Инфраызыл телескоптар

Жер бетінде арнайыландырылан И обсерваторияны руды еш маынасы жо, йткені –бл сіулелену атмосферамен толы жтылады. Сонымен атар, дл осы диапазонда алымдар Жердегі трізді мір бар деп ктілетін планета трізді денелерді сулелендіреді. Сондытан бл зерттеулер шін атмосферадан тиімді.

 

Spitzer телескобы


Spitzer телескобы жер маынан емес , Кн маындаы орбитадан баылаулар жргізетін алашы астрономиялы рал. Оны мндай орналасуыны себебі, бл рал аспан сферасын электромагниттік спектрді алыс И диапазонында зерттейді.

Жмыс істеу диапазоны- 3-тен 180 мкм-ге дейін, ол барлы дерлік И спектрді алып жатыр. Телескопты Кн бойымен айналу периоды Жерді бір жылынан 6 кн кп, сондытан зіні орбита бойымен озалысында ол бізді планетадан алып отырады.(жылына 15 млн. км шамасында)

SPITZER ТЕЛЕСКОБЫНЫ СИПАТТАМАЛАРЫ

> Массасы: 950 кг, телескоп - 851,5 кг, апаы - 6,0 кг, сйы гелий - 50,4 кг, бортты озалтыш отыны- 15,6 кг

Ылыми жабдытар

>3 ылыми ралдарды жне диаметрі 0,85м болатын наты Ричи-Кретьен телескоп жйесін крсететін кешенді криогенді телескоп (Cryogenic Telescope Assembly):
> инфраызыл камера/ IRAC спектрометрі (жмыс істеу диапазоны 5-40 мкм)
> IRS инфраызыл спектрометрі
> MIPS И детектріні 3 массиві (3-180 мкм)

Негізгі баылылайтын объектілер:

> Жлдыздар (длірек айтанда, эволюцияны ерте кезеіндегі);
> Протопланеталы жне планета маындаы газды –тозады дисктері;
>Экзопланеталар
> Ергежейлілер жне з массалы жлдыздар;
> Алып молекулалы блттар
> Галактиклар (длірек айтанда, алам эволюциясыны ерте кезеінде пайда боландарын )
> Белсенді галактикалар ядросы;
>Жоары массалы арардымдар

О жатаы суретте Spitzer И телескобынан алынан мліметтерден II Zw 096 сотыысан галактикалар жйесінде жлдыз тзілу белгілері жамы крінеді(ызыл тспен белгіленгені).О жата —осы объектті Hubble орбитальдіобсерваториясыны крінетін жаын ультраклгін жне жаын И диапазондаы тсірілген суреті. Онда ‘сотыысу салдары’ байалмайтын дерлік. Е жоары жлдыз тзілу белсенділігі лемдік стандарт аймаы бойынша лшемі шамамен 700ж.ж.-да шоырланан –оан галактиканы 80% дейін И сулелену келеді.
 


Снимок облака, сделанный телескопом "Спитцер"
(иллюстрация NASA/JPL-Caltech/University of Zurich).

NASA-ны арнайы миссиясы "Спитцер" тнгі аспанны е араы шоырлануларды суреттерін алды. Бл айматар газдан жне тозанан тратын те тыыз арышты блттарды сипаттайды, ол Жерден 16 мы ж.ж. ашытыта орналасан. Тыыз оюлануды клекесі астрономдара блтты рылымы мен массасын лшеуге кмектеседі. Блт картасы оны массасын анытауа кмектеседі- оны массасы 100М-на эквивалентті.

 

Гершель (арышты обсерватория)

Herschel Space Observatory
Басаша атауы: Far Infrared and Submillimetre Telescope (FIRST)
Толынды диапазоны: 60-тан 670 мкм-ге дейін (инфраызыл)
Орналасан орны: L2 Лагранж нктесі
Орбита биіктігі: Жерден 1,5 млн км , L2 –ден шамамен 800 мы км
Айналу периоды: 1 жыл
Орбиталды жылдамдыы: 7500 м/с
Іске осылан кні: 2009-05-14 13:12:02 UTC
Іске осылан жері: Куру
затылыы: Жоспар бойынша: 3 года
Массасы: 3300 кг
Телескоп типі: Ричи — Кретьен жйесіні рефлекторы
Диаметрі: 3,5 м, f/0,5
Бетіне жинайтын ауданы: 9,6 м²
Фокусты ашытыы: 28,5 м f/8,7
Сайт: herschel.esac.esa.int  
 

«Гершель» арышты телескоп (англ. Herschel Space Observatory)- 2009жылы 14 мамырда Куру арыш аймаынан Ариан-5 зымыраныны кмегімен шырылды. Бл миссия алашы инфраызыл спектрді зерттеген Уильям Гершель рметіне аталды.

Гершель телескобы- арыштаы инфраызыл сулеленуді толы масштабты зерттеуге арналан алашы арышты обсерватория. И спектрде жмыс істейтін айна диаметрі 3,5м болатын, брын соды шырыландардан араанда е лкен арышты телескоп болып табылады.

Телескоп с жолындаы, Кн жйесіндегі объекттерден, соымен атар Жерден млрд. Жары жылы ашытытаы галактикалардан тыс объекттерден И сулеленуді баылауа арналан. Сонымен атар, келесі таырыптар бойынша зерреу жргізу болжанан:

-аламны ерте кезеіндегі галактика дамуы мен тзілуі.

-жлдыз тзілуі жне оларды жлдызаралы ортамен атынасы.

-Кн жйесі денелеріні . планеталармен, комета жне планета серіктеріні атмосферасыны химиялы рамы

2013 жылды 17 маусымында «Гершель» ресми трде з жмысын аятады.

 

Аtacama Pathfinder Experiment (APEX)
APEX Телескопы
Тип: радиотелескоп
Орналасан жері: Чили, Чайнантор стірті
Координаттары: 23°0021 ю. ш. 67°4533 з. д. (G) (O)
Биіктігі 5100 м
Толын зындыы 0,2—1,5 мм
Ашылу кні 25 сентября 2005 года
Диаметрі 12 м
Сайты apex-telescope.org  
 

Atacama Pathfinder Experiment (APEX) – теіз дегейінен 5100м биіктікте, солтстік Чилидегі Атакама шлінде, Льяно-де-Чахнантор обсерваториясында орналасан. Телескопты негізгі трелкесіні диаметрі 12м жне ол 264 алюминий панелінен трады. Телескоп 2005 жылы 25 ыркйекте іске осылды.

APEXтелескобы ALMA (аылшынша Atacama Large Millimeter Array) антенналарыны трлендірілген прототипі болып табылады жне келешектегі ALMA обсерваториясыны орнында орналасан.APEX–отстік жарты шардаы е лкен субмиллиметрлік телескоп. APEXсубмиллиметрлік толын зындытарымен жмыс ісеу шін, длірек айтанда 0,2-ден 1,5мм-ге дейін И мен радио толын зындыы аралыында жмыс істеу шін рылан.

APEXМакс Планк Радиоастрономия Институты(MPIfR,50%) , Онсала арышты Обсерваториясы (OSO,23%) мен ESO (27%) бірлестіктеріні нтижесі болып табылады.

 

 

SAOImage DS9 — жалпы Tcl / Tk графикалы интерфейсте біріккен (GUI) астрономиялы суреттер мен деректер визуализациясын талдау шін бадарламалар жиынтыы.

SAOImage DS9 интуициялы тсінікті жне икемді бапталатын пайдаланушы интерфейске ие, параметрлерді команда жолынан немесе мзір интерфейстен орнатуа болады, орындалан жмысты рылылары шін тек ажеті ана іске осы+лады.( координатты дисплей, горизонтальді и вертикальнді графиктер, апаратты панель, рылыларды іске осатын батырма, лупа жне т.б.).

SAOImage DS9 оптикалы жне инфраызыл телескоптармен алынан, FITS / FIT форматтаы (*.fits, *.fit, *.FTS, *.fts, *.DS, *.ds),сонымен атар сыылан (*.fits.gz *.fits.bz2 *.fits.Z *.fits.z *.fitz *.FITZ *.ftz *.FTZ *.fz *.FZ) форматтаы кез келген астрономиялы деректер жмыстармен алдау тапан астрономиялы деректерді деу мен анализдеу шін жиырмадан астам мамандандырылан утилитті амтиды.

FITS (Flexible Image Transport System) — ылымда метадеректермен сутеррерді деу жне жиберу, сатау шін олданылатын файлдарды санды форматы(электронды кесте), бл формат кп жалайда астрономияда олданылады.

SAOImage DS9 астрономиялы суреттерді стандартты брмалауа ммкіндік береді (айналдыру, кесу, масштабтаужіне т.б.), 2D жне 3D астрономиялы деректер ойылымы, бадарламалау олданылады, плагиндар мен сценарий арылы зартуа болады, сонымен атар баса бадарламаларда модуль ретінде олданылады. (IRAF бадарламалар пакеті сияты).

SAOImage DS9 FITS біріккен файл форматында (*.fits *.fit *.fts *.fits.gz *.fits.bz2 *.fits.Z *.fits.z) алынан мліметтерді трлі-тсті суреттерді логарифмдеуге,сызыты, квадратты, шаршы жне power-тстер схемасы, сонымен атар жеке канал ретінде экспорттауа болады. (RGB/Red, Green, Blue тстер молелі), FITS-біріккен файлында керек болан жадайда суретті келесі деуді кез келген графикала редакторда жасауа болады. (FITS форматыт олдайтын, мысалы GIMP).

SAOImage DS9 Chandra X-ray Science Center (CXC) жне High Energy Astrophysics Science Archive Center (HEASARC) ылым орталыыны аржыландыруымен Смитсоновский астрофизика обсерваториясы (CAO) ойлап табыпан толытай автономды бадарлама болып табылады.

SAOImage DS9 зірлеушілерді техникалы олдау астрономиялы деректер 3D визуализациясын жасартуа мдделі Space Telescope Science Institute арышты телескоп институты жзеге асырады.

 

 

 

 

Орытынды

 

 

Белгілі кинематикалы араашытыы бар лгі ретіндегі 38 ИБ-ды 1,2 миллиметрлік эмиссиясын кескіндеу шін 30 метрлік IRAM телескопына MAMBO II олданылды.1,2 миллиметрлік эмиссияны ИБ-ды райсысымен байланысты екені аныталды. 1,2 миллиметрлік эмиссияны рылымы орташа инфраызыл жоалуды ерекшеліктерімен жасы сйкес келеді; кейбір ИБ кеейтілген жне лкен, ал кейбірі кіші жне .р ИБ кем дегенде бір кіші ( ) ядродан, ал кбісі бірнеше ядродан трады.

ИБ массаларыны ауымы 120-16000 М (орташа массасы 940 М) жне кейде ашы орташа инфраызыл эмиссия кздерімен байланыстырылады.р ИБ-ды ашы орташа инфраызыл эмиссияа байланыс дегейін эволюциялы кезеіне туелді екені аныталды; орташа инфраызыл эмиссиямен байланысы жо ИБ алашы кезеінде, ал бірнеше ашы орташа инфраызыл кздері бар ИБ кейінгі кезеінде. ИБ мен жлдызды топ райтын молекулярлы кесектерді суыыра температурасы, блшектенген рылымдары жне бірдей клемдері мен массалары ИБ-ды Бок глобулаларыны ауыр массалы эквиваленттері мен жлдызды топ райтын молекулярлы кесектерді бастапы трлері деген тжырыма длел болады.

38 ИБ-дан MSX 8 эмиссиясымен байланысы жо 140 суы миллиметрлік ядролар табылды. Ядроларды массалы ауымы 10 - 2100 М, орташа массасы 120 М. ИБ ядролары мен жеке ауыр массалы жлдыздарды ысты ядроларыны клемдері, массалары жне тыыздытары бірдей, тек бір ана айырмашылыы ИБ ядроларыны температурасы суыыра болатындыы.

арапайым жлдыз рылу ытималдылыын ( ) ойа ала отырып, кез-келген ядродан массасы 6-60 М ауыр массалы жлдыз пайда болады деп тжырымдалады.Осыан орай,ИБ ядролары ысты ядролара араанда ерте эволюциялалы фазада екені жне оларды Бок глобулаларыны ішіндегі протожлдыз ядроларыны ауыр массалы эквиваленттері екендігі аныталды.

1,2 миллиметрлік кескіндерді шектеулі сезімталдыы жне брышты шектеулері берілген, алайда ядроларды кп блігі ары арай кіші-орташа-лкен-массалы жлдыздарды рауы немесе кіші массалы ядроларды ИБ ішінде болып, зерттеу ауымынан тмен боландытан аныталмай алу ытималдылыы жоа шыарылмайды. Алайда, ИБ-а сас молекулярлы кесектер ішіндегі жлдыз ралу дегейі ( ) шамамен бкіл галактикадаы жлдыз ралу дегейімен сйкес келуі, осындай молекулярлы кесектерді барлы жлдыздарды пайда болу жері деген тжырыма длел болады.Оан оса, ИБ ядросыны массалы спектріні исыы ( ) жлдызды IMF-мен бірдей екендігі аныталды.

Болашата ИБ-ды лкен ауымды зерттеулері жлдызды топты ралуы кезіндегі бірнеше крнекті мселелерін шешуге кмектеседі. Мысалы, р трлі массалы ядроларды ИБ ішінде орналасу жерлері дамыан жлдызды топтарды ішінде байалан жлдызды массаны сегрегациясыны(ауыр массалы жлдыздарды топ ішінде ортаа арай ыысуы) осыдан ертерек болан протожлдызды ядроны сегрегациясыны нтижесінде пайда болан деген тжырымды тексереді. Оан оса, ИБ-ды лкейген айматарыны эмиссиялары блшектенуге байланысты алы шарттарды жне блт тыыздыын таба алады.Сондытан да, ИБ ядроны массалы спектрін,оны алашы жлдызды массасымен байланысын жне жлдызды топтарды массалы сегрегациясын зерттеуге таптырмас зертхана болып табылады.

15-жыл шамасынан брын табылан бізден бірнеше килопарсек ашытыта орналасан И блттар зімен бірге суы (10-20K) , тыыз ( ) жне массивті (мы ) тзілулерді сипаттайды. Барлы белгілер бойынша дл блттарда лкен массалы жлдыздарды тзілуі процесі басталады.