И астрономия тарихы
1800ж. Уран планетасын ашан жне жлдыз астрономиясыны атасы болып табылатын Уильям Гершель Кннен келген жары трлі тсті фильтр арылы ткен кезде зіні ызу абілетін згергенін байады. Ол шыны призманы кмегімен Кн сулесін спектрге бледі жне р тсті аймаа бірдей термометр орнатты. ызыл сулемен жарыталан термометр бааны басаларына араанда е жоары ктерілді, ал е тменгі крсеткіш клгін тсті жарыталан тормометр болып табылды. Баылау шін Гершель крінетін жары аймаыны екі жа шекарасына градусниктер ойды. Термометр ызыл аймаа жаын араы зонада максималды ызыды. Гершель кзге крінбейтін жарыты тапанын тсінді, содан крінетін жары сияты шаылысатынын жне сынатынын айтты. Ол бл сулеленуді калорифиялы, яни жылулы деп айтты, кейінірек оны инфраызыл деп згертті(infra латынша тмен дегенді білдіреді).
И астрономияны алыптастырушысы британиялы алым Чарльз Пиацци Смит деп есептеледі, ол1856ж. Термопарды кмегімен Айды жылулы сулеленуін тіркеді. Ол сондай-а жер атмосферасыны И диапазонны бірнеше жиілігін кізбейтінін алаш байады. 1878ж. Америкалы астроном жне физик Самюел Ленгли сулелену тсетін термосезімталды элементті электр кедергісіні згерісін абылдайтын балометр-жылулы детекторды ойлап тапты. Оны кмегімен астрономдар Кнні, Юпитер жне Сатурнны, сосын е жары жлдыздар-Вега мен Арктурды жылулы сулеленуін лшеді. 1915ж. Америка лтты Стандарттау бюросыны ызметкері Уильям Кобленц оларды сезімталдыын арттыраны соншалы бізді Галактиканы жздеген шыратарыны И сулеленуін детектирлей алды. 1920жылдары америкалы астрономдар Сет Николсон жне Эдисон Петтит алаш рет тнгі аспанды систематикалы инфраызыл мониторингтеуге кірісті.
| |
| Назад во времени: К рождению Вселенной | |
| 1-сурет. аламны пайда болуы |
Бл асырдаы И астрономияны жетістіктері кп болмады. Мны басты себебі – атмосфераны кедергісі еді. Азот жне оттегі И сулеленуді таратып жіберді. Ал кміртек газы, озон жне су булары белсенді трде оны сындара алады. Жаын И аймата 3 атмосфералы “ терезе” бар, олар 1.2, 1.6 жне 2.2мкм толын зындытары шін млдір болып табылады, сондытан бл диапазонда еш кедергісіз Жер берінен астрономиялы баылауларды жргізе беруге болады. “ Терезе” орта И- зонада бар,(мысалы 5 жне 10мкм), біра олар тек ра ауада ана ашылады. за И диапазонда Жерден тыс баылаулар шін еш ммкін емес: ол шін тек стратосфера мен арыш алды.
И астрономия сйкесінше арышты рылыларды пайда болуымен ана белсенді дами бастады. 90-жылдары орта И диапазонда Галактика жазытыыны едуір блігіні суреттері алынды. Бл суретттерден Галактика дискіні фонды слеленуін жтатын, жеткілікті тыыз суы блттармен тзілетін кп млшердегі араы бліктер табылды. Бірден лкен массалы жлдыздар тзілуі ммкін массивті жлдыза дейінгі блтты болуы ммкіндігі туралы болжам айтылды. Соы жылдары И ара блттар (IRDC) р трлі толын зындытарындаы блшектеп зерттеу мні болып табылады, мны кмегімен оларды басты физикалы сипаттамалары мен химиялы рамы аныталан. 24 мкм толын зындыындаы мндай блтты суретіні мысалы 2 суретте келтірілген (2-сурет).
2-сурет. Spitzer И арышты телескопты кмегімен алынан, 24 мкм толын зындыындаы IRD 351.78-0.54 аймаыны суреті.