ТМД-ны азастана сері

Туелсіз Мемлекет Достастыы 1991 жылы рылды . Достастыты рылуы туелсіз мемлекеттерді бір мемлекеттен ркениетті формаа туін амтамасыздандырып, оларды арасында толы егеменді мемлекет жне халыаралы ы принципіні негізінде жаа атынасты руа кмектесті. Мндай мемлекеттерді кеесінде республикалар арасында ебек блінісі олайлы , яни оларды райсысы нім трлерін олара олайлы жадайда ндіру шін. Белгілі салада арнайы айматар арылы німді орналастыру оамды ебек немді болады. Бл ТМД елдерінде жасы ткізіліп отыр. ТМД – а кіріп отыран рбір мемлекет з баыты бойынша машытануда. азастанны жаа тарихы 15 –жыл шамасымен есептеледі. Бір кеестік уаыт кезінде республиканы экономикасы халы шаруашылыыны кешені беріліп отыран мтінде аралса, ал енді азастанны орны мен рлін жаанды экономикада толыымен айта аламыз. лемдік экономиканы конценрациясыны клемі келесі параметрмерге шаылысады. лемдегі ішкі німні ЖІ - ні кптен бір блігі 29 дамыан мемлекетке атысты – 54,6 %, оны ішінде лкен 7 – ке – 43,0% кіреді, АШ – 20,9%, 12 – мемлекет кіреді Евроода – 15,3% кіреді. лемдегі 146 – мемлекеттен райтын жаа рушы нары пен дамушы мемлекетке лемдік ЖІ - ні 7,2% райды, оны ішінде 3,8% ТМД – ны 12 мемлекеті кіреді. азіргі уаытта азастан лемдік ЖІ - де 0,1% райды. Сонда да, 1995 жылдан бастап 1,75% ке сті 1999 жылы осы крсеткіш айын тмендеді, яни ол 2 фактора байланысты. Біріншіден, 1997 – 1998 жылыы Азия – Ресей аржы дадарысыны салдарынан. Екіншіден, 1999 жылды суір айында республикада ткен лтты валюталы девальвациясы.

Ал 2000 жылдан бастап азастан лемдік ЖІ - мі траты суде. Бірата су арыны бойынша азастанды лемдегі кптеген мемлекеттер озуда. Тасмалдау экономикасыны су динамикасыны салыстырмалы анализіні крсеткіші бойынша, 1999 жылдан бастап Орталы жне Шыыс Еуропа мемлекеттері мен салыстыранда азастанны ЖІ - ні арыны згеріс табуда. 90 жылдармен салыстыранда, соы жылдары азастандаы ЖІ - ні суі ірі мнай экспортыны тсуіне байланысты. Экспортты кірісте кмірсутегі шикізаты негізі айнар кзі болып есептелетін мемлекеттерде экономика динамикасыны сіуі экспорты кірісте энегетика тауары емес мемлекеттермен салыстыранда тмен. лемдік тауар жне ызмет экспорты дамыан мемлекеттерде 71,8% райды, оны ішінде, осы крсеткішті 42,3% лемдегі 7 жетекші мемлекетті лесіне кіреді лемденгі тауарлар мен ызмет экспортыны 21,2% дамушы мемлекеттерге атысты, транзиттік экономика мемлекеттеріні лесіне 7%, оны ішінде ТМД мемлекеттеріне 2,7% кіреді. азіргі азастанны лемдік шаруашылыпен бірігіуін сырты сауда маызды болып отыр. Соы 10 – жылда азастанны тауар экспорты мен ызметі 2 – есеге артты. Бл 3 фактормен тсіндіріледі. Біріншіден, шетел инвестициясыны аымыны клеміне олайлы инвестициялы климат ру ыпалын тигізді, оны лесі мемлекеттегі мнай шыару саласыны дамуына баытталады. з кезегінде, бл газ жне мнай алу сімін шаырды. Екіншіден, лемдік нарытаы кмірсутегіні шиказытыны олайлы конъюнкурасы Республикадаы экспорт потенциалыны суіне ыпалын тигізді. шіншіден, соы он жылда, азастанды тауар жне ызмет экспортыны лесі лемдік сауданы арынды дамуымен салыстыранда сті.

азастандаы тауар экспортыны суі лемдегі баса мемлекеттермен салыстыранда жоары. Осы он жылда тауар экспорты 3,8% есеге, ал импорт 3,3 % есесге сті. азастанны тауар экспортыны жоары арынды суі соы 3 жылда білінді. азастанны лемдік экономикадаы интеграциясыны (бірігуі) клемін шетел инвестициясы аымындаы жаынды жне айматы географияны оуы негізінде жобалау керек. Республикадаы экономикалы реформалар негізігі баыттарыны бірі инвестициялы саясатты тартымдылыы болып ала береді, яни ол жергілікті жне шетел инвестициялары шін олайлы жадай туызады. азастандаы инвестициялы жадай транзиттік мемлекеттер арасында тартымды болып отыр. Бл республикамыз ТМД мемлекеттеріні арасында инвестициялы дегейде кредиттік рейтингіні бірінші болып алуымен расталады. азастан потенциалды инвесторлар шін экономиканы тартымдылыы, саяси жйені тратылыы жне аржыресурстары арылы ТМД-даы алан мемлекеттерді алдында келе жатыр. азастан транзиттік экономика мемлекеттіріні арасында шетел инвестициясыны тура аымы (ПИИ) клемі бойынша жетекші орындарды біріне ие. Жаанды клемі бойынша азастанны шетел инвестициясыны тура аымына лесі жылдан жыла су стінде. 1999-2000 жылдары республикадаы шетелдік инвестицияны тура аымыны салмаы лемдік клемде тмендеді, бірата бл крсеткіш тез арада згерді. Соы 3 жылда жаанды аымдаы азастанны шетелді инветсициясыны тура аымы 0,35% дегейінде тр.бл крсеткішті максималды маынасы жадайы 2000 жылдан белгіленді. Ереже бойынша инвестициялы климат олайлы. Кейін, ішкі секілді инвестициясыны клемі седі. Шетелдегідей, оларды ндірісі мемлекеттегі экономиканы арынды суі олдауды шешеді. азастан, соы 9 жылда лемдегі кптеген мемлекеттер мен айматарды шетелдік инвестициясыны аым динамиканы тартымы бойынша анытады. 2003 жылы 1995 жылмен салыстыранда, су 214,5% сті. Дамушы мемлекеттерде бл крсеткіш 178,2 %-ке те, ал дамушыларда ол 153,8 %, орталы шыыс Еуропа мемлекеттерінде 147 %, ал Ресейде 43,3 % тскені белгіленді. 1993-2004 жылдар аралыында шетелдік инвестициялы аымыны азастан экономикасына баытталан комулятивті аымы $ 34 млрд. рады, оны кп блігі мнай-газ секторынан келеді. $ 18,9 млрд. немесе жалпы клемі 55,1 % . лемдік клемде макроэкономикалы параметрлерге арамастан, азастанда перспективті дамуы шін ірі потенциалдар бар, яни ол табии ресурса бай. азіргі кезде 500 орында 1225 минералды шикізат трі барын айтуы жеткілікті. Республика осы трлері бойынша лемдегі позицияда жетекші орын алады. азастан мырыш, вольфрам жне бариттен лемде бірінші орын алады, ал кміс, орасын, хромнан екінші мыстан, марганец,флюориттан шінші, малибденнен тртінші орындар алып, алтын бойынша бірінші ондыа кіреді. Бізді мемлекет лемде темір рудасы бойынша 8 % райды, ураннан шамамен 25 %-ын райды. лемде мнайды барлау бойынша азастан 13-ші орына ие. 2003 жылды басында мнай жне газ барлау бойынша 4,6 млрд тонна рады, оны ішінде газ 331,5 млн. тонна райды. Каспийдегі мнай 1,6 млрд –а бааланады, ол «ара алтыны» 38% райды. Табии газ 3 трлн шаршы метрге те. 1995-2004 жылдары ішкі сауда клемі 3,6 есеге сіп, 2004 жылы 32877,5 млн. АШ долларын рады. 1999 жылдан кейі экспорт операциясыны су арыны 10%, ал 2000 жылы 50 %, 2004 жылы 56 % сті. Ішкі сауда сімі экспорт клеміін лаюы секілді, импорт операцисынада ыпалын тигізді. Сырты сауда географиясы ндірісті ртрлілігіні кееюі (диверсифицированность), яни туелсізді жылдарында ТМД-ны осты. 2004 жылы азастандаы сауда рлымындаы бірінші орына Еуропалы ода, Ресей, Швейцария жне ытай шыты. азастан Республикасындаы мекемелер лемдегі 171 мемлекеттер сауда серіктестіктер бар. ткен жылдарда экспорт жне импорт географиялы рлымында згерістер болып, ТМД жне баса да мемлекеттер арасында проценттер згерді