ТМД елдеріні Еуразиялы ыпалдасу рдісі

ТМД елдеріні Еуразиялы ыпалдасу рдісі жадайына да сер етіп отыр. сіресе, бл рдіс ТМД елдеріні даму жадайына ыпал етіп отыраны айын. Осы орайда брыны одатас республикалар арасында алыптасан ыпалдасты рдісіне ерекше тоталу ажет. КСРО ыдырааннан кейін посткеестік мемлекеттер арасындаы жан-жаты арым-атынас рдісі еуразиялы ыпалдасу баытында алыптасып, дамыды. Дегенмен, Украина, Грузия, Молдова еуразиялы ыпалдасудан грі еуропалы вектора кп кіл бледі. Беларусь болса, посткеестік республикалар арасында болып жатан ыпалдасу рдісіні е белсенді атысушы-мемлекеті болып табылады. Ол ТМД, ЕурАзЭ, Ш атарындаы елдерді бірі. Ал, збекстан мен Трікменстан сияты Орта Азия елдері еуразиялы кеістіктегі ыпалдасу рдісіне арласулары Беларусь Республикасындай емес. Бан аталан мемлекеттерді сырты саясатындаы станатын баыттарыны згешелігі сер етті. Еуразиялы жобаа ырызстан мен Тжікстан тарапынан олдау крсетілді. Кейбір посткеестік елдер лі де еуразиялы ыпалдасуа онша назар оймай келеді. Мселен, Армения мен зірбайжан осындай «кту» жадайындаы мемлекеттер.

ТМД елдеріні айматы ауіпсіздікті амтамасыз ету жолындаы маызды адамы жымды ауіпсіздік туралы шарт йымын (Ш) ру болды. Бл йым 1992 жылы ТМД шеберінде Достасты елдеріні жымды ауіпсіздігін амтамасыз ету жне скери-саяси ынтыматастыты ныайту масатында рылды.жымды ауіпсіздік туралы шарта ресми трде 1992 жылы 15 мамырда Ташкент аласында ол ойылды. Келісімге ТМД-ны алты мемлекеті: Армения, азастан, ырызстан, Ресей, Тжікстан, збекстан ол ойды. Кейіннен Беларусь осылды. йымны жоары органы – жымды ауіпсіздік кеесі. Сонымен бірге, кілетті кілдерден тратын Траты Кеес, Сырты істер министрлері кеесі, ораныс министрлері кеесі, ауіпсіздік кеестер хатшылы комитеті, йымны бас хатшысы, йым хатшылыы ызмет жасайды. Айматаы ауіпсіздікті амтамасыз ету жйесін алыптастыруда Ш-ны маызы зор. азастан тек Орталы Азия аймаында ана емес, Еуразия аймаында да ыпалдастыа мтылуда. сіресе, Шанхай ынтыматасты йымыны алатын орны ерекше. Ол бгінгі кні ол жеткізген нтижелерімен ерекшеленеді. Олар: ауматы мселені шешу; лакестікке арсы крестегі жетістіктер; скери саладаы тыыз ынтыматасты; баса халыаралы йымдармен байланыс орнату; экономикалы ынтыматастыты тередету жолындаы наты жобалар.

1996 жылы 26 суірде Шанхайда бес мемлекет – азастан, Ресей, ытай, ырызстан, Тжікстан «Шекара аймаында скери салада сенімді бекіту туралы келісім шарта» ол ойып, Шанхай Ынтыматасты йымыны (ШЫ) негізін алады. Сол кезде йым «Шанхай бестігі» деп аталанымен, кейін 2001 жылы саммитте «Шанхай бестігіне» збекстанны абылдануымен Шанхай Ынтыматасты йымы деп аталды. Саммиттен кейін «Шанхай Ынтыматасты йымыны ру туралы» Декларация жарияланды. Сонымен бірге «Лакестік, сепаратизм жне экстремизмге арсы крес туралы Шанхай конвенциясы» деп аталатын таы бір маызды жат абылданды. Азиядаы зара іс-имыл жне сенім шаралары кеесін (бдан рі – АСШК) ру туралы идеяны Р Президенті Н.. Назарбаев 1992 жылы 5 азандаы Б Бас Ассамблеясыны 47-ші сессиясында сынды. йымны негізгі масаты – Азия аймаындаы бейбітшілік, ауіпсіздік пен тратылыты амтамасыз етуге атысты кп жаты арым-атынастарды орнату жне осы мселелерді шешу барысында ынтыматастыты ныайту. І Саммитте екі маызды жата: Алматы актісі мен АСШК Терроризмді жою жне ркениеттер арасындаы диалога олдау крсету туралы Декларацияа ол ойылды. Осы жаттар негізінде АСШК Азиядаы дау-жанжалдар мен атыыстарды реттеу масатындаы форума айналды. 2004 жылы азан айындаы АСШК мше елдеріні ІІ кездесуінде Сенім шаралар каталогы абылданды. Бл скери-саяси, экономикалы, гуманитарлы жне баса салалардаы шаралар жиынтыынан трды. АСШК-ке мше мемлекеттер басшыларыны шешімімен азастан Респу-бликасы Президентіні 1992 жылы Б 47-сессиясында кеесті ру туралы идеясын олдау ретінде 5 азан Азия кеесі кні болып жарияланды. АСШК айматы жне жаанды ауіпсіздікті амтамасыз ету факторына айналды.