Мiрде атерлер туындаан кезде леуметтiк орауды негiзгi тетiктерi
леуметтік салыты тлейтiн йымдарда жмыс істейтiн ызметкерлерді брi асыраушысынан айрылу жадайы, ебек ету абiлетiнен жне жмысынан айрылуы бойынша леуметтiк сатандыру жйесіні атысушылары болады. леуметтiк сатандыру жйесiн енгiзгенде алашы кезеiні ерекшелiктерi ескерiледi. леуметтiк сатандыру жйесiн аржыландыру алашы кезеде жмыс берушiлердi аударымдары есебiнен жне келешекте ызметкерлердi де аударымдары есебiнен жзеге асырылады.
Ебек ету абілетінен айрылан жне асыраушысынан айрылан жадайда леуметтік орау
Ебек етуге абілетті жастаы азаматтарды мгедектік дрежесін баалау кезінде тіршілік рекетіні шектелуін ана емес, ебек ету абілетіні де шектелу дрежесін ескеру арастырылады. Мгедектік мртебесін беру жне ебекке абілеттілігін жоалту дрежесін анытау, сондай-а медицина ызметкерлері мен медициналы-леуметтік сараптау комиссияларыны жауапкершілігін межелеу рсімдері жнінде шаралар абылданатын болады.
Ебек ету абiлетiнен жне асыраушысынан айрылу жадайында леуметтiк орау жйесiн реформалау мынадай рылымдарды енгiзудi кздейдi:
Бiрiншi дегей: барлы азаматтара бюджет аражаты есебінен бiрдей дегейдегi жрдемаы беру (леуметтiк атерлердi трiне арай).
Екiншi дегей: ресми жмыс істейтiн ызметкерлерге мiндеттi леуметтiк сатандыру жйесiнен зейнеткерлiк жасына жеткенге немесе сатандыру тлемдерiн беруге негiз болан жадаяттар тотатылана дейiн осымша тлемдер беру.
леуметтiк сатандыру жйесiнен берiлетiн тлем млшерi, аударымдарыны затыы жне ебек ету абiлетiнен айрылу дрежесiне немесе асырауындаыларды санына арай белгiлi бiр уаыт iшiндегi орташа жалаысын алмастыру коэффициентi негiзiнде есептелетiн болады. леуметтiк сатандыру жйесiнен берiлетiн тлемдерден мiндетті зейнетаы жарналары сталатын болады. ызметкердi жарна аударымдары жргiзiлетiн жне тлемдер таайындалатын табысыны е жоары шегi замен белгіленетін болады.
шiншi дегей: ебек міндеттерiн атару кезiнде жазатайым оианы жне ксiби ауруды салдарынан ебек абілетiнен айрылан жне асыраушысынан айрылан жадайда сатандыру йымынан тлем беру трiнде оны зейнеткерлiк жаса толана немесе сатандыру тлемдерiн беруге негiз болан жадаяттар тотатылана дейiн осымша леуметтік орау кзделедi. Ебек (ызмет) міндеттерін атару кезінде ызметкерді мiрi мен денсаулыына зиян келтiргені шiн жмыс берушіні жауапкершілiгiн мiндеттi сатандыру жйесi енгiзілетiн болады. Сатандыру жмыс берушiмен сатандыру йымыны арасында жасалан шартты талаптарында жмыс берушiнi сатандыру йымына мiндеттi аударымдарыны есебiнен жзеге асырылады. Ебек мiндеттерiн атару кезiнде азамат ебек абiлетiнен жне асыраушысынан айрылан жадайда бюджеттi аражаты есебiнен леуметтік атерді тиісті трі бойынша жрдемаы алуа, леуметтік сатандыру жйесінен жне сатандыру компаниясынан тлем алуа ылы. Бдан баса, сатандыру компаниясы зардап шегушіні протездеуге, емдеу мен оалтуа, оны ебек ету абілетін алпына келтіруге кеткен жне т.б. шыыстарын тейді. Сатандыру йымынан тленетін тлемдерден де міндетті зейнетаы жарналары сталады.
Сатандыру компанияларынан тленетiн тлемдердi млшерi замен белгiленедi жне жмыс берушілерге сатандыру шарттарын уатылы жасамааны шін салынатын айыппл жазаларыны жйесі енгiзiледi. Сатандыруды осы трiн енгiзу жмыс берушілердi ебек ауіпсiздiгi шарттарын сатауа жне жасартуа ынталандыратын болады.
Республикалы жне жергiліктi бюджеттерден аржыландырылатын мемлекеттiк мекемелер ызметкерлерi шiн ебек мiндеттерiн атару кезiнде ызметкердi мiрi мен денсаулыына келтiрiлген зиянды теудi мемлекеттiк мекемелердi сметасы есебiнен бiржолы темаы тлеу трiндегi айрыша тртiбi белгiленедi.
Бдан баса, азаматтарды ебек ету абiлетiнен айрылу жне асыраушысынан айрылу жадайы бойынша жеке здерiнi аражаты есебінен ерікті сатандыру ынталандырылатын болады.
Жмысынан айрылу жадайында азаматтарды леуметтiк орау жйесiн реформалау оны екi дегейлi рылымын енгiзудi кздейдi.
Бiрiншi дегей: жергiлiкті бюджеттер есебiнен барлы жмыссыз азамата жмыса орналасуа, ксiби айта даярлауа кмек крсету, оамды жмыстар беру жолымен леуметтiк орау.
Екiншi дегей: ресми жмыс істейтiн ебеккерлерге мiндеттi леуметтiк сатандыру жйесiнен белгiлi бiр мерзiм iшiнде тлем аы беру.
Занамада белгiленген тртiппен жмыссыз деп танылан жне белсендi трде жмыс iздеп жрген, сондай-а жйеге белгілi бiр лесi болан азаматты леуметтiк сатандыру жйесінен тлем алу ыы туындайтын болады. Тлемні млшері жалаы дегейіне жне сатандыру аударымдарыны затыына туелді болады. леуметтік сатандыру жйесінен берілетін тлемдерден міндетті зейнетаы жарналары сталады. леуметтік сатандыру жйесіне жарна есептелетін жне тлемдер таайындалатын табысты е жоары шегі белгіленетін болады.
Кейбiр ы бзушылы шiн ртрлi дегейде шектеу жйесi олданылады, мысалы, мамандыы мен білігі сай келе тра лайыты жмыстан бас тарту, з тініші бойынша жмыстан шыу жне т.б. шін тлемді алу мерзіміні кейінге алдырылуы, оны млшері азайтылуы не жойылуы ммкін.
Жмыссыздытан міндетті сатандыру жйесін енгізу азаматтарды жмысынан айрылан кезеде амсыздандыру жйесін едуір жасартады жне кеейтеді. Ытимал алушылар жрдемаыны болжамды млшерін білетін болады жне жрдемаы тленетін кезені шектелуін ескеріп, белсенді трде жмыс іздеуге ынталы болады. Жмыссыздарды апаратты олдау масатында ебек рыногында мамандытар мен ауматар бойынша сраныс пен сынысты орталытандырылан дерекоры рылады.