Жне салауатты мір салтын насихаттау.
Денсаулыты ныайтуды теориялы негізі
жне салауатты мір салтын насихаттау.
Денсаулыты ныайту –з денсаулыын жасартуда баылауды кшейтуге ммкіндік беретін процесс.
Денсаулы адамны негізгі ытарыны бірі боп табылады. Адамны денсаулыына келесі негізгі фактор сер етеді:
• леуметтік-экономикалы жадай, денсаулы сатау жйесін
оса аланда;
• тіршілік ортасы;
• адамны мір сру салты жне стереотиптері
Медициналы ызметкерлер трындарды леуметтік экономикалы жадайына сер ететін факторларды немесе тіршілік ортасын згерте алмайды. Біра насихаттау жне трындарды салауатты деттерге оыту жолдары арылы жеке немесе топтасан трындарды мір сруін зартуа, зиянды деттерден айыруа тырысу.
Бны е маызды міндеті – халыты апараттандыру жне белгілі бір мінез-лы дадыларына оыту. Медициналы ызметкер жеке зі немесе баса мамандармен бірігіп ткізуге болады.
Денсаулыты ныайту дістері:
- апаратпен хабардар ету /сообщение информации;
- дадыларды алыптастыру /привитие навыков/
Денсаулыты ныайту тек ана апараттадыру жне оыту жолдарымен ана бекітілмейді сонымен атар тиісті мемлекеттік саясатты алыптастыру есебмен есебімен жзеге асырылады.
Денсаулыты ныайту шараларын сапалы жргізу шін медициналы ызметкерлер медицинаны барлы блімдерін білуі ажет.
Денсаулыын ныайту бойынша іс-шаралар:
• жекеленген;
• топтасан.
• Жекеленген - бл адама наты баытталан, оны деттері мен мір салтына
топты- яни н белгілі бір популяция немесе субпопуляцияа баытталан.
Мысалы, тымау эпидемиясы кезінде жекеленген іс шаралар иммунды резистенттілігін жоарлатуа баытталан болуы ажет. Оан друмендерді, иммунды системаны жоарлататын заттарды абылдауды осуы ммкін.
Сонымен атар тымауа арсы алдын алу екпесін егуде жеке резистенттілігін арттырады. Алайда жаппай вакцинация кезінде вирусты гепатитті жтыран жтыран тлаларды папуляция саны тмендейді. Сондытанда денсаулыты ныайту бойынша жаппай вакцинация (халыты ртрлі топтарын кеінен амти отырып жргізілу) топты іс шара боп табылады.
Адам денсаулыын сатау мен ныайту е басты ндылы. Бізді елімізді болашаы халыты денсаулыымен тыыз байланысты.Оны длелі Ел Президенті Н.Назарбаевты азастан халына « азастан-2030» жолдаан стратегиялы бадарламасында экономикалы жадайды суі, халыты л-ауатыны артуына жол ашанымен, оны денсаулыын жасартуа толы кепілдік бере алмайды деп атап крсетілді.азіргі тада халыты денсаулыы тмендеп кеткені белгілі.Бл жадай ртрлі леуметтік жне оршаан ортаны ауіпті факторларымен атар азаматтарды з денсаулыына жауасыздыпен арауына, рі салауатты мір салтын сатамауына тікелей байланысты екені баршамыза аян. Сондытан жаа оам ру кезеі халымызды бкіл мір бойы дені сау болуы жне оршаан орта тазалыын сатау шін барынша кш-жігер жсамуды ажет етеді.
Осы масатты іске асыруды негізгі стратегиясы:
- Ауруды болдырмау жне салауатты мір салтын ынталандыру
- Нашаорлы жне есірткі бизнесіне арсы крес
- Темекі мен алкоголді ттынуды ысарту
- йелдер мен балалар денсаулыын жасарту
- Таматануды, оршаан орта мен экологиялы тазалыты жасарту
Осы аталан шараларды іс жзінде орындау масатында азастан Республикасыны кіметіні 2011-2015 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасы абылданды.Бл жадай медицина саласында бірсыпыра реформалар жргізумен атар медицина ызметкерлері алдына да жауапты міндеттер ойды. Атап айтанда, балалар мен жасспірімдер денсаулыын жасарту, медицина ылымын рі арай дамыту, ауыл трындарыны денсаулыына кіл блу жне халы арасында салауатты мір салтын кеінен насихатту болып табылады.
Енді ауру жне денсаулы деген не? деген сраа келетін болса ол медицина -да зерттелетін негізгі мазмндарды бірі,денсаулы жне ауруды зерттеуді мні зор.
Ауру-организмні белгілі бір ауру себебінен зияндалып, зіндік реттелуіні бзылуынан болан алыпсыз тіршілік барысы, яни оргазимні тепе-тедік кйіні жне тіршілік рекетеріні бзылуы.Адам азасыны ауытуы.
Ауру пайда болуыны негізгі теориялары:
- леуметтік ауру-леуметтік ортаа бейімсіздік нтижесі
- Энергетикалы – адам организмдегі энергия млшеріні тепе-тедігіні бзылуы
- Биологиялы – ауруды негізгі себебі адам организміні биологиялы ыраы мен табиат ыраыны арасындаы йлесімдігіні бзылуы
Денсаулы дегеніміз не? деген сраа Дниежзілік денсаулы сатау йымыны «ДДС» жарысы бойынша денсаулы дегеніміз –аазада ауруды немесе физикалы кемістікті жо болуы ана емес , ол табии, рухани жне леуметтік аман-есенділік болып саналады.
Денсаулы ымыны трлері:
- Дербес денсаулы- жеке адам денсаулыы
- Топ денсаулыы- азантай оама біріккен адамдарды денсаулыы
- Трындар денсаулыы-Белгілі бір аймата трып жатан адамдарды денсаулыы
Денсаулыты сатау шін мыналарды орындау ажет:
Денсаулыа жаымды сер ететін факторлар бірнеше топка блінеді.
1. Блшы ет имылдарыны белсенділігі. Адамны барлык тіршілік рекеті трлі кимыл-козалыстар жиынтыынан трады. «озалыс - тіршілік тірегі» деген ымда зор мн бар. озалыс белсенділігі жмыс істеу абілетін арттырады, трлі аурулара арсы труына кмектеседі.
Тынысалу мшелеріні жмысын жасартып, жрек блшыеттерін шыны -тырады, зат алмасуды алыпты жруін амтамасыз етеді. сіресе спорт пен дене шынытыру жаттыулары озалыс белсенділігін арттырады.
имыл белсенділігіні негізгі трлері мынадай:
•таертегі гимнастика;
•денебап;
•имыл ойындары;
•сауытыру жаттыулары;
•спорт секцияларына атысу;
•серуендеу.
2. Ебек пен демалысты дрыс йымдастыру. Бларды денсаулы шін маызы зор. Адам мірінде ебек басты орын алады. Ебек ету арылы адам зіне ажетті жадайларды жасап алады. Шектен тыс ебек ету азаны ажуына кеп сотырады. Сондытан да ебек ету мен демалысты дрыс йлестіре білу ажет. Бл адам азасындаы барлы мшелерді жмысын жасартады. Адамны за мір сруіне де септігін тигізеді.
3. Дрыс таматана білу. Дрыс таматануды нтижесінде асорыту мшелеріні жмысы жасарады. Адамны дрыс сіп дамуына, зат алмасу дерістеріні алыпты жруіне жадай жасайды жне т. б. Адамны за мір сруінде дрыс таматана білуді рлі зор. Кбіне ккніс, жеміс-жидектерді пайдалану, таматану ережелерін мият сатау. Майлы етті таамдарды шектеп пайдалануды естен шыармау ажет. Дрыс таматану адамны дене салмаыны біркалыпта болуына жадай жасайды. Арты салма ауруды пайда болуына сер етеді.
«Артык салма - ауруды белгісі» деген ым соны аартады. Адам денсаулыына халыты асырлар бойы алыптасан салт-дстрлері де жаымды сер етеді. Мысалы, ораза стау - адам азасын ажетсіз заттардан тазартады. Балаларды сундетке отырызу - теріні таза болуына септігін тигізеді. Намаз оку - тазалыты сатап, буын озалыстарыны белсенділігін арттырады. рбір адам з денсаулыына аморлы жасап, немі кіл бліп отыруы тиіс. за мір сруді негізгі шарты - денсаулыты сатау мен ныайту екенін естен шыармауымыз керек.
Дегенмен дрыс таматануды 10 кеесі бар, ол:
1.аш арына су ішу, сіресе таерте
2)Ысты шайды ас абылдау кезінде ішііз
3)« Кніне бір алма сізді барлы дерттерден орайды » дейді лтты даналы
4) Иммунитетті кшейтііз
5) Асты дрыс абылдаыз
6)Кейбір німдерді абылдауды шектеіздер
7)Барлы аурулар тістерден-тісті емдетііз
8)Таматы жасылап шайнаыз
9)з салмаыызды адаалап жрііз
10)Салауатты мір сру салты -за мір сруді жолы!
4.Таамды ластандыратын бактерияларды жтырмау ережелерін сатау шін:
1.олыызды жуыыз, жемістер мен ккністерді жуыыз.
2) Сатып алу, тама зірлеу жне сатау кезінде шикі, пісірілген жне пайдалануа дайын таамдарды бір бірінен блек стау керек
3) Микроорганизмдерді жою шін тама зірлеу кезінде оларды ауіпсіз температураа дейін ыздыру керек.
4) Жылдам бзылатын таматарды тоазытышта сатау керек.
5) Мыналарды пайдалануда алша болыыздар:
•шикі (пастерленбеген) сттен жне рамына пастерленбеген ст кіретін таамдардан;
•шикі не шала пісірілген жмырталардан, рамына шикі жмырта кіретін таамдардан
• шикі немесе шала піскен еттерден, тауы етінен;
• пастерленбеген шырыннан
Адам денсаулыыны басты ш крсеткіші бар.
- Олар: біріншіден - адам азасыны орта жадайларына бейімделуіні жоары дрежеде болуы. Ол азадаы барлы мшелер жйесіні бірімен-біріні йлесімді жмыс аткаруы аркылы байалады.
-Екіншіден - адамны психикалы кіл кйіні калыпты дамуы арылы айындалады, ойлау, есте сактау, зейін, дарындылы жне т. б. абілеттіліктерді оамны ажетіне жмсай білу.
-шіншіден - жеке тланы оамдаы з орнын білуімен, жауапкершілігін сезінумен айындалады. Бл адамдарды бірімен-біріні арым-атынасы аркылы білінеді.
Дниежзілік денсаулы йымыны шешімімен 7 суір «Бкіллемдік денсаулы сатау кні» деп белгіленген. Бізді елімізде де адамдарды денсаулыын сатауа ерекше кіл блінуде. азастан Республикасы кіметіні арнайы аулысымен «Салауатты мір салтын алыптастыруды лтты орталыы» йымдастырылды.
Денсаулыты ныайту
азіргі заманда денсаулыты сатау мен ныайту е басты мселелерді бірі екені белгілі..Салауаттану –ттасымен аланда жеке тланы, оамны, табиатты денсаулыы туралы ылым.Салауаттану ылымы-алай денсау-
лыты сатауды- станымдары мен тетіктерін зерттейді. Салауаттану нысаны, біріншіден-дені сау адам, екіншіден –оны оршаандарды барлыы жне денсаулыа рекет етуші факторлар,шіншіден –ауруды пайда болу себептері, организмні дені сау кйге оралу тетігі, орануа бейімделу тетік -тері,тртіншіден – сатандыру жне сауытыру шаралары болып табыла -ды.Сондытан денсаулыты сатауды жолын йрену рбір адамны басты міндеті.
«Денсаулыты ныайту жолдары»
1. А)Білімділік:Адамдара денсаулы,салауаттану,салауатты мір салты ымдары туралы жалпы тсінік беріп,негізгі гигиеналы дадыларды алыптастыру.
2. Б)Дамытушылы:Балаларды денсаулыты сатау,ауруды алдын алуды алашы адамдары мен денсаулыты ныайту туралы ой-рісін дамыту.
3. В)Трбиелілік:Трлі жаттыулар орындата отырып,балаларды біріктіріп,зара сенім жадайын руа,ойын арылы р трлі ережелерді есте сатауа трбиелеу.
4. рал- жабдытар:Слайдпен суреттер,жіптер,кубиктар.
мір сапасы
мір сапасымен сондай-а, еркіндік, адам ытары, жне баыт сияты ым -дар жиі байланыстырылады. мір сапасы проблемасына бірнеше ебегін арнаан Ресей алымы А.И. Суббето, мір сапасын мірді рухани, материал ды леуметтік-мдени, экологиялы жне демографиялы рамдауыштары сапаларыны жйесі ретінде анытайды. мір сапасы– ол арылы ркениеттер -ді, мемлекеттерді, этностарды, адамзат пен адамны трмыс мні леумет -тік жне экономикалы саясатты нысаналы функциялары крсетілетін негізгі санаттарды бірі. мір сапасы мірді материалды жне рухани-шыармашы -лы жатарыны, адамны тектік кшін іске асыру дегейіні, оны интеллек -ті, мірді шыармашылы мніні синтезін білдіреді. мір сапасы жеке адам -ны, отбасыны, халыты жне жалпы адамзат оамыны рухани, зияткерлік, материалды, леуметтік-мдени, ылыми-білім беру, экологиялы жне демогр -афиялы рамдауыштарыны бірлігіні крделі жне арама-айшы жйесі болып табылады. Ресей экономисі Н.М Римашевская мір сапасыны е алды -мен, адамны оамды мірі субъектісіні зіні жай-кйін сипаттайтынын анытайды. Біратар авторлар «л-ауаты» жне «мір сапасы» ымдарын те -естіреді. Осылайша, барлы аталан зерттеушілер мір сапасы – бл «мірлік маызды ндылытар атарыны жиынтыы деген тжырыма келеді.
Дниежзілік денсаулы сатау йымы (ДД) мір сапасын «жеке тланы олар мір сретін мдениет контекстінде жне ндылытар жйесінде жне оларды масаттарымен, ктулерімен, стандарттарымен жне ктімдерімен байланысты мірдегі орнын сезінуі» ретінде анытайды. Адамны жеке денсаулыына, психологиялы жадайына, жеке нанымдарына, леуметтік атынастарына жне оларды оршаан ортаны тн ерекшеліктері бар зара байланыстарына байланысты тжырымдаманы бл ке ауымы.
йым мынадай негізгі салаларды амтитын мір сапасын баалау шін халыаралы кросс-мдени салыстыру ралын зірледі:
- тн саулыы;
- психологиялы денсаулы;
- туелсіздік дегейі;
- леуметтік атынастар;
- оршаан орта;
- руханият / дін/ жеке нанымдар.
мір сапасыны мнін леуметтік-экономикалы санат ретінде сипаттай отырып, оны мынадай біратар ерекшеліктерін атап ту ажет:
Біріншіден, мір сапасы айтарлытай ке, кпырлы, «мір сру дегейіне» арааныда салыстыруа келмейтін ке ауымды ым. Бл санат экономика шеберінен едуір алша шыады. Бл е алдымен оамны барлы салаларын амтитын леуметтік санат, йткені олар адамдарды мірін жне оны сапасынамтиды.
Екіншіден, мір сапасыны екі ыры бар: объективтік жне субъективтік. мір сапасын объективтік баалау лшемі индивидуумдар ажеттіліктеріні ылыми негізделген нормативтері болады, олара атысты бл ажеттіліктерді жне мдделерді анааттандыру дрежесі туралы талылауа болады. Алайда, екінші жаынан, адамдарды ажеттіліктері мен мдделері жеке жне оларды анааттандыру дрежесін тек ана оларды здері баалай алады. Оларды андай да болмасын статистикалы шамалармен тіркеуге болмайды жне олар іс жзінде тек ана адамдарды санасында жне тиісінше оларды жеке пікірлерінде жне баалауларында бар.Осылайша ,мір сапасын баалау екі нысанкрінеді:
- ылыми-негізделген ажеттіліктер мен мдделерді анааттандыру дрежесі;
-адамдарды здеріні мір сапасымен анааттандырылуы.
шіншіден, мір сапасы баса да леуметтік-экономикалы санаттардан блінген санат болып табылмайды, біра оларды кпшілігін біріктіреді оларды сапалы аспектіде амтиды.