I БЛІМ Балалар йіндегі психологиялы жадайды ылыми-теориялы мселелері
МАЗМНЫ
Кіріспе .......................................................................................
I БЛІМ. Балалар йіндегі психологиялы жадайды ылыми-теориялы мселелері.
азіргі тадаы балалар психологиясы дамуыны психологиялы мселелері ........................................................................................................
1.3 Балалар йіндегі трбиешілер мен ызметкерлерді эмоционалды зара ректесттігі...............................................
I блім бойынша тжырымдамасы.........................................................................
II БЛІМ. Балалар йінде трбиеленушілерді эмоционалды-еріктік ерекшеліктерін зерттеуді эксперименталды блімі.
2.1 Эксперименталды зерттеу бліміні масат-міндеті, дістемелер кешені.....................................................................
2.2 Балалар йіндегі жасспірімдерді эмоционалды-еріктік асиеттеріні тзету бадарламасы.........................................
2.3 Балалар йіні ызметкерлері, ата-аналар, ересектер шін практикалы-дістемелік нсаулар........................................
ОРЫТЫНДЫ...........................................................................
ОЛДАНЫЛАН ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................
ОСЫМШАЛАР........................................................................
КІРІСПЕ
Зерттеу жмысыны зектілігі: Еліміздегі жариялы дуірі оршаан ортаны кптеген “ара датарын” айындады. Соларды бірі: балалар йінде трбиеленетін балалар мселесі. азіргі тада баспасз беттерінде балалар йі мен мектеп-интернаттардаы жадай туралы,ондаы тртіп пен материалды жадай жайлы ашы рі кптеп жазылып жр. Біра балалар йіндегі трбиеленушілерді мселелері аса иын жадайда. Бл жадайа атысты негізгі мселелерді оматылар мыналар: жетім балалар денсаулыына деген леуметтік аморлыты кшейту, оларды ыына ол спау, оам міріні барлы салаларына толы орналасуына жадай жасау, психикалы даму ерекшеліктерін жетілдіруді амтамасыз ету.Демек,балалар йіндегі трбиеленушілер дамуыны ерекшеліктері психология ылымыны маызды да, ызыты мселені бірі болып отыр.Бл мселені ккейкестілігі психология ылымыны отанды дегейде арастырылуымен,аракз жетімдер саныны кннен-кнге арынды суімен жне соан байланысты ртрлі рылымдаы балалар шін пайда болуымен се тсті. Баланы леуметтік мнді атынастар жйесіне енуіне даярлы ретінде жас дамуыны трлі кезедерінде психологиялы трыдан дамуын басты орына ою ажеттілігі туындап отыр. Психологиялы ебектерді арастыру баланы психикалы дамуын амтамасыз ететін ртрлі кзарастарды бар екендігін крсетеді.
Бала психикасыны дрыс алыптасуында жаняны ерекше орын алатыны белгілі. Жаняны мні баланы тжірбие жинатауа жасалатын жадайлармен аныталады. Адам ерте балалы шаынан бастап ересектерден тек жру, сйлеу, заттарды дрыс олдану, ойлану, білім алу, ебек етуге ана емес, сезімдерге, ойлауа, кйзеліске, зіне жне зге адамдармен арым-атынас жасауа йренеді.
Жаняда бала табии жадайда мірге бейімделе алады, себебі кнделікті, таертеннен кешке дейін ата-аналары, апа-аталары баланы мінез-лы, жріс-трысты ртрлі лгілерін сынады: сйлеу жне ым-ишара мселелері, ебекке баулу, адамдармен арым-атынас жасау, саясата деген кзарасын алыптастыру т.б.
Жаняда тек алай мір сру керектігін ана емес, нені білу керегі мен шын мніндегі мірді тсінуді естіп біледі.: адамны зара жне зге адамдармен арым-атынасы оларды баалаулары мен пікірлері, кйзелістері мен ой толаулары т.б.
Жаня трбиесіні ерекшелігі туысты сезімге негізделген ата-ананы балаа деген сйіспеншілігінен крінетін эмоционалды мінез-лы, жріс-трыстан трады.Баланы туаннан мектепке дейінгі кезеді туысты эмоционалды байланыса сйене отырып,бірінші кезекте ана мен бала байланысы арастырылады.Мектепке дейінгі кезеде баланы арым-атынаса тсетін адамдары ортасыны зіндік ерекшеліктері бар.Психологтар мен педагогтарды пікірінше,сйіспеншілікке,сенімге,зара ызыушылыа негізделген, ересектермен жаын арым-атынас жанялы трбиені сипаттайтын басты крсеткіш болып табылады. Осындай пікірді аясында брыны Кеес Одаында алашы арым-атынаса тсу болып табылады. Осындай пікірді аясында арым-атынаса мектеп ашылды. Онда А.Г.Харчевті (1971) тжырымдамасы сталынды: «бала туаннан бастап з ортасы мен оамды дстрлі мдениетін, негеліктібірттас жйесін жанядан мегереді. Дл осы нрестелік кезенен бастап балада адамдар мен оршаан ортасына деген сенім, оршаан орта мен зге адамдардан орыныш сезімі мен мазасызды алыптаса бастайды. Осы кезеде алыптасан сезімдер адамда мір бойы саталып, баса адамдармен арым-атынастаы эмоционалды ндестігінен, ерекше стилінен крініп отыратындыын зерттеулер нтижелері анытаан».
Дниежзіні р ткпірінде ртрлі рылымдаы балалар мекемелері ашылуда, оларды бірінде тек 2-3 сааттарын ана осындай мекемеде ткізіп,алан уаытта жаняда болса,екіншісінде аптаны бес кнін сонда ткізіп,сенбі-жексенбіде з йіне барып трады.Бларды біріншісі-кнделікті келетін мекемелер,екіншісі туліктік немесе апталы,шіншісі жабы трдегі мекеме деп аталады.
У.Денис пен П.Наджарьян Ливанда 100 жетімді зерттей отырып,балалар йінде трбиеленушілерді міріні бірінші жылыны аяында-а жаняларда трбиелеуші з атарластарынан психикалы даму жаынан кейін алатындыын анытаан.Зерттеушілер бндай ерекшеліктерді себебін ана мен бала арым-атынасыны кемшілігінен тапан.
Л.Ярроу анасымен жне анасыз трбиеленген балаларды биологиялы жне леуметтік жаынан дамуында ерекшеліктері болатындыын анытаан. Дл осындай орытындыа М.Раттер жабы трдеі мекемелерде трбеленуші балаларды «кері» трбиеленуіні себебі анасымен жеткіліксіз эмоционалды атынасы,сенсорлы жне леуметтік стимуляцияларды аздыынан деп тсіндіреді.
Егер Р.Заззо жазбаларына ілетін болса(1967).француздар бастапыда, бала-башаларды рылуына арсы болан. Олар балаларын мндай мекемелерде «нарыса» айналдырды деп есептеген жне сондай жадайды пайда болуынан сатаан.
Р.Спиц жазбаларынан анасынан блініп,жабы трдегі мекемелерге келген сбилерді бір жаса дегейіні 70% шегінетінін,ал алан блігіні аыл-ойлары артта алатындыын круімізге болады.
Ана бала шін ана жаын адамы,аморшысы болады.Балалар йінде де бірнеше аморшы трбиешілер бар,олар сондаы балаларды туан анасын алмастыруа рекеттер жасайды.
Балалар йі трбиешілеріні жмысыны тиімділігі,балаларды жеке адам болып алыптасып,дамуы,мінез-лы,жріс-трысына тигізетін сер туралы мселерді кптеген психологтар жан-жата арастыран. Г.Х.Рейнгольд пен Н.Бейли(1959) кп аналарды балаа тигізер психологиялы серін сипаттады. Олар з эксперименттерінде екі топтаы балаларды арастырады.:бірінщі топта-6 айлы баланы 8-айыны соына дейін бір ана трбиеші кткен,ал екінші топтаы балаа трт трбиеші амор болан. 3 ай мерзімінде жргізілген эксперимент нтижесі бірінші топтаы баланы екінші топтаы балалара араанда леуметтік реактивтілікті жоарылыын крсетті, ал 1 жылдан со,бл эксперимент алдыы нтижені айталамады. Зерттеушілер балаа бір немесе бірнеше трбиешіні аморлыында болуы оны дамуына байланысты зге зерттеулерде алымдар мынадай орытындыа келеді. Осы мселеге байланысты зге зерттеулерде алымдар мынадай орытындыа келеді: «анша адамны амор болуы бала бала щін маызды емес,аса маыздысы р баланы аморлыпен сйіспеншілікті біліп,сезініп суінде»,-дейді.Трбиешіні аздыы баланы дамуын тежейді,даму е алдымен ересектермен арым-атынас процесінде,іс-рекетте ілгері басады.Нресте нерлым жас болса,сорлым ол лсіз болады,сондытан да ай ортада мір срсе,соан туелді болады.Жаняда жне жанядан тыс трбиеленген балаларды психологиялы дамуы жніндегі алымдарды зерттеулеріне сйенсек,кп жадайда жаня трбиесіндегі балалара араанда жанядан тыс трбиеленушілерді даму барысыеы лде айда баяу екедігін креміз,вербальды емес функцияны алыптасуыны тоырауа шырауы ерте жастаы ойлауа,балаларды айналадаы адамдармен арым-атынасына,сйлеуіне,т.б іс-рекеттері де
із алдырады. .
Мектеп интернаттарында балалар дамуындаы шынайы ауіп-оларды «згелерді аылымен» басарыла отырып,мір сруінде.немі атарластарыны ішінде жруі,шулы уаытта бос ткізетін ортада жруі,ересектерді олара сирек кіл аударуы, балаларды жйкесіні шаршауына себепші болады.Бл трбиені
жетіспеушілігі болып табылады.
Жалпы айтанда балалар йінде трбиеленушілер психикасы жаынан кейін алып отырады жне де ауытулары да байалады.Сонымен балалар йінде трбиеленушілерді психикалы дамуын арастыра отырып,арнайы йымдасан психологиялы ызмет крсетуді талап етіп,айтуымыза болады.Себебі,жабы трдегі мекеме психологы балаларды психикалы дамуындаы згерістеріні орнын басуа ммкіндік беретін дамытушы,психокоррекциялы бадарлама ларды руы балалар йінде трбиеленушілерді кптеген мселелерін шешуге
жол ашар еді. Зерттеу жмысыны масаты: Балалар йінде трбиеленушілерді эмоционалды еріктік аумаыны психологиялы ерекшеліктерін зерттеу.
Зерттеу жмысыны масаты мен пніне орай келесі зерттеу міндеттері туындады:
1.Балалар йіндегі трбиеленушілерді эмоционалды-еріктік ерекшеліктерін зерттеуге арналан дебиеттерге(шетелдік,отанды,Ресейлік) толы теориялы талдау жргізу;
2. Балалар йіндегі трбиеленушілерді эмоциясы мен ерік аумаын дамытуа ыпал ететін факторларды анытау;
3.Балалар йіндегі балал
рды психологиялы даму ерекшеліктерін зерттеу;
4.Балалар йіндегі балаларды жеке тлалы асиеттерін зерттеу;
5.Осы балаларды эмоционалды-еріктік ерекшеліктерін дамытуа кмектесетін тзету шараларыны кешенін анытап зерттеу;
Зерттеу жмысыны обьектісі: Балалар йінде трбиеленген жасспірімдер.
Зерттеу жмыстарыны міндеттеріне орай,келесі зерттеу болжамы сынылады: Балалар йіндегі балалармен тзету-дамыту жмыстарын психологиялы трыдан дрыс ткізген жадайда,оларды эмоционалды-еріктік ерекшеліктерін жетілдіруге ол жеткізуге болады.
Зерттеу жмысыны діснамалы негізін Л.С.Выготскийді мдени-тарихи даму тжырымдамасы А.Н.Леонтьевті іс-рекет теориясы,С.Л.Рубинштейнні сана мен іс-рекетті бірлігі жайлы теориясы,Джеймс-Лангені эмоцияны пенрифериялы теориясы.
Зерттеу дістері мен дістемелері:
1.Эмоционалды-еріктік ерекшеліктерін зерттеу дістемесі:
(Р.С.Немовты айтуы бойынша)
2.Эмоцияны баалау шкаласы (Б.И.Додонов)
3.Баылау
4.гімелесу
5.Эмоционалды кіл-кйді зіндік баалу дісі.(Аылшын психологтары А.Е.Уэссман жне Д.Рикс бойынша делген)
6.Эмоционалды –еріктік ерекшеліктерін дамытуа баытталан тзету тренингтері.
7.Эмоцияны басару мен ерікті жмсауа арналан ойындар,тесттер,тренингтер.
Зеттеуді ылыми жаалыы: Балалар йіндегі балаларды эмоционалды-еріктік ерекшеліктеріне арналан аза тіліндегі теориялы материал толытырылды.
Практикалы ндылыы: Балалар йіндегі балаларды эмоциясы мен ерік аумаын дамытуды жолдары,шараларын анытау арылы,оршаан орта мен арым-атынасы мен осы орындардаы оу-трбие процесін жасартуа ол жеткізуге болады.Эмоционалды-еріктік рекетін алыпа келтіруді кздейтін тзету-дамыту жмыстарыныкешені оытушы-трбиешілерді бірден-бір негізгі ралдарыны бірі болма.
Дипломды зерттеу жмысыны рылымы: Дипломды жмыс кіріспеден, 2 тараудан, орытындыдан, олданылан дебиеттер тізімінен, осымшадан трады. Дипломды зерттеу жмысыны жалпы клемі 65 бет.
Дипломды зерттеу жмысыны базасы: Облысты жасспірімдер йі.
I БЛІМ Балалар йіндегі психологиялы жадайды ылыми-теориялы мселелері