Азастан Республикасыны халыты леуметтік орау жйесін дамытуды негізгі баыттары

леуметтік орау жйесін реформалауа жалпы кзарас

леуметтік орау жйесін дамытуды негізгі баыттары халыаралы тжірибе мен азіргі жадайды талдаудан туындайды. Нары жадайларына сйкес келетін жне траты аылы ебекке ынталандыруды алыптастыратын, кімшілік шыындары тмен, халыты амту дегейі нерлым жоары жйе ру кзделіп отыр.

Жаа жйе адам мірде тап болуы ммкін негізгі атерлерден халыты леуметтік орауды амтамасыз етуге арналан ынтыматы жне дербестендірілген жйелерді, міндетті жне ерікті сатандыруды элементтерін амтитын аралас жйе болады.

леуметтік орауды жаа жйесіні негізгі масаттары мен міндеттері экономикалы суді олдау элементтерін амтуы, атерлі жадайлар туындаан кезде барлы азаматтара орау крсетуде діл болуы; тиімді жмыс істеуі жне халыты нерлым толы амтуы тиіс.

леуметтік саланы реттейтін занама леуметтік атерлерді негізінде алыптастырылады.

леуметтік орауды іске асыруа сынылып отыран жйесі:

діл - леуметтік орау ыын іске асыру алушылар шін жеіл, ол жетерлік болуы тиіс. Мемлекет кепілдік берген е тменгі жрдемаылар клемі бірдей леуметтік атер туындаан кезде ебек тілі мен жалаысына байланыссыз тлемдерді ке дегейін сынуы тиіс. Сонымен бір мезгілде, осымша орау дегейі рбір наты адамны атысуыны затыы мен млшеріне байланысты болуы керек;

рбір азаматты мемлекетке туелділігін емес, оны жеке жауапкершілігін ынталандыруы тиіс. Ттастай аланда, барлы ебекке абілетті азаматтар зіні жеке басыны болашаы мен з отбасыны л-ауаты шін жауапты болуа мтылуы тиіс;

прменді - жрдемаылар атаулы болуы тиіс, яни оны алуа ыы бар жне оан аса мтаж адамдара беріледі;

тиімді, яни ашы жне жасы басарылатын, шыыны аз жне арапайым болуы ажет. Жйені негізгі компоненттері икемді реттелуі ажет;

ол жетерлік, яни белгілі бір мерзім ішінде халыты барынша толы амтылуын амтамасыз етуі тиіс.

Осы айтыландарды ескере отырып, леуметтік атерлер негізінде орауды мынадай элементтерін амтитын леуметтік орау жйесін йымдастыру кзделіп отыр:

барлы азаматтара леуметтік атерлерге арай бюджет аражатыны есебінен бірдей дегейдегі мемлекеттік тлемдер беру;

алашы кезеде міндетті леуметтік сатандыруды жмыс берушілер есебінен жне келешекте ебеккерлерді де аударымдары есебінен жргізу;

жинатаушы зейнетаы жйесі;

леуметтік кмек жне белгілі бар санаттаы азаматтарды бюджетті аражаты есебінен олдауды арнаулы мемлекеттік бадарламалары.

Бдан баса, азаматтарды леуметтік атерлерден здерін ерікті сатандыруды жзеге асыруы ктермеленетін болады.

азастанны ерекшелігін, халыаралы тжірибені ескере отырып, леуметтік орау жйесіні йымдастыру негізін араан кезде мемлекеттік жне сол сияты жеке меншік институттарды ммкіндіктері тиімді пайдаланылатын аралас жйеге артышылы берілуі тиіс.

Барлы леуметтік тлемді нерлым тиімді басару жне баылау шін рбір азамата дербес бірдейлендірілген код бере отырып, дербес бірдейлендіруді жалпы мемлекеттік жйесі мен лтты дерекоры жасалуы тиіс.

Ана мен баланы ке ауымды леуметтік амсыздандыру мемлекетті бкіл леуметтік орау жйесіні басымдытарыны бірі болады. Келешекте леуметтік орау жйесіні жетілдірілуі барысында леуметтік орауа мтаж атерлер тізбесі кеейтіледі. Мселен, демографиялы процестердi олдау масатында бала туу мен оларды трбиелеу леуметтiк кмекке мтаж жадай ретiнде аралады. олдау крсету ретiнде бала туанда бiр жолы жрдемаы жне жасы кмелетке толмаан балаларды трбиелеп отыран отбасыларына осымша жрдемаы беру енгiзiлетiн болады.

Мгедектiк проблемаларын шешу бойынша іс-шаралар зiрлеу, мгедектердi мтаждарына арналан ндiрiстердi мемлекеттiк олдауды жзеге асыру, мгедектердi негiзгi ытар мен крсетiлетiн ызметтерге ол жеткiзуiн амтамасыз ететiн мемлекеттiк стандарттарды енгiзу арастырылады. леуметтiк атерлерді алдын алуды жне мгедектердi оалтуды (медициналы, леуметтiк, ксiби) жеке бадарламаларын дамыту, мгедектердi леуметтiк, ебекпен бейiмдеу жйесiн ру, мгедектердi оама кiрiгуiне жрдемдесу жнiнде шаралар абылданатын болады. Бл сыныстар зiрленiп жатан Мгедектердi оалтуды 2002-2005 жылдара арналан бадарламасында крiнiс табады.

Атаулы леуметтiк кмек мтаждыты наты лшемдерi негiзiнде халыты е аз оралан топтарына ана берiлетiн болады. Бдан баса, адамдарды белгiлi бiр топтарына - соыс ардагерлеріне, мгедектерге жне кп балалы аналара осымша орау крсетуге баытталан арнайы бадарламалар зiрленедi.

леуметтік орауды реформалауда леуметтік нормативтерді рлін арттыру, е тменгi жалаыны кезе-кезеiмен кбейтiп, кнкрiс дегейiне жаындату маызды болып табылады. леуметтiк тлемдердi млшерi леуметтік-экономикалы табиаты бар нормативтерге негізделіп есептелетін болады.

леуметтік атерлерді туындау ммкіндігін болдырмау жне оны ысарту масатында мемлекет алдын алу сипатындаы шараларды абылдайтын болады. Жмысынан айырылып алуды алдын алу, сондай-а азаматтарды траты аы тленетiн ебек ызметiн тауып алуын ынталандыру масатында мемлекет жмыс орындарын ру бадарламаларын жетiлдiредi. Азаматтарды ебек мiндеттерiн атару кезінде денсаулыы мен мiрiне зиян келу аупіні алдын алу шiн мемлекет ебек туралы занамалар мен ебектi орау туралы занамаларды саталуына баылауды кшейтеді. Мгедектiкке шырау атерiн азайту масатында медициналы кмек крсетудi жетiлдiру, соны iшiнде оны аржыландыру тетiгiн жетiлдiру арылы жетiлдiру кзделуде.

Жасы бойынша, асыраушысынан айрылу жне ебек ету абiлетiнен айрылу жадайы бойынша мемлекеттiк жрдемаылар алушыларды леуметтiк сатандыруды енгiзу кезiне дейін таайындалан тлемдердi амтамасыз ету аидаттары згерiстерге шырамайды.

леуметтiк орауды барлы жйесi тiкелей немесе жанама трде ызметкерлер мен жмыс берушiлердi аражаты есебiнен аржыландырылатын боландытан, леуметтiк орау жйесiне рбiр наты азаматты ана емес, кiметтi леуметтiк рiптестерiнi - ебекшілердi ксiптiк одатарыны жне жмыс берушiлер бiрлестiктерiнi атысу дегейiн ктеру кзделедi.