебек жадайына байланысты тлемдер, сондай-а йымдарды айта йымдастыруа, ызметкерлер санын ысартуа байланысты темаы - тлемдері;
6) бухгалтерлік есеп саласындаы занамаа сйкес есептелген негізгі ралдарды тозу сомасы. Бл ретте монополияа арсы орган мен оны ауматы блімшелері осы Ережені 9-тармаыны 3) тармашасында крсетілген шыындара (шыыстара) негізгі ралдарды тозу сомасын енгізуге ылы;
7) тауарларды (жмыстарды, ызметтерді) траты жне здіксіз ндіруді (жеткізуді) амтамасыз ету шін тартылан банкілерді кредиттері шін пайыздарды; Бл ретте банкті за мерзімді кредиттеріні пайыздары нары субъектісіні инвестициялы бадарламасы шегінде ескеріледі;
8) тіркелген баа енгізер алдындаы трт тосандаы наты шыындар дегейінде алдыы трт тосан ішіндегі инфляция индексін ескере отырып, кімшілік масаттаы шыыстарды (шыындарды) ескереді.
10. Монополияа арсы орган мен оны ауматы блімшелері ызметті сондай немесе соан сас трімен айналысатын нары субъектілеріні тиісті шыындарын салыстыра талдау нтижесінде не тауарларды (жмыстарды, ызметтерді) ндіру клемі едуір тмендеген кезде бааа енгізілетін кімшілік масаттаы шыыстар сомаларын згерту туралы шешім абылдауа ылы.
11. Тауарлара (жмыстара, ызметтерге) тіркелген бааларды алыптастыру кезінде нары субъектілеріні мынадай:
1) нормативтен жоары техникалы жне коммерциялы ысырап, тауарлы-материалды ндылытарды блінуі мен жетіспеуі жне оймалардаы тауарларды запастары, баса да ндірістік емес шыыстар (жмысты йымдастыру сапасына жне баса да факторлара байланысты ртрлі сипаттаы ысыраптарды жабатын ндірістік ызметке арналан шыындар) мен ысыраптар;
2) ластаыш заттарды нормативтен жоары шыарындылары (тастандылары) шін тленетін тлемдер;
3) мітсіз арыздар (азастан Республикасыны занамасына сйкес талап ою мерзіміні аяталуы бойынша дебиторлы берешек);
4) шаруашылы шарттарды талаптарын бзаны шін айыпплдар, сімплдар, трасызды тлемдері мен жазаларды баса трлері;
5) кірісті жасыраны (азайтаны) шін тленетін айыпплдар мен сімплдар;
6) рлытардан келген зияндар;
7) ааудан болан ысыраптар;
8) ызмет крсететін шаруашылытар мен учаскелерді стау жніндегі (й-жайларды тегін беру, оамды таматандыру йымдарына коммуналды ызмет крсету нын тлеу жне т.б.);
9) денсаулы сатау, мектепке дейінгі балалар йымдарыны, оу орындарыны, оны ішінде ксіптік-техникалы училищелерді объектілерін стау;
10) сауытыру лагерьлерін, мдениет жне спорт объектілерін, трын й орын стау;
11) йым ызметкерлеріні трын й жадайларын жасартуа, саяжай йлерін сатып алуа жне й шаруашылыымен айналысуа алан несиелерін (пайызсызды оса аланда) теу;
12) мдени-аарту, сауытыру жне спортты іс-шараларды (демалыс кештерін, концерттерді жне басаларды) ткізу;
13) демеушілік жне айырымдылы кмектер крсету;
14) тауарлар (жмыстар, ызметтер) ндірісіне (жеткізуге) тікелей атысы жо жне бааны сіруге алып келетін шыыстарды баса да трлері бойынша шыыстар ескерілмейді.
12. Монополиялы трде ндірілетін (жеткізілетін) тауарлара (жмыстара, ызметтерге) тіркелген баа алыптастыру кезінде пайда (кіріс) дегейі алдыы есепті кезе ішінде (статистикалы есеп беру деректері бойынша) алыптасан орташа салалы млшерден аспайтындай етіп есептеледі.
13. Монополияа арсы орган мен оны ауматы блімшелері нары субъектісі сынан негіздеуші жаттарды талдау жолымен тауарлара (жмыстара, ызметтерге) арналан бааларды жобаларына сараптама жргізеді, оны жргізу кезінде монополияа арсы орган мен оны ауматы блімшелері:
1) нары субъектісі соы тиісті срау салуды алан кнінен бастап ш жмыс кні ішінде сынатын осымша жаттарды сратады;
2) тауарлара (жмыстара, ызметтерге) арналан бааларды жобасын монополияа арсы органны жанындаы сараптама кеесіні арауына береді.
14. Нары субъектісіні монополияа арсы органа жне оны ауматы блімшелеріне осы Ережені 7-тармаында крсетілген немесе осы Ережені 13-тармаыны 1) тармашасына сйкес срау салынан жаттарды сынбауы тіркелген баа белгілеу шін кедергі болып табылмайды.
15. Шыындар жнінде растау жаттарын сынбаан жадайда монополияа арсы орган мен оны ауматы блімшелері тіркелген бааны белгілеу кезінде осы шыындарды есепке алмайды.
16. Шыындарды жеке есепке алу болмаан жне нары субъектісі німдер трлері бойынша шыындарды жеке есебін сынбаан жадайда, монополияа арсы орган сатылатын тауарларды трлері (ндірістік персонала ебекаы тлеуге арналан кірістер, клемдер, шыындар) бойынша доминантты шыындарын бледі.
17. Монополияа арсы орган сынылан жаттарды арайды жне осы Ережені 7-тармаында крсетілген жаттар сынылан кнінен бастап отыз кн ішінде тіркелген бааны енгізу туралы шешім абылдайды.
18. Монополияа арсы орган арау орытындылары бойынша, бйрыпен ресімделетін бір жылдан аспайтын мерзімге бааны белгілі бір шамасы, кірістілік дегейі жне (немесе) тауарлара (жмыстара,
ызметтерге) бааны жоары (тменгі) шегі трінде тіркелген бааны енгізу туралы шешім абылдайды.
3.Бсекелестік жне оны трлері
Бсекелестік жетілген жне жетілмеген болып екіге блінеді. Жетілген бсеке – басты баылаушысы ттынушыны мддесі болып табылатын рынок деп тсіну керек. Егер нарыта сатушылар кп болса оларды товарлары сас боланымен бірдей болмаса, онда бл жетілмеген бсеке болады. Жетілмеген бсекені зі ш трге блінеді: 1.Таза монополия; 2. Монополия; 3. Олегополоия.
1. Таза монополия
Бір сатушы. Таза немесе жетілген монополия – бір фирма, кп сатып алушылар;
Монополия німі таажайып оны тедесі жо. Сатып алушы шін балама жо. Жарнамамен шылдануды ажеті жо (керісінше жадай – монопсония жне шектеулі монопсония, яни сатып алушыны монопсолиясы);
Таза монополист тауар мен игі ызметтерді бааларына билік етеді. німге сраным жрмей тран кезде бааны згерісін жасап, сынылан німні санымен амалдау, яни, ол бааны баылайды;
Монополист з саласына басып кіру аупін тудыран жаа фирмалара стратегиялы инвестицияны жзеге асыру арылы асарыса жауап ата алады.
2. Монополия бл мемлекеттерді, фирмаларды, йымдарды, сауда жасаушыларды андай да бір шаруашылы ызметін жзеге асырудаы айырыша ыы.
Монополиянытрлері:
1.табии монополия;
2.жасанды монополия.
«Монополияны ш негізгі кзі бар: «Техникалы тсінік», тікелей жне жанамалай кіметтік олдау жне жеке келісім... ашан андай да бір наты адам немесе ксіпорын, баса біреулер билік етуге жол жо жерде з шарттарын оя аларлытай жадайда андай да бір тауарларды немесе игі ызметтерді баылай алса, монополия сол кезде бар болып шыады».
Жетілмеген бсекемен саластыранда монополияны те маызды нтижесі болып нім шыаруды азайту, бааны ктеру жне табысты ттынушылардан ндірушілерге ткеру саналады.
Монополиялы бааны рылуы, сондай-а, жасы трмыстаы белгілі «таза шыындар» дегенге саяды. Олар ттынушылар шін затты нынан шыына шырап, бсеке баа стінде ол німді сатып алар да еді біра монополиялы баада тауарларды алмастыратын тменгі сапалы заттарды сатып алуа мжбр.
Бізді асырымызды 30-шы жылдары Эдуард Чемберлен жасаан монополистік бсекені теориясы зіні масаты етіп жетілген бсеке мен монополияны тайталасты кштерін жарастыруды ояды, алайда ол масат сзсіз оларды орташа арифметикасы болып табылмайды. Егер рынок келесі белгілермен сипатталатын болса, онда монополистік бсеке бар деп саналады:
1. Рынокта сатушылар мен сатып алушыларды кп болуы, мны стіне оларды брі са сатушылар (Немесе сатып алушылар) болып келеді.
2. Рынока шыу жне одан кетуді толы еркіндігі бар.
3. Барлы сатып алушылар мен сатушылар рыноктаы баа туралы жне сатылатын тауарларды сипаттамалары туралы е соы апараттарды біледі.
4. Сатушыларды німдері р текті болып келеді. Сатып алушыны кзарасы трысынан р бір сатушыны німі белгілі дрежеде кез-келген баса сатушыны німінен аздап болсада згешеленеді.
Тртінші белгісі шешуші болып саналады - рбір ндіруші басалардан
грі згешелеу, біра алмастыруа болатын німдерді сатады. Рынокта кптеген сатушылар бар, алайда, оларды р айсысыларыны німдері бір –бірінен басалау жне осы ызымет саласында баса ндірушілерді сатып жатан німдерінен де згешелеу болып келеді. Ол фабрика табасына арап немесе басаша белгі салу тсілдеріні арасында ажыратылады.
Монопалистік бсеке моделіне араанда антирестік занама шін олигополия теориясы те маызды болып келеді. Оны негізге постулаты былай, егер рынок бірнеше сатушылардан тратын болса, онда барлы сатушылар белгілі дрежеде здеріні зара туекелділіктерін мойындайды. Сол себептен рбір сатушы шыарылатын нні клемні жне баасын белгілей отырып, бсекелесті абаына да арайды. Бл дегеніміз, олигополистер рынктаы з лесін лайту масатында бааны тмендетпейді деген сз, себебі олар здерімен бсекелестіктегі сатушыларды да здеріне дл солай жауап атып, бааны азайтуын ктеді, сонда ана тскен тауар тез тетін болады.
Осыны нтижесінде олигополистік сатушылар йлестіру мен болжалдауа назар тіктейді. Бсеке бркемелеу арылы бааны тмендетуге (Сапаны жасарту, несие шарты, жеткізіп беру ызметтері арылы, тіпті болмаса жасырын ішнара бааны азайту арылы ) жне баалы емес, бсекеден, мысалы, німдерді блшектеу, жарнама жне нім таратуды ынталандырудан крініс табады. Мндай бсеке, алайда бсекелестіктерді арсы шаралары алдындаы орыныша немесе орташа жиынты шыындарды суіне орай шектелінеді (ол олигополистік стеме таза табысты бліп шыаруды ммкін еместігіне жеткізеді) . Монополистік бсекедегі олигополияны арама –айшылыы – бсекелес сатушыларды кптігінен таза табыс млшері дегейге дейін тмендейді, оларды р айсылары бсекелестеріні есебінен рынокта з лестерін лайтуа тырысады. Сол себепте фирамалар арасында йлесу ммкін емес.
ОРЫТЫНДЫ
Сонымен «бсеке, егер оан кедергі келтірмесе, ол німні ндірілуіне жадай жасайды: Біріншіден ,кімде болса, нені болсада ндіріп жне сатып алу шін таза пайдалы тиімді баамен алатын болса, екіншіден, соны брін жасай алатын адамдар арылы ндіріп, болмаан жадайда, таы біреулер секілді бден арзандатып (тіпті, сол бір лдекім, блкім сол німді шыармайды да), жне шіншіден, барлыы е тменгі баа мен сатылатын болады (немесе, аз млшерде тменгі баамен), іс жзінде сол тауарды сатпайтын кісі солай деп баа беруі ммкін».