Экзистенциалды психотерапияны дістері мен техникалары.
Лімді тйсінумен жмыс.
«Тзуге рсат» техникасы.
орану механизмдері техникасы.
Крген тстермен жмыс техникасы.
Тіршілік етуді ысалыын (жаландыын) еске тсіру техникасы.
лімді тереірек тйсінуге арналан осымша ралдарды олдану техникасы
Жауапкершілік жне еркіндікпен жмыс.
Жауапкершіліктен ашу тсілдері мен орану трлерін анытау техникасы.
Жауапкершіліктен ашудан идентификациялану техникасы.
Шектеулі шындыа тап болу техникасы.
Экзистенциалды кіна арсы тру техникасы.
алау абілеттерін босату техникасы.
Шешім абылдауды фасилитациялау техникасы.
Изоляциямен жмыс.
Пациенттерді изоляциямен конфронтацияа ою техникасы.
орану механизмдерін идентификациялау техникасы.
Тла аралы патологияны идентификациялау техникасы.
Патологияны анытау масатындаы психотерапевт-пациент арым-атынасын олдану.
Сауытыратын арым-атынастар.
Маынасыздыпен жмыс.
Мселені айта анытау техникасы.
Маынасызды мазасыздануынан орану трлерін анытау техникасы.
Пациенттерді мірге белсенді атысуына атсалысу техникасы.
Таырыпты пысытауа жне бекітуге арналан сратар
1. «лімді» тйсінумен жмысында олданылатын техникалар
2. Жауапкершілікпен жне еркіндікпен жмыста олданылатын техникалар
3. Изоляциямен жмыста олданылатын техникалар
4. Маынасыздыпен жмыста олданылатын техникалар
ТАЫРЫП 12
МИЛТОН ЭРИКСОННЫ ПСИХОТЕРАПИЯСЫ
Сабаты масаты:
Эриксон гипнозыны теориялы негіздерін оыту, психотерапевтік тжірибеде олдану біліктері мен дадыларын игеру.
Жоспар
1. Эриксон гипнозыны теориялы негіздері
2. Эриксон гипнозыны негізгі техникалары
«Гипноз» деген сз грек тілінде йы дегенді білдіреді. Бл терминді алашы рет 1843 жылы аылшын хирургі Бред сынан. Гипноз блысы ертеде Ежелгі Египеттін жне нді жрецтарына млім болан, біра бан тжірибе ойылан вендік врач Антон Месмер заманынан 18 асырды 70-ші жылдары назар аударылды.
Месмер заманында медицинада магнитпен емдеу кенінен таратылан. Бндай емді олдаан Парацельс болан, ол магнитті пиялы асиетіне атты сенген, яни ол темір оыстарды тартандылыынан, адамны лпаларындаы дерттерді де жлып алады да ауырсынан жерді емдейді деген пікірде болан. Магнитпен емдеу тсілі- адамны арасын не ауырсынан жерлерін зыннан магнитпен жургізеді, сол кездерде ауыраны басылан жадайлар жиі кездесін жрді. Месмер, осындай эффекті жай олмен жргізген кезде де болатынын ааран. Ол оны «жануарлы магнетизм» деп атаан. Сйтіп, Месмер Парижге келгеннен со бл тсілді кеінен олданды. Емшілерді саны кбейіп, барлыын емдеу ммкіншілігі шектелген со, магнит кшін жинау шін олын лкен чандаы суа малды. Бл суды да емдеу діреті байалды. Кейін Месмер темір заттарды магниттеуге кірісті, оны стаан адамдар каталепсияа тсіп жатан жадайларда кездесті. Осыны негізінде , Месмер «магнеттік флюид» атты теориясын рды.
Эриксонды гипноз - 70-80 жж. (позитивті психотерапия, НЛБ) психотерапияны жаа баыттарыны бастауы болып саналатын гипнозды транса тсіру жне оны олдануды жаа формаларын растырушы баыт. Алайда Милтон Эриксонны зі гипноз емес, эриксонды тсіл деп айтуды алайтын. М.Эриксонды (1901- 1980) кез-келген психотерапиялы баыт трысынан арастыруа болады.
Оны психоанализбен байланысты да арастыруа болады, себебі ол бейсанаа ерекше мн берді жне адамдарды оларды здерінен жасы тсінетін.
Екінші жаынан, ол бихевиоризмні S – R трізді негізгі сызбасынан тратын зкірлеу дісімен жмыс жасады (немесе И.П.Павлов бойынша – шартты рефлекс).
Эриксонды гипноз классикалы гипнозды барлы тиімді тжірибесін зіне жинады, біра ол сапасы жаынан келушіге атысты директивті емес, гуманистігімен ерекшеленді.
Кез-келген ылыми баытты ш ырынан зерттемесе, оны тсіну иын.
Біріншісі – ол тп-тамыры. Барлы салматы алымдар здеріні алдындаы алымдара рметпен арайды. М.Эриксон солара жатады.
Екіншісі – біз Zeitgeist-ты (замана, уаыт рухы) ескеруіміз ажет. Брын да ара-тра байалып алан баыт дл азір неліктен ажет болды.
шіншісі – ол тла, адамдарды тласы мен мірбаяны, з мселесін шеше жріп, жалпыадамзатты тжырымдар жасау.
Тп тамырдан бастар болса, Франц Антон Месмер транс арылы кптеген ауруларды, оны ішінде истерияны да емдеуге болатынын крсеткен, алайда франциялы ылым академиясы оны іс-рекетін ылыма негізделмеген деген шешімге келеді.
Месмерден Жан Шаркоа дейінгі алымдар гипнозбен айналысан, алайда ол салматы ылыми баыт ретінде мойындамады.
Фрейд те, Иосиф Брейер, К.Г.Юнг те пациентті транстаы мінез лын адаалай алмаандытан гипноздан бас тартты.
Тек М.Эриксон ана гипноза байланысты аыздарды жоа шыарып, трансты ахуалды ылыми длелдеді.
Трансты ахуал дегеніміз не?
Ол адам шартты трде миды сол жа жартышарын істен шыарудан тратын ахуал. Сана азаны ызмет етуіне кедергі келтірмейді, бізді табии орларымыз белсенділікке келіп, бізді емдей бастайды (зін-зі емдеу зін-зі сауытыру). Сондытан да трансты ахуалдар денсаулыа жаымды ыпал ете алады.
Енді замана рухын арастырайы.
Эриксон Америкада транда бихевиоризмні дуірлеп тран кезі еді, ол Европадан келінген психоанализге зін арсы ойды. Джон Уотсон, Беррес Скиннер жне оларды жатастары психоналитмкалы трде адамны жан-дниесін «азбалау» ылыма жатпайды, себебі бейсаналы рдістерді объективті лшеуге болмайды жне психологтар тек трлі стимулдара мінез-лы арылы жауап беруді ана эксперименталды зерттеуі керек деді. Алайда Фрейд пен Юнгті АШ-таы дрістері оларды ызыушылытарын оята бастады. М.Эриксон бихевиористерден де, психоаналитиктерден пайдалыны жне нды нрселерді алуа тырысты.
Гипнозбен жмыс жасаанда, бір жаынан бейсанамен (психоанализ), ал екінші жаынан S – R-мен (бихевиоризм) жмыс жасаймыз. М.Эриксон тласы мен тадыры ол тудыран ілім мен практикаа мол ыпал етті.
Туаннан ол тстерді айыра алмаан (тек уаыт те келе алызыл тсті ажыратан), естуі нашар, сйлеуінде аауы болан. Он жеті жасында енді-енді мірге бейімделе бастаан стінде, полиомиелитке шырап, тсек тартып жатып алады. 52 жасында біржола полиомиелитке шырап, креслоа таылып алады. М.Эриксон халы медицинасындаы, сиыршылытаы, ндіс шамандарыны транса ендіру техникалары мен тсілдерін олдануа тырысты.
Позитивтік психотерапияны авторы И.Пезешкиан Эриксоннан кп алды, ол бкіл мірінде кез-келген минустан зіні плюсін алуа болады деген идеяны станды. Оны жмысыны барлыы з мселелерінен бастау аланын атап крсету маызды.
Оан кедергі еткен – физикалы ауырсыну. Оларды психологиялы тежеуді йренген.
Екіншіден - з кз аауларын зерттей жріп, басалара да эксперименттер жргізді, нтижесінде гипноз жадайында адам тстер гаммаларын не толы абылдайды немесе кейбір ректерді ана абылдайтынын анытаан.
Естуі алыпты адамны транс кйінде естуіне кедергі ойанда, адам атты дыбыстарды естімеген. Ол адама болып жатан дыбыстарды естіртпей, жо дыбысты естуіне мжбрлеуге болатынына кз жеткізді.
Транса енгізу сатылары мен тсілдерін ысаша мынадай трде крсетуге болады:
1. Вербалды еру, осылу мен соынан ерту жзеге асады – пациентті имыл-озалыс жне вегетативтік реакцияларын вербализациялау. Сіз тек болып жатан жайтты дауыстап айтып бекітесіз, оан клиент арсы шыа алмайды, біра жаымды трде, ысым крсетпей айтасыз: «Сіз креслода ыайлы отырсыз... тынысыыз біралыпты жне т.с.с.».
2. Содан кейін бірден вербалды емес еру мен ерту жзеге асады – келушіге білдіртпей тыныс алуына, сйлеу арынына ілесу жне келушіні дем алу ыраымен бірге психотерапевтті шайалуы. Эриксон зіні йгілі шайалуын ортопедиялы креслода отыран шектеулі имыл-озалысыны негізінде ойлап шыаран (Байронны асатыына арап, оан еліктеушілер де асап жрген екен, оны ішінде Лермонтов та бар); рі арай шайалуын бседетіп, келушіге байатпай, оны тыныс лауын баяу арына ауыстырады.
3. Біртіндеп сенсорлы-репрезентативтік жйелерді осарластыру, яни аталмыш келушіге тн жетекші абылдау модалдылыына ыпал ету басталады: кру («сізді кз алдыызда ...»), есту («сіз мені даусымды аны естисіз ...»), немесе кинестетикалы («сіз сезесіз ...»).
Келушіге тн абылдау модалдылыын оны сйлеуінде кру, есту немесе сезімдік серлерді айсысы басымды танытатынынан байауа болады.
4. Содан со, бан дейін болан трансты кйлерді айта жаыртуа йрету жзеге асады – табиа жадайларда (мысалы клікте) пайда болан трансты кйлерді айта жаырту жне бекіту.
5. Оан «зкір» дістемесі кмектеседі. Бірінші сеанстан бастап, сананы транстаы кйі андай да бір сырты стимулмен (белгілі бір дыбыс, психотерпевті жанасуы, креслоа отырызу жне т.с.с) шартты байланыс орныады, яни шартты рефлекс пайда болады, рі арай транса тсіру шін сол стимулды айта жаырту жеткілікті.
6. Трансты кйді кшейту шін психтерапевт таы да байалан реакцияларды вербализациялайды («сіз зіізді жасы жне тыныш сезінесіз ...», «Екі бетіізге ан жгірді ...», «Мені даусым алыстан жететін трізді»).
7. Транса тсіру мен оны тередетуді таы бір тсілі «рычагты енгізу» деп аталады – пациентке олын ала созу сынылады жне олды біртіндеп тмендеуі транса енумен байланыстырылады. Бл жерде Эриксон зіні тартылып алан олын да пайдаланан – тсілді тсіндіру шін ол оны сау олымен алып, сосын біртіндеп тсірген.
8. Эриксонды гипнозда кедергі келтіруші таптаурындарды жою те маызды. Эриксон оны «шаблонны зілуі» деп атады, мнда масата баытталан автоматталан рекетті зілуі «ктпеген транса» (шоковый транс) келеді. Мыс. Психотерапевт пациентке досты кейіппен олын созады, ол да соза бергенде, з олын тартып алады.
9. «Шаблонны зілуіні» баса нсасы – араластыру деп аталады, мыс. жылдам арынмен бір-біріне самайтын, кейде тіпті бір-біріне млдем кереар нсаулар беріліп, пациент кенеттен абдырап алады, содан со, сйлемдер реттеліп, раппорт орнатуа ыпал етеді.
10. Шеткен тыс салма дістемесі. Адам 7 (±2) апарат бірлігін саналы трде абылдай алмайды, шектен тыс жк артанда сана трансты кйге тседі; бірнеше сенсорлы-репрезентативтік жйелерді бір стте бей-берекет іске осылуы нсасын да олдануа болады. Мыс. пациенттен ось бойынша баяу айналдырып тран психтерапевтті мият тыдап жне 343-тен 7-ден ала отырып, сол мезетте андай да бір бейнені елестету сралады.
11. Эриксонды гипнозды директивтіге араанда жанама деп айтуа болады. Оны кші де осында, себебі санаа тікелей шабуыл арсылы туызса, ал нзік жанама сер ету орануды айналып теді. Сондытан да негізгі гімеге трлі сздер мен сз тіркестері ендіріледі, оларды жиі айталау, міндетті трде з ізін алдырады. Эриксон «сана тбіне жіберілген хабарларды» орнатылан хаттар жне аланан метафоралар деп атады. Мыс. келуші тыныштанып, алда тран жмысты жемістілігіне сенуі шін, сіз кез келген таырыптаы алдын ала гімелесу барысында (маызды емес трізді) мына трізді сздерді сл дауыстап айтасыз: тыныш, иын емес, брі жасы болады, брі ойдаыдай болады. Бл гіме ншейін бос сз болып крінеді, біра сіз оны тптіштеп дайындап, тиісті сздерді орналастырып, интонацияны жаттытырасыз.
12. рбір гипнозда орлар (ресурс) аймаы жне орлы транс деген тсініктерге баса мн беріледі.
Таырыпты пысытауа жне бекітуге арналан сратар:
1. Эриксон гипнозыны деттегі гипноздан айырмашылыы андай?
2. Эриксон гипнозыныны негізгі тсініктері
3. Эриксонды гипноздаы транс дегеніміз не?
4. орлар аймаы мен орлы транс дегеніміз не?
ТАЫРЫП 13